PSV is 2025 begonnen met een gelijkspel. In de thuiswedstrijd kwam de ploeg van Peter Bosz niet verder dan een 2-2 gelijkspel. Door het gelijkspel en de winst van Ajax eerder op de avond tegen RKC bedraagt het verschil nu vier punten.
Heracles - Sparta 1-1
Heracles Almelo heeft op de valreep een nederlaag voorkomen tegen Sparta Rotterdam. In Almelo eindigde het duel in 1-1.
Sparta was gedurende de hele wedstrijd de bovenliggende partij. In de eerste helft, die lange tijd stil lag vanwege vuurwerk op het veld, kregen de Rotterdammers meerdere mogelijkheden om op 0-1 te komen.
Na rust kwam Sparta terecht op voorsprong via een treffer van Shunsuke Mito. Daarna leek de 0-2 slechts een kwestie van tijd, maar ondanks meerdere goede kansen bleef een tweede doelpunt uit. In de extra tijd sloeg Heracles plotseling toe. Keeper Nick Olij verwerkte een vrije trap niet goed, waardoor Justin Hoogma optimaal kon profiteren en de gelijkmaker binnenschoot.
Ajax - RKC 2-1
Ajax is de tweede seizoenshelft begonnen met een nipte overwinning op RKC Waalwijk. In de Johan Cruijff ArenA werd het 2-1.
De Amsterdammers kwamen al na twee minuten op voorsprong via een benutte strafschop van Steven Berghuis. Daarna controleerde Ajax de wedstrijd, al kreeg Silvester van der Water een goede kans op de 1-1. Die werd niet benut, waarna Kenneth Taylor vlak voor rust de 2-0 op het scorebord zette.
In de tweede helft werden twee doelpunten van Ajax afgekeurd wegens buitenspel. Het bleef daardoor lang 2-0, totdat Mohamed Ihattaren met een fraaie aansluitingstreffer RKC weer hoop gaf. In de slotfase probeerde RKC de gelijkmaker te forceren, maar Ajax hield stand en trok de zege over de streep.
PEC Zwolle - NEC 0-1
NEC heeft na twee maanden eindelijk weer een overwinning geboekt. In Zwolle wonnen de Nijmegenaren met 0-1 van PEC Zwolle.
Het duel was allesbehalve hoogstaand, maar halverwege de eerste helft kwamen de bezoekers op voorsprong na een van de weinige geslaagde aanvallen. Na een fraaie dribbel van Sami Ouaissa en een scherpe steekpass van Dirk Proper scoorde Koki Ogawa het enige doelpunt van de wedstrijd.
In de tweede helft probeerde PEC op zoek te gaan naar de gelijkmaker. De thuisploeg zette aan, maar wist geen grote kansen te creëren. NEC bleef relatief eenvoudig overeind en boekte zo zijn eerste zege sinds twee maanden.
PSV - AZ 2-2
PSV en AZ hebben in een spannend duel de punten gedeeld. In Eindhoven eindigde de wedstrijd in 2-2.
AZ was in de eerste helft de betere ploeg en kreeg via Troy Parrott drie goede kansen om de score te openen. Zijn laatste poging werd vlak voor de lijn gekeerd. Toch gingen de Alkmaarders met een voorsprong de rust in. Mayckel Lahdo dribbelde vanaf de linkerkant naar binnen en schoot de bal met zijn rechtervoet in de verre hoek.
Na rust moest PSV in de achtervolging. De ploeg van Peter Bosz had aanvankelijk moeite om een antwoord te vinden, maar de inbreng van Guus Til en Joey Veerman bracht direct verandering. Veerman stuurde Til diep, die vervolgens Luuk de Jong bediende voor de 1-1.
AZ had het daarna lastig, maar kwam toch opnieuw op voorsprong via een prachtige kopbal van Mexx Meerdink. PSV bleef echter aandringen en kreeg een makkelijk gegeven penalty. Luuk de Jong benutte de strafschop en zorgde daarmee voor de 2-2 eindstand.
1 op de 10 vrouwen heeft PCOS, het meest voorkomende hormoonprobleem bij vrouwen. Hoe kan het dan toch dat bijna niemand hiervan op de hoogte is? Geranne Jiskoot, psycholoog en PCOS-onderzoeker van het Erasmus MC, maakt zich hard voor meer bewustzijn. In onderstaande video legt ze uit waarom PCOS zo vaak onopgemerkt blijft en welke impact het heeft: van onregelmatige menstruaties en overgewicht tot mentale struggles. Tijd om dit belangrijke onderwerp onder de aandacht te brengen!
PCOS is de afkorting voor Polycysteus Ovarium Syndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok (ovarium) aanwezig zijn.
Bij vrouwen met PCOS is de periode tussen de menstruaties vaak langer dan vijf tot zes weken (oligomenorroe) of blijven de menstruaties gedurende zes maanden of langer weg (amenorroe). PCOS kan daarnaast overbeharing en/of acne veroorzaken en gaat vaak samen met overgewicht.
00:00 Symptomen van PCOS
01:02 Weet jij wat PCOS is?
02:31 Hoe weet je of je PCOS hebt?
04:41 Wat gebeurt er met je hormonen?
06:52 PCOS en overgewicht
07:48 PCOS en mentale problemen
08:36 PCOS op sociale media
10:35 Wat kun je wel doen tegen PCOS?
Op zoek naar betrouwbare informatie over PCOS. Check de pagina van het Erasmus MC.
Baarmoeder met eierstokken, de vrouwelijke 'hormoonfabriek' (afbeelding @ Freepik)
Honderden mensen marcheerden donderdag door de straten van Panama-Stad om de gewelddadige opstand tegen de Amerikaanse controle over het Panamakanaal in 1964 te herdenken. Sommige demonstranten verbrandden hierbij een beeltenis van de gekozen president Donald Trump, die heeft gedreigd het Panama-kanaal terug te nemen.
"Panama is 100 procent soeverein op zijn grondgebied en het kanaal is en blijft Panamees," zei de Panamese president José Raúl Mulino. Meer dan twintig Panamezen, waaronder veel studenten, kwamen om tijdens gewelddadige botsingen in het hele land in januari 1964, die escaleerden nadat Amerikaanse veiligheidstroepen het vuur openden als reactie op massademonstraties tegen de Amerikaanse aanwezigheid in het land en de controle over het kanaal. Minstens drie Amerikaanse soldaten kwamen hierbij om het leven.
De gebeurtenissen van 1964 worden in Panama herdacht als een cruciaal moment in de strijd voor nationale soevereiniteit, en leidden uiteindelijk tot de ondertekening van de Torrijos-Carter-verdragen in 1977, waarin werd overeengekomen dat Panama de volledige controle over het kanaal zou overnemen op 31 december 1999. Sindsdien heeft Panama het beheer van het kanaal succesvol overgenomen en uitgebreid met een derde sluizencomplex om grotere schepen te kunnen doorlaten.
De huidige spanning in de regio, inclusief de retoriek van Trump, roept bij sommige Panamezen angst en bezorgdheid op. Echter, velen zijn vastbesloten om de soevereiniteit van hun land te verdedigen en hun economische vooruitgang te waarborgen door middel van het kanaal, dat een belangrijke bron van inkomsten en werkgelegenheid is.
Protest in Panama tegen plan Trump (@ Global News on YouTube 100125)
Elon Musk bemoeit zich steeds vaker met de politiek. De rijkste man ter wereld doet dit niet alleen in Amerika, maar ook in Europa.
Hoewel Musk voornamelijk bekendstaat om zijn werk in de technologie- en ruimtevaartsector, heeft hij de laatste jaren steeds meer invloed gekregen in politieke kwesties. Zijn bedrijven, zoals Tesla en SpaceX, hebben aanzienlijke belangen die worden beïnvloed door overheidsbeleid, vooral op het gebied van milieuregulering, transport en ruimtevaart. Hierdoor heeft Musk zich regelmatig uitgesproken over politieke beslissingen die deze sectoren beïnvloeden.
In de Verenigde Staten heeft Musk openlijk commentaar geleverd op belastingbeleid, regelgeving voor elektrische voertuigen en infrastructuurprojecten. Hij is ook betrokken geweest bij discussies over energiebeleid en klimaatverandering, waarbij hij pleit voor een snellere overgang naar duurzame energiebronnen.
In Europa is Musk's invloed eveneens goed merkbaar. Tesla heeft een grote fabriek in Duitsland, de Gigafactory Berlin-Brandenburg, die van strategisch belang is voor zijn expansie op de Europese markt. Dit geeft Musk een directe interesse in Europese regelgeving en beleid met betrekking tot productie en handel. Bovendien heeft hij in het verleden ontmoetingen gehad met Europese leiders om onderwerpen als innovatie en klimaatverandering te bespreken.
Musk's betrokkenheid bij politieke zaken roept gemengde reacties op. Sommigen waarderen zijn visie en inzet voor technologische vooruitgang, terwijl anderen kritisch zijn over de mate van invloed die een enkele zakenman kan uitoefenen op wereldwijde politieke kwesties. Hoe dan ook, zijn aanwezigheid in het politieke landschap lijkt alleen maar te groeien naarmate zijn bedrijven blijven uitbreiden en hun impact wereldwijd toeneemt.
De politieke macht van Musk (@ NOSop3 on YouTube 110125)
00:00 Intro
01:08De bedrijven van Musk
04:00 Musk's politieke invloed in de Verenigde Staten
07:53 Musk's politieke invloed in Europa
09:58 Outro
Nederland wil Syrische asielzoekers (gedwongen) laten terugkeren, aldus asielminister Marjolein Faber. Wel moet Syrië eerst (deels) veilig zijn en de diplomatieke betrekkingen met Syrië op orde zijn. Een gedwongen terugkeer is in strijd met EU-regels, moet het Kabinet inzetten op (gedwongen) terugkeer van asielzoekers naar Syrië?
Migranten (@Freepik-AI)
In Riesa, een stad in het oosten van Duitsland, heeft de rechts-radicale politieke partij Alternative für Deutschland (AfD) tijdens haar partijcongres Alice Weidel officieel gekozen als bondskanselierskandidaat voor de Bondsdagverkiezingen van 23 februari. De bijeenkomst, die oorspronkelijk om 10.00 uur had moeten beginnen, liep uren vertraging op vanwege massale protesten en blokkades rondom de congreslocatie. Ondanks de logistieke uitdagingen was de benoeming van Weidel uiteindelijk unaniem, met daarop volgend een staande ovatie van de aanwezige partijleden.
De protesten, georganiseerd door linkse activisten, trokken naar schatting 10.000 tot 12.000 deelnemers. Demonstranten hadden toegangsroutes naar de locatie geblokkeerd, waardoor veel congresgangers, waaronder Weidel zelf, moeite hadden om op tijd te arriveren. De politie was massaal aanwezig met waterkanonnen, drones en een helikopter om de orde te handhaven. Volgens berichten schroefden demonstranten ventielen van politieauto’s los en lieten zij banden leeglopen. De politie greep meerdere keren in, onder meer met het gebruik van pepperspray, om blokkades op kruispunten te verwijderen en voertuigen vrij te maken. Een groot deel van de demonstranten protesteerde vreedzaam in de daarvoor aangewezen vakken bij het congrescentrum.
Alice Weidel, die al jaren een prominent gezicht is binnen de AfD, nam in haar toespraak geen blad voor de mond. Ze beloofde Duitsland ‘weer sterk, rijk en veilig’ te maken en uitte scherpe kritiek op de gevallen ‘stoplichtcoalitie’ van sociaaldemocraten, liberalen en groenen, evenals op de christendemocraten van de CDU/CSU, die volgens haar in verschillende deelstaten ‘slecht werk’ leveren. Ze stelde dat de AfD een alternatief zou bieden dat in staat is om Duitsland uit de huidige politieke en economische problemen te halen.
Weidel maakte ook haar beleidsvoornemens duidelijk. Zo wil ze een einde maken aan de bouw van windturbines en de Nord Stream-pijpleiding voor Russisch aardgas weer in gebruik nemen. Daarnaast pleitte ze voor een streng migratiebeleid, geïnspireerd door plannen in Nederland en Hongarije om afstand te nemen van het gezamenlijke Europese asielbeleid. Ze verklaarde dat onder haar leiderschap ‘de Duitse grenzen gesloten’ zullen zijn.
De benoeming van Weidel als bondskanselierskandidaat is een belangrijke mijlpaal voor de AfD, aangezien de partij voor het eerst in haar geschiedenis een eigen kandidaat naar voren schuift. Weidel is een opvallende verschijning binnen de partij, niet alleen vanwege haar openlijke homoseksualiteit (zij woont samen met haar partner en hun twee kinderen in Zwitserland), maar ook omdat zij een van de weinige prominente vrouwen is in de door mannen gedomineerde partij. Haar benoeming werd krachtig ondersteund door mede-partijvoorzitter Tino Chrupalla, die verklaarde dat Weidel ‘de toekomstige bondskanselier’ is en dat de partij zich zal richten op het behalen van meer dan 20 procent van de stemmen.
In de peilingen staat de AfD momenteel op de tweede plaats, met ongeveer 20 procent van de stemmen, ruim achter de CDU/CSU. Hoewel de partij groeiende steun geniet, lijkt regeringsdeelname uitgesloten, aangezien alle andere grote partijen hebben aangegeven niet met de AfD te willen samenwerken vanwege haar rechts-radicale en in sommige gevallen als extreemrechts beoordeelde standpunten. Toch blijft de partij optimistisch en hoopt zij haar electorale basis verder uit te breiden.
Een opmerkelijk element van het congres was de betrokkenheid van Elon Musk. De Amerikaanse miljardair en CEO van Tesla heeft zich de afgelopen weken uitgesproken als supporter van de AfD. Musk, die steeds actiever betrokken raakt bij Europese politiek, deelde een livestream van het congres op zijn sociale mediaplatform X, waar meer dan 1,4 miljoen mensen naar keken. Eerder deze maand sprak hij al zijn steun uit voor de AfD in een opiniestuk en kort geleden ging hij in gesprek met Weidel in een wereldwijde livestream. Musk prees de partij en noemde die ‘de enige hoop om Duitsland te redden’. Zijn steun zorgt voor extra internationale aandacht en biedt de partij mogelijk meer legitimiteit onder rechts-conservatieve kiezers.
Terwijl de AfD haar congres voortzette, vonden elders in Duitsland ook politieke bijeenkomsten plaats. Zo hield de sociaaldemocratische SPD een congres in Berlijn, waar Olaf Scholz opnieuw werd benoemd tot partijleider en bondskanselierskandidaat. Scholz benadrukte in zijn toespraak het belang van ‘Made in Germany’ en riep zijn partijgenoten op om te vechten voor de belangen van ‘gewone mensen’. Ook de CDU kwam samen in Hamburg, terwijl de links-nationalistische partij van oud-Linke-politicus Sahra Wagenknecht morgen een congres organiseert in Bonn.
We zijn terug van even weg geweest wat american football betreft en in de NFL heeft het seizoen de afgelopen weken natuurlijk niet stil gestaan. Het reguliere seizoen is inmiddels voorbij en dit weekeinde gaan we beginnen aan de playoffs, waarin veertien teams gaan strijden om een plekje in de Super Bowl op 9 februari.
AFC
In de AFC East ging de eindzege naar de Buffalo Bills, met een 13-4 record. De Baltimore Ravens wonnen de AFC North met een 12-5 record, terwijl tien overwinningen - en dus zeven nederlagen - voldoende was voor de Houston Texans om de AFC South te winnen. In de ijzersterke AFC West stond hét team van de AFC: de Kansas City Chiefs, regerend kampioenen, wonnen maar liefst vijftien wedstrijden dit seizoen. Naast de vier divisiewinnaars gingen de wildcards naar de drie beste niet-divisiewinnaars: de Los Angeles Chargers (11-6), Pittsburgh Steelers en Denver Broncos (beiden 10-7).
NFC
Een record van 10-7 was voor de Los Angeles Rams en de Tampa Bay Buccaneers voldoende om de NFC West respectievelijk NFC South te winnen. De Philadelphia Eagles pakten de titel in de NFC East met een 14-3 record, terwijl ook in de NFC één team tot vijftien overwinningen kwam: de Detroit Lions eindigden met 15-2 in de NFC North. De wildcards gingen naar de ook indrukwekkende Minnesota Vikings (14-3), Washington Commanders (12-5) en Green Bay Packers (11-6).
Programma NFL wildcard games
Zaterdag 11 januari, 15.30u (22.30u NL), AFC; Houston Texans - Los Angeles Chargers
Zaterdag 11 januari, 20.00u (02.00u NL), AFC; Baltimore Ravens - Pittsburgh Steelers
Zondag 12 januari, 13.00u (19.00u NL), AFC; Buffalo Bills - Denver Broncos
Zondag 12 januari, 16.30u (22.30u NL), NFC; Philadelphia Eagles - Green Bay Packers
Zondag 12 januari, 20.00u (02.00u NL), NFC; Tampa Bay Buccaneers - Washington Commanders
Maandag 13 januari, 20.00u (02.00u NL), NFC; Los Angeles Rams - Minnesota Vikings
Oekraïne heeft twee Noord-Koreaanse militairen gevangengenomen in de Russische regio Koersk, zo meldde de Oekraïense president Volodymyr Zelensky vandaag. De twee mannen, die gewond zijn geraakt tijdens de gevechten, zijn naar Kyiv overgebracht en worden daar behandeld en ondervraagd door de Oekraïense veiligheidsdienst (SBU). Het is de eerste keer sinds het begin van de Russische invasie dat Oekraïne Noord-Koreaanse militairen gevangen heeft genomen die daarna ook in leven bleven.
De gevangenen, van wie één een verwonding aan zijn kaak heeft en de ander verband om zijn handen draagt, kregen direct medische hulp. Dit gebeurt volgens de Geneefse Conventies, benadrukte Zelensky. De president voegde hieraan toe dat het een complexe operatie was om de twee soldaten levend in handen te krijgen, aangezien Russische en Noord-Koreaanse troepen vaak gewonde Noord-Koreanen executeren om bewijs van hun betrokkenheid in de oorlog uit te wissen.
De SBU verklaarde dat de militairen op 9 januari werden gevangengenomen tijdens een operatie van Oekraïense paratroepers en speciale eenheden. De gevangenen spreken geen Oekraïens, Russisch of Engels, waardoor communicatie via Koreaanse tolken in samenwerking met de Zuid-Koreaanse inlichtingendienst plaatsvindt. De SBU heeft video’s vrijgegeven waarop de militairen te zien zijn in een cel met stapelbedden, maar verdere details blijven beperkt vanwege de lopende onderzoeken.
De identificatie van de gevangenen bracht interessante informatie aan het licht. Een van de militairen droeg een Russische militaire identiteitskaart, uitgegeven op naam van een andere persoon uit de Russische regio Tuva, nabij Mongolië. Volgens de SBU werd dit document in de herfst van 2024 verstrekt. De andere gevangene had geen documenten bij zich. Tijdens ondervragingen verklaarde een van hen dat hij in 2005 geboren is en sinds 2021 als schutter in het Noord-Koreaanse leger diende. De andere gevangene, geboren in 1999, is al sinds 2016 actief als sluipschutter. Volgens verklaringen van de gevangenen dachten ze aanvankelijk dat ze voor een training naar Rusland werden gestuurd en niet naar een actieve oorlogszone.
Sinds november wordt aangenomen dat ongeveer 10.000 tot 12.000 Noord-Koreaanse soldaten aan Russische zijde vechten tegen Oekraïne, met name in de regio Koersk. Deze militairen, vaak beschreven als "kanonnenvoer", zouden beperkt worden getraind voordat ze de strijd worden ingestuurd. Defensie-analisten stellen dat honderden van hen al zijn omgekomen of gewond zijn geraakt in de gevechten.
De inzet van Noord-Koreaanse troepen zorgt internationaal voor spanningen. In december meldde de Zuid-Koreaanse inlichtingendienst dat een andere Noord-Koreaanse militair, die eerder door Oekraïne levend werd gevangengenomen, kort daarna aan zijn verwondingen overleed. Ook de Verenigde Staten hebben zorgen geuit over de zware verliezen die Noord-Koreaanse troepen lijden in de oorlog.
De aanwezigheid van Noord-Koreaanse troepen in Oekraïne werd eerder dit jaar al vermoed en er waren al wat beelden beschikbaar, maar harde bewijzen bleven tot nu toe schaars. In oktober verklaarde een Amerikaanse defensie-analist dat Noord-Koreanen naar het front worden gestuurd met de opdracht simpelweg naar voren te stormen, vaak met dodelijke gevolgen. Volgens berichten uit Zuid-Korea zijn de troepen onderdeel van elite-eenheden, maar ze lijken voornamelijk ingezet te worden in gevaarlijke en vaak fatale missies.
In Den Haag hebben klimaatactivisten van Extinction Rebellion opnieuw de A12 geblokkeerd. De politie heeft waterkanonnen ingezet om de blokkade te beëindigen. "Wij blijven actievoerders verwijzen naar de goedgekeurde demonstratielocatie: het Malieveld," aldus de politie.
Rond 14.00 uur meldde de politie dat er mensen zijn gearresteerd. "We hebben de actievoerders herhaaldelijk gevraagd de blokkade op te heffen. Vervolgens zijn we overgegaan tot het arresteren van degenen die niet voldeden." Bij de A12 waren schermen en hekken geplaatst om te voorkomen dat mensen te voet de weg konden betreden. Toch zijn demonstranten op de weg gekomen, waardoor verkeer de stad niet in of uit kan via dat deel van de weg.
De gemeente had de blokkade verboden, door de blokkade van de A12 en omliggende wegen is er veel verkeersdrukte is ontstaan. "Hierdoor moeten ook de noodroutes van de ambulancedienst worden aangepast, met langere aanrijtijden als gevolg," zegt de gemeente.
Dit gedeelte van de A12, Utrechtse baan, wordt vaak geblokkeerd door Extinction Rebellion. De groep wil dat het kabinet stopt met zogenaamde fossiele subsidies, oftewel belastingvoordelen voor bedrijven die olie, gas en kolen gebruiken.
Nabij het Malieveld hebben betogers ook een weg geblokkeerd. Zij moeten eveneens van de politie naar het Malieveld, anders worden ze verwijderd.
Elke dag (nou ja, zoveel mogelijk) een dosis plaatjes en memes. Random.
Grappig, mooi, bizar, interessant of compleet WTF?!?! Alles kun je hier tegenkomen.
En weet je een onderschrift bij een bepaalde foto? Zet het in de comments (die staan op de laatste pagina!)
Doen plaatjes het niet? Schakel dan je adblocker uit. Liever toch bannervrij FOK!ken? Neem een premium account en steun FOK!
Jenning de Boo heeft met overmacht de Europese titel op de sprint veroverd. De 20-jarige Nederlandse schaatser won de eerste drie afstanden en hoefde alleen op de laatste afstand zijn meerdere te erkennen. Merijn Scheperkamp (tweede) en Tim Prins (derde) maakten het podium compleet, waarmee het een volledig Nederlands erepodium werd.
De Boo begon de slotafstand met een comfortabele voorsprong van anderhalve seconde op Scheperkamp, dankzij zijn dominante prestaties op de eerste drie afstanden. De vraag was dan ook niet of de titel in gevaar zou komen, maar of De Boo erin zou slagen alle vier de afstanden te winnen. In een rechtstreeks duel met Scheperkamp was de 20-jarige sprinter wel sneller dan zijn concurrent, maar hij klokte niet de snelste tijd van de dag. Die eer ging naar Tim Prins, die de tweede 1.000 meter op zijn naam schreef met een tijd van 1.08,33.
Voor De Boo is dit zijn eerste Europese sprinttitel. Twee weken geleden kroonde hij zich ook al tot Nederlands sprintkampioen.
Jutta Leerdam is voor de derde keer op rij Europees kampioen sprint geworden. In de afsluitende 1.000 meter maakte ze net voldoende tijd goed op Femke Kok, die genoegen moest nemen met het zilver. Suzanne Schulting maakte in Heerenveen het Nederlandse podium compleet.
Leerdam stond na de eerste dag, op vrijdag, aan de leiding van het EK sprint. De 26-jarige Nederlandse had toen een voorsprong van 0,19 seconde op Kok. Na de tweede 500 meter, waarin Kok bijna een halve seconde sneller reed dan Leerdam, nam Kok echter de leiding over.
In de beslissende 1.000 meter moest Leerdam 0,48 seconden goedmaken in een rechtstreeks duel met Kok. Kok had een goede start en kreeg na de eerste ronde een perfecte kruising op Leerdam. Na 600 meter waren de beide schaatssters vrijwel gelijkwaardig. Pas in de slotronde wist Leerdam afstand te nemen van Kok. Bij de finish had ze net voldoende voorsprong om haar derde Europese sprinttitel veilig te stellen. Kok eindigde slechts 0,04 seconden achter Leerdam en werd tweede. Het brons ging naar Schulting.
Enige tijd nadat trekdrop verdween uit de winkels, verdwijnen nu ook de beroemde Rademaker Haagsche Hopjes uit de schappen. De Zweedse producent Cloetta heeft besloten de productie stop te zetten vanwege een afgenomen vraag naar het iconische Haagse snoepje. Dit besluit heeft geleid tot een golf van teleurstelling en verdriet onder liefhebbers, inwoners van Den Haag en zelfs van de lokale politiek. Het Haagsche Hopje, dat al meer dan twee eeuwen een symbool is van de stad, dreigt een herinnering te worden in plaats van een levend erfstuk.
De oorsprong van het Haagsche Hopje ligt aan het einde van de achttiende eeuw, toen baron Hendrik Hop naar verluidt een kop koffie met suiker en room te lang op een kachel liet staan. Wat overbleef, was een hard brokje dat verrassend goed smaakte. Hij schakelde een banketbakker in om deze ontdekking om te zetten in een product en zo werd het Haagsche Hopje geboren. Het snoepje groeide uit tot een geliefde lekkernij, aanvankelijk onder de adel en later ook bij de gewone bevolking. Tegen het einde van de negentiende eeuw waren er tientallen producenten van Hopjes in Nederland, maar uiteindelijk werd Rademaker de bekendste naam, mede door slimme marketing.
Het nieuws dat Cloetta stopt met de productie van Rademaker Haagsche Hopjes sloeg in als een bom. De productie werd in 2012 al verplaatst naar Cremona, Italië, waardoor de snoepjes feitelijk hun Nederlandse roots al gedeeltelijk verloren. Nu verdwijnt de originele variant volledig uit de winkels. Volgens Cloetta is de vraag naar het snoepje dusdanig afgenomen dat het niet langer rendabel is om de productie voort te zetten. Toch houdt het bedrijf de deur op een kier, met de mededeling dat hernieuwde productie mogelijk is als de vraag significant stijgt.
De beslissing heeft geleid tot verontwaardiging in Den Haag, waar het Haagsche Hopje wordt gezien als belangrijk cultureel erfgoed. De lokale politieke partij Hart voor Den Haag heeft zich opgeworpen als voorvechter van het behoud van het snoepje. Fractievoorzitter Richard de Mos was er als de kippen bij en riep op om de rechten en productiemiddelen terug te halen naar de stad. “Het Haagsche Hopje is net zo iconisch als het Binnenhof. Het hoort bij de stad en bij onze geschiedenis. We moeten dit niet zomaar laten verdwijnen,” aldus De Mos. De partij heeft schriftelijke vragen ingediend bij het college van burgemeester en wethouders en pleit voor een herstart van de productie door Haagse bakkers.
Jan van der Laan, initiatiefnemer van het Haagsche Hopjesmuseum, deelt deze visie. Hij noemt het verdwijnen van de Rademaker Hopjes een grote culturele aderlating. “Het Haagsche Hopje is niet zomaar een snoepje, het is een stukje stadstrots en geschiedenis. We moeten dit verhaal levend houden en kunnen het inzetten voor citymarketing,” stelt hij. Van der Laan bepleit niet alleen de herstart van de productie in Den Haag, maar ook voor de oprichting van een heus standbeeld ter ere van baron Hendrik Hop op het Lange Voorhout, waar het snoepje ooit werd ontwikkeld.
De vraag naar traditionele snoepjes zoals de Haagsche Hopjes lijkt de afgelopen jaren te zijn afgenomen door veranderende consumententrends. Winkels merken dat klanten steeds vaker kiezen voor kleurrijke en trendy snoepsoorten, mede geïnspireerd door sociale media zoals TikTok. Dit heeft ertoe geleid dat oude favorieten, zoals trekdrop en boterbabbelaars, plaatsmaken voor nieuwe hypes. Toch stellen winkels in Den Haag dat de vraag naar Haagsche Hopjes niet significant was gedaald. Bij snoepketen Jamin bleef de verkoop stabiel en veel Haagse winkels meldden nu juist een stormloop op de laatste voorraden na het nieuws over het einde van de productie.
Alternatieven voor de Rademaker-variant, zoals het Hollands Hopje van snoepfabrikant Napoleon, blijven wel beschikbaar. Deze varianten verschillen echter qua vorm en smaak, wat volgens liefhebbers afbreuk doet aan de authenticiteit. “Het originele vierkante snoepje met de klassieke verpakking is niet te evenaren,” aldus Van der Laan.
De Haagse gemeenschap blijft hoop houden op een oplossing. Lokale initiatieven, zoals het inschakelen van Haagse bakkers of het starten van onderhandelingen met Cloetta, worden gezien als mogelijke reddingsplannen. Burgemeester Jan van Zanen spreekt van een gemis voor de stad. “Het Haagsche Hopje behoort tot de Haagse canon. Laten we hopen dat het blijft voortbestaan in een nieuwe vorm,” aldus de burgemeester.
De Nederlandse landbouwsector staat aan de vooravond van een ongecontroleerde crisis als het kabinet niet snel ingrijpt, zo stelt Tweede Kamerlid Harm Holman van NSC. Strengere Europese mestregels en een vloedgolf aan rechtszaken van milieuorganisaties dreigen tot gedwongen krimp van de veestapel te leiden. Dit kan vooral kleinere, kwetsbare boerenbedrijven treffen en een regionaal natuurherstel bemoeilijken. “We willen dat niet, maar het gebeurt als we zo doorgaan,” zegt Holman in een interview dat NRC vandaag publiceerde.
De zorgen van Holman richten zich op het gebrek aan toekomstvisie en de traagheid waarmee het kabinet handelt. Minister Femke Wiersma van Landbouw (BBB) werkt op aandringen van de Kamer aan een plan om schadelijke emissies te verminderen. Toch vindt Holman dat de huidige coalitie, inclusief zijn eigen partij, vooral heeft benadrukt wat zij niet wil. “Er is geen duidelijke structuur over hoe de landbouw er over vijftien jaar uit moet zien. Een overtuigend plan is nodig om Europa en de rechter te laten zien dat Nederland op de goede weg is.”
Volgens Holman staan twee grote problemen centraal die de landbouwsector al dit jaar acuut zullen raken. Ten eerste moeten Nederlandse boeren door strengere mestregels 20 procent minder mest uitrijden, oplopend tot 30 procent volgend jaar. “Dat zijn zo’n 600.000 vrachtwagens met overtollige mest, en de extra kosten zullen vooral jonge en startende boeren hard raken,” legt Holman uit.
Daarnaast vormen juridische uitdagingen een serieuze dreiging. Uitspraak na uitspraak van de Raad van State en aankomende rechtszaken van onder meer Greenpeace en milieugroep MOB kunnen leiden tot ingrijpende veranderingen. “Mijn boerenverstand zegt me dat dit verstrekkende gevolgen zal hebben,” waarschuwt Holman. “Zonder stikstofruimte en natuurherstel zullen boeren mogelijk terug moeten naar minder dieren dan ze nu houden.”
Hoewel het kabinet 2,5 miljard euro uittrekt voor een vrijwillige uitkoopregeling, benadrukt Holman dat gedwongen krimp onvermijdelijk lijkt. “Rechters zullen straks vergunningen moeten intrekken, ook al willen we dat niet. Hetzelfde geldt als Greenpeace gelijk krijgt. De kleinere boeren worden hier het hardst door geraakt.”
Holman erkent dat er meer acceptatie lijkt te zijn voor het idee dat een krimp van de veestapel noodzakelijk is, maar wijst erop dat de middelen ontbreken om dit goed te faciliteren. “Het vorige kabinet had 25 miljard euro voor duurzame landbouw. Daar is nu nog maar 5 miljard van over. Dat is niet genoeg.”
Volgens Holman is een omslag naar grondgebonden landbouw essentieel om de crisis het hoofd te bieden. Hierbij moeten boeren in balans zijn met de hoeveelheid dieren en mest die zij aankunnen op hun land. Dit concept, vergelijkbaar met kringlooplandbouw, was in 2021 al met Brussel afgesproken. Toch is er weinig voortgang geboekt. “De Kamer heeft minister Wiersma gevraagd om hier in mei een plan voor te presenteren, maar het is onduidelijk of ze hier serieus werk van wil maken.”
Holman bekritiseert ook de grootste boerenorganisatie, LTO, die volgens hem constructieve oplossingen ondermijnt. “In de Kamer is er wel een meerderheid bereid een initiatiefwet in te dienen als de minister niet met een plan komt,” stelt hij.
Holman erkent dat de huidige politieke situatie weinig ruimte biedt voor snelle besluiten. “De coalitie is kwetsbaar, maar dit kabinet moet doorpakken. Het stikstofprobleem moet worden opgelost, anders blijven we nog vijf jaar klooien,” aldus Holman.
Hoewel hij kritisch is op het tempo en de visie van de coalitie, ziet Holman geen reden waarom het kabinet zou vallen. “De landbouw omvat slechts één procent van de Rijksbegroting, maar het belang van een gezonde natuur, goed voedsel en een sterke boerenstand is groot. Er moet nu gehandeld worden.”
Het kabinet heeft geconcludeerd dat een totaalverbod op gezichtsbedekkende kleding bij demonstraties niet mogelijk is. Hoewel een meerderheid van de Tweede Kamer in september 2024 aandrong op een dergelijk verbod, stellen ministers David van Weel (Justitie, VVD) en Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken, NSC) dat een absoluut verbod zowel juridisch als praktisch onhaalbaar is.
Het voorstel, eind september ingediend door JA21-leider Joost Eerdmans en SGP'er Chris Stoffer en gesteund door ChristenUnie, FvD, CDA, VVD, PVV en BBB, was bedoeld om de opsporing en vervolging van relschoppers te vergemakkelijken. Bij recente demonstraties, zoals de rellen na de voetbalwedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv en pro-Palestijnse protesten in Amsterdam, maakten deelnemers gebruik van gezichtsbedekking om identificatie door politie en justitie te voorkomen.
In een brief aan de Tweede Kamer benadrukken Van Weel en Uitermark dat er situaties zijn waarin gezichtsbedekking legitiem is, zoals bij demonstraties tegen buitenlandse regimes. Demonstranten kunnen vrezen voor repercussies, zowel voor henzelf als voor familieleden. "Een vermomming kan deel uitmaken van de meningsuiting waarvoor de betoging wordt gehouden," aldus de ministers. Het kabinet stelt dat een totaalverbod te veel inbreuk zou maken op het grondwettelijke demonstratierecht en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Hoewel een algemeen verbod niet mogelijk is, biedt de Wet openbare manifestaties (Wom) burgemeesters al de mogelijkheid om beperkingen op te leggen. Zo kan gezichtsbedekkende kleding vooraf of tijdens een demonstratie worden verboden als dat nodig is om wanordelijkheden te voorkomen. Het kabinet onderzoekt of deze bevoegdheden aangescherpt kunnen worden, maar benadrukt dat iedere maatregel proportioneel moet zijn.
De discussie over gezichtsbedekkende kleding is onderdeel van een breder debat over het demonstratierecht in Nederland. Het kabinet erkent dat de meeste demonstraties vreedzaam verlopen, maar maakt zich zorgen over de toename van ontwrichtende acties. In de afgelopen jaren zijn blokkades van snelwegen, zoals door Extinction Rebellion en boerenprotesten, een steeds groter probleem geworden.
De ministers wijzen erop dat de politie vaak moeite heeft om relschoppers op te sporen als zij onherkenbaar blijven door het dragen van sjaals, mutsen of mondkapjes. Tegelijkertijd benadrukken zij dat het demonstratierecht een fundamenteel recht is dat beschermd moet worden. "Demonstraties mogen schuren, maar waar grenzen worden overschreden, stopt het begrip."
Een wetenschappelijk onderzoek naar het demonstratierecht, uitgevoerd door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC), moet meer duidelijkheid bieden over de juridische en praktische mogelijkheden om onderscheid te maken tussen vreedzame demonstraties en ordeverstorende acties. De resultaten van dit onderzoek worden in de zomer van 2025 verwacht.
Hoewel sommige partijen aandringen op strengere regels, blijft het kabinet terughoudend bij het opleggen van landelijke beperkingen. Premier Schoof gaf eerder aan sympathie te hebben voor een verbod, maar de juridische realiteit dwingt tot voorzichtigheid. Het kabinet werkt momenteel aan een verkenning naar mogelijke aanvullende maatregelen. De Kamer wordt hierover in het voorjaar van 2025 geïnformeerd.
Met de huidige stand van zaken lijkt een absoluut verbod op gezichtsbedekkende kleding dus definitief van tafel. In plaats daarvan zal het kabinet zich richten op bestaande lokale bevoegdheden en het verbeteren van politiecapaciteit om specifieke gevallen van ordeverstoring effectiever aan te pakken.
In de coronatijd bleken ze ineens te bestaan: mensen die zich soeverein noemen, die publiekelijk verklaren dat zij zich niet meer hoeven te houden aan de regels van wat zij zien als een ‘illegitieme overheid’. Aanvankelijk wekten zij verbazing, verwarring en soms hilariteit, maar naarmate de pandemie vorderde en de maatschappelijke onrust toenam, sloten steeds meer mensen zich aan. De coronacrisis fungeerde als een katalysator: wantrouwen jegens de overheid, onvrede over bestaande instituties en het gevoel van machteloosheid vormden de voedingsbodem waarin het soevereine gedachtegoed snel wortel schoot.
Sindsdien is de beweging niet meer verdwenen. Ze heeft zich juist verder ontwikkeld, met eigen leergemeenschappen, online netwerken en, in de meest extreme gevallen, zelfs zelfbenoemde tribunalen en ‘sheriffs’. De beweging lijkt behoorlijk zelfdestructief: wie zich er serieus mee in laat, komt vroeg of laat ernstig in de problemen en eindigt mogelijk zelfs op straat. Toch sterft de beweging voorlopig zeker nog niet uit en maakt de populariteit van deze extreme complottheorie zelfs af en toe wat groeispurts mee.
Soevereiniteit is in essentie het idee dat iemand losstaat van elke vorm van verplichting of autoriteit die niet door die persoon zelf is aanvaard. Wie zichzelf soeverein verklaart, stelt op papier te breken met de wetten en regels van een bestaand staatsbestel en pretendeert dat er geen enkele wet, belasting of verordening officieel geldt, tenzij hij of zij daar uitdrukkelijk mee instemt. In de meest radicale vorm leidt dit tot situaties waarin mensen de overheid geheel verwerpen en daadwerkelijk stoppen met het betalen van belastingen, boetes, verzekeringen en zelfs de huur.
Hoewel die keuze in praktisch opzicht snel tot problemen leidt, wint het soevereine gedachtegoed de laatste jaren aan populariteit in Nederland. Een groeiend aantal burgers stuurt brieven naar de Belastingdienst, gemeente of andere overheidsinstanties met de boodschap dat ze de autoriteit van de staat niet langer erkennen en dat ze hun eigen parallelle samenleving willen vormgeven. Die parallelle samenleving kan uiteenlopen van iets relatief onschuldigs, zoals het opzetten van een eigen moestuin en alternatieve onderwijsvormen, tot radicalere stappen, zoals het afwijzen van alle overheidsbemoeienis en het aankondigen van ‘burgerarresten’ of zelfs gewapende actie wanneer politie of deurwaarders hun recht komen halen.
De Nederlandse soevereinen
Wie de Nederlandse media volgt, ziet regelmatig berichten over zogeheten ‘radicale soevereinen’. Het Openbaar Ministerie heeft inmiddels meerdere strafzaken lopen tegen groepen en individuen die geweld niet zouden schuwen en die plannen zouden koesteren om de overheid omver te werpen. Er is echter ook een veel grotere groep soevereinen die geen geweld voor ogen heeft, maar vooral hoopt aan financiële verplichtingen te ontsnappen en los te komen van een systeem waarin ze zich klemgezet voelen. Hun beweegredenen variëren: sommigen zijn teleurgesteld in de politiek, voelen zich niet gehoord of zijn verontwaardigd over crises zoals de toeslagenaffaire of het moeizaam afhandelen van aardbevingsschade in Groningen. Anderen hebben schulden of zitten in de bijstand en raken overtuigd van valse beloftes dat uitschrijving uit de Nederlandse ‘overheidscorporatie’ hen financieel zou bevrijden. Wat hen bindt, is het idee dat de staat geen rechtmatige autoriteit over hen uitoefent.
De groei van het soevereine gedachtegoed valt in Nederland ongeveer samen met een aantal crises en ontwikkelingen die het vertrouwen van burgers in de overheid hebben geschonden. De coronapandemie vormt een van de zichtbare katalysatoren, omdat die van bovenaf opgelegde maatregelen met zich meebracht zoals de lockdown, de avondklok en het gebruik van QR-codes. Ook de toeslagenaffaire liet diep wantrouwen achter. Momenteel ondermijnt ook de huidige regering actief het vertrouwen in de politiek en de overheid.
Soms noemen soevereinen zelf dat de kritische momenten in hun leven, zoals schulden, conflicten over kinderopvang of het mislopen van overheidssteun, hen uiteindelijk richting alternatieve denkbeelden hebben gestuurd. Ze zoeken een uitweg die buiten het reguliere bestel ligt. In die zoektocht worden ze online benaderd door soevereiniteitsgoeroes die hen beloven dat er een manier bestaat om zich uit te schrijven, op te zeggen of, in de meest radicale variant, hun ‘geboren soevereiniteit terug te eisen’.
Een veelvoorkomende misconceptie onder deze complotdenkers is de veronderstelling dat alle wetten in wezen contracten zijn. Omdat niemand ooit expliciet heeft ondertekend dat hij of zij akkoord gaat met die wetten, zouden ze volgens soevereinen daarom niet geldig zijn. Het is een misvatting die in de grond botst met elke rechtsopvatting binnen de moderne staat, maar die in hun eigen kanalen en Telegram-groepen als zeer aannemelijk wordt gepresenteerd.
De Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) hebben in diverse rapporten aangegeven dat het aantal soevereinen in Nederland de laatste jaren is toegenomen. De AIVD schat dat enkele tienduizenden Nederlanders in mindere of meerdere mate sympathiseren met het soevereine gedachtegoed, al hoeft dat niet te betekenen dat al deze mensen zich ook radicaal opstellen of daadwerkelijk stoppen met het betalen van belastingen. Het gaat immers om verschillende gradaties: van mensen die zo nu en dan in online discussies aangeven dat ze de staat niet meer vertrouwen, tot mensen die brieven sturen en uiteindelijk dreigementen uiten richting ambtenaren, deurwaarders of politici. De sterkste groei in aantallen lijkt zich rond de coronacrisis te hebben voltrokken, maar ook daarna bleef een deel van de gecreëerde netwerken bestaan.
Veel soevereinen zitten in Telegram-groepen die namen dragen als “Vrij Vechtdal,” “Twente in Opstand” of “Zwolle Verbindt.” In zulke groepen wisselen ze onderling juridische trucs uit en posten ze voorbeeldbrieven die anderen kunnen kopiëren en opsturen. Ze delen hun ervaringen met deurwaarders, Belastingdienst, rechtbanken of politie. In die interacties krijgt men dan te horen dat men er bijvoorbeeld goed aan doet om het zogenaamde ‘burgerslavennummer’ (waarmee het Burgerservicenummer wordt bedoeld) af te wijzen. Tegelijkertijd praten ze elkaar moed in als ze merken dat overheidsinstanties moeilijk vat op hen krijgen of dat bepaalde ambtenaren verward raken door de brij aan pseudo-juridische correspondentie.
Vanuit het perspectief van gemeenten, de Belastingdienst en deurwaarders is deze situatie hoogst complex en tijdrovend. Ambtenaren worden overspoeld door brieven waarin mensen verklaren dat alle belastingen en boetes vanaf nu ongeldig zijn. Soms ondertekenen soevereinen die brieven met vingerafdrukken in rode inkt, in de veronderstelling dat dit een extra juridische kracht zou geven. Anderen voegen er verwijzingen aan toe naar zogenaamd ‘gewoonterecht’ of naar maritiem recht uit de zeventiende eeuw en menen dat de moderne rechtsorde daaraan ondergeschikt is.
Vaak is het contact met deze burgers moeizaam, omdat elke poging om de situatie uit te leggen weer stuit op de bewering dat de ambtenaar geen bevoegdheid zou hebben. Daarnaast zijn er gevallen bekend waarin soevereinen overgaan tot intimidatie of bedreiging. Het delen van privégegevens van deurwaarders of ambtenaren in online kanalen, ook wel doxing genoemd, is een methode om druk uit te oefenen. Er zijn in het afgelopen jaar incidenten geweest waarbij deurwaarders werden vastgehouden tijdens een beslaglegging of waar politieagenten te maken kregen met hevig verzet. In sommige van die gevallen is een strafrechtelijk traject opgestart.
De inzet van het Openbaar Ministerie en de rechtelijke macht is vooral gefocust op concrete strafbare feiten (fraude, bedreiging, opruiing, illegaal wapenbezit) en niet op de ideeënwereld zelf. Het Nederlandse rechtssysteem kan immers niet zomaar het verspreiden van complottheorieën, pseudowetgeving of fantasiedocumenten verbieden. Toch rijst steeds vaker de vraag of sommige aanjagers en goeroes niet strafrechtelijk aangepakt zouden moeten worden omdat zij met valse beloften mensen die zich in een kwetsbare positie bevinden ertoe verleiden om schulden te negeren, boetes niet te betalen of ambtenaren te bedreigen. Zelfbenoemde ‘juridische adviseurs’ verkopen vaak kostbare cursussen of pamfletten waarin staat dat men zomaar uit de overheid kan stappen. In de praktijk leidt dit tot oplopende schulden, huisuitzettingen en uiteindelijk soms erg schrijnende situaties.
De rechtswetenschapper Luuk de Boer (Rijksuniversiteit Groningen) benadrukt dat deze soevereinen niet enkel gek of dom zijn, maar dat ze wel degelijk een onderliggende frustratie verwoorden over de gebrekkige inspraak en het groeiende gevoel van afhankelijkheid in een complexe maatschappij. De coronacrisis liet zien dat de overheid met één pennenstreek een avondklok kon instellen of digitale toegangsregels (QR-codes) kon opleggen, zonder dat veel mensen het idee hadden daar invloed op te hebben. Dat voedt het gevoel dat de zogenaamde ‘liberale belofte’, de gedachte dat we allemaal vrij zijn om ons leven in te richten zoals wij dat willen, in de praktijk een illusie kan zijn. De Boer wijst erop dat een te harde of lacherige reactie de kloof alleen maar verdiept. Wie soevereinen enkel uitlacht en wappies, mafklappers of achterlijk complottuig noemt, bevestigt hun gevoel dat de reguliere samenleving hen niet serieus neemt. Wie ze criminaliseert op basis van hun ideeën jaagt hen mogelijk nog verder de extremere hoeken in. Tegelijkertijd is het zeker niet wenselijk voor een overheid om alle absurde claims klakkeloos te tolereren. Er is dus een delicate balans tussen ingrijpen waar het de orde en veiligheid betreft, en de dialoog openhouden om escalatie te voorkomen.
Hoewel Nederland geen centrale, overkoepelende soevereinenbeweging kent, zien we wel dat de meeste soevereinen hun inspiratie uit het buitenland halen. Met name uit de Verenigde Staten, maar ook uit Canada, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, verspreiden zich soortgelijke gedachtenstromingen over zogenaamd illegale staatsbestellen.
Soevereinen in het buitenland
In Duitsland kennen we de zogenoemde Reichsbürger of Souveränisten, die menen dat de Bondsrepubliek Duitsland niet de opvolger is van het Duitse Rijk. Zij beschouwen de moderne staat als een marionet die na de Tweede Wereldoorlog door de geallieerden zou zijn opgezet. In sommige gevallen beweren ze dat Duitsland nog altijd bezet gebied is en dat de huidige wetgeving daarom geen geldigheid heeft. Ook daar zien we dat er zowel relatief vreedzame groepen bestaan, die vooral bureaucratisch verzet plegen door brieven te schrijven en zich uit te schrijven, als gewelddadiger afsplitsingen. De Duitse autoriteiten hebben een reeks incidenten meegemaakt waarin Reichsbürger zich verzetten tegen politiecontroles, wat soms tot dodelijk geweld heeft geleid. Verschillende deelstaten hebben speciale afdelingen die zich met deze groepen bezighouden. De omvang van het probleem is groter dan menig Duitser denkt: binnen de Reichsbürgerbeweging zijn duizenden aanhangers geïdentificeerd en er worden aanzienlijke hoeveelheden (legale en illegale) wapens in omloop gevonden.
In Canada bestaat de “Freeman on the land”-beweging. Binnen die beweging is het idee wijdverspreid dat de moderne staat slechts een soort corporatie is en dat je op basis van oude Engelse common law en door een reeks verklaringen en formulieren te ondertekenen kunt ‘uittreden’. Net als in Nederland komt dat tot uiting in het weigeren van het betalen van belastingen, het negeren van overheidsdwang en het niet erkennen van de legitimiteit van lokale rechtbanken. De Canadese freemen zijn bijzonder actief op sociale media en hebben tal van handleidingen opgesteld met argumentaties die soms decennia meegaan, maar steeds in een iets moderner jasje gestoken worden. De Canadese rechterlijke macht krijgt dan ook regelmatig te maken met stapels ingediende procedures, waarin de meest curieuze theorieën worden aangevoerd om arresten ongedaan te maken of eigendomsvorderingen te claimen. Rechters moeten zich herhaaldelijk uitspreken over wat men ‘pseudo-juridisch geschrift’ noemt. In veel gevallen wordt dit direct verworpen, maar het veroorzaakt wel een overbelasting van de gerechtelijke instanties en veel verwarring bij overheidsmedewerkers.
In Australië en het Verenigd Koninkrijk komen eveneens gelijkaardige opvattingen voor. Dergelijke ideeën verspreiden zich snel over de hele Engelstalige wereld, mede door de globalisering en de connecties die inmiddels eenvoudig te leggen zijn via internet. In al die landen bestaat er een hoofdlijn waarbij mensen hun eigen regering niet langer als legitiem erkennen. Soms verklaren ze heel concreet dat hun grondwet nietig is of dat een cruciaal document in de geschiedenis nooit wettig is ondertekend, waardoor zij menen geen enkele wettelijke plicht te hebben jegens die staat. De Australische variant kent bijvoorbeeld individuen die claimen dat de grondwet stamt uit een tijd dat Australië nog een Britse kolonie was en dat de federale autoriteit in feite nooit rechtsgeldig is doorgevoerd. Ook deze bewegingen kennen hun gradaties en hun radicale marginale groepen die geweld niet uitsluiten.
Oorsprong van de soevereinen
Wanneer we naar de bakermat van het soevereine gedachtegoed zoeken, stuiten we op de Verenigde Staten. Daar is het idee van ‘individual sovereignty’ niet los te zien van de vroege anti-belastingbewegingen die in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw opkwamen. In die periode begonnen extremistische groeperingen, vaak sterk beïnvloed door antisemitische en racistische denkbeelden, zich te verzetten tegen federale inmenging in lokale aangelegenheden. De opkomst van de ‘Posse Comitatus’-beweging in de rurale gebieden van de VS vormt een belangrijk ijkpunt. Deze groep predikte niet alleen dat de federale overheid onrechtmatig was, maar ook dat de enige echte legitieme machthebber in een county de sheriff was, gekozen door het volk. De latere soevereinencultuur ontwikkelde daarop voort, met de bewering dat de overheid in Washington D.C. eigenlijk niets te zeggen heeft over vrije burgers.
Gaandeweg kwam daar een extra laag bij: complottheorieën over verborgen goudstandaarden, grote trustfondsen die bij ieders geboorte zouden zijn opgezet en de claim dat de VS geen common law-land meer zou zijn, maar een ‘admiralty law corporation’ die mensen als handelswaar beschouwt. Het uiteindelijke gevolg is ook hier weer een wirwar van argumenten die leunen op oude gerechtelijke uitspraken, misinterpretaties van jurisprudentie en misbruik van juridische termen.
Deze Amerikaanse soevereine stromingen worden door de FBI al lange tijd gezien als een van de gevaarlijkste vormen van binnenlands extremisme, omdat er meerdere incidenten zijn geweest waarbij soevereinen politieagenten doden, zich gewapend verschansten tegen federale diensten of rechtszittingen verstoorden. Groepen als de ‘Montana Freemen’ gebruikten in de jaren negentig vervalste cheques, eigen arrestatiebevelen en sloegen daarmee gaten in het bankensysteem, totdat de FBI na een lang conflict ingreep. Sommige soevereinen sloten allianties met militiebewegingen, neonazigroeperingen en andere delen van de radicale extreemrechtse onderstroom in de VS.
De Amerikaanse soevereinenbeweging is dus zeker niet puur een vreedzame protestcultuur, maar een mengsel waarin de stap naar geweld relatief snel gezet kan worden. Ook de misinterpretatie van het Tweede Amendement, het grondwetsartikel dat het recht op wapenbezit beschermt, speelt een rol. De soevereinen menen dat ze gewapend moeten zijn om zichzelf te verdedigen tegen wat zij noemen ‘illegitieme inmenging’ van de federale regering.
Daarmee zien we ook hoe deze beweging voortdurend nieuwe aanhang vindt in crisistijden. De kredietcrisis van 2008 bracht weer een impuls, de coronacrisis deed dat opnieuw, en schandalen rond presidentsverkiezingen voedden eveneens het idee dat ‘Washington’ niet deugt.
Hoewel de radicale vuurhaard in de VS groter is, vinden de ideeën steeds gemakkelijker hun weg naar Europa. Onder meer door sociale media of door internationale seminars (in pre-coronatijd) waar Amerikaanse ‘sovereign citizens’ in Canada, het Verenigd Koninkrijk en zelfs in Nederland cursussen kwamen geven. De ‘Redemption theory’ of ‘Accepted for Value’-theorie, waarbij mensen geloven dat een factuur of boete kan worden afbetaald met een fictief fonds door er enkele zinnetjes of stempels op te plaatsen, is een typisch Amerikaans exportproduct dat in Nederland en Duitsland zijn intrede heeft gedaan.
De achtergrond van de soevereinenbeweging
De globale achtergrond van dit alles kan men samenvatten als een diepgeworteld anti-institutioneel denken. In bijna elk westers land bestaat er een traditie van wantrouwen tegen de staat, maar onder normale omstandigheden blijft die stroming klein en marginaal. Zodra er echter economische tegenslag, grootschalige overheidsingrijpen of politieke crises zijn, groeit het animo voor ideeën die een radicale individuele vrijheid beloven. Mensen met zorgen, schulden of verontwaardiging krijgen van soevereinengroepen te horen dat ze zichzelf kunnen verlossen van al dat institutionele juk. Ze voelen zich daardoor eindelijk gehoord. Dat maakt het ook moeilijk om het fenomeen terug te dringen, want oprechte grieven over bureaucratie, politieke corruptie of economische ongelijkheid krijgen in deze hoek een radicale interpretatie.
Wie de ontwikkeling van soevereinendenken bekijkt, ontdekt dat het samenhangt met de oudere traditie van complotdenken. Veel soevereinen geloven dat een kwaadaardige elite achter de schermen de touwtjes in handen heeft, waarbij regeringen slechts uitvoerders zijn van een groot plan. Dat plan kan volgens de ene bron gaan over depopulatie, volgens de andere over het opsluiten van mensen in wat zij noemen ‘digitale slavernij’, maar de gemene deler is dat de overheid niet vanuit zichzelf zou handelen, maar als stroman van schimmige machten. Door die gedachte kan elk overheidsoptreden, zelfs een redelijk of nuttig beleid, verdacht gemaakt worden. Het idee is immers dat alle schijnbaar redelijke zaken stiekem onderdeel zijn van een sinister complot. Zo zagen we in Nederland en elders dat de coronamaatregelen door een deel van de bevolking werden geïnterpreteerd als een stap op weg naar een totalitaire staat. Wanneer men toch al een soevereine basishouding heeft, ligt het voor de hand om dan maar te zeggen: ik ben hier niet mee akkoord gegaan, dus deze regels gelden niet voor mij.
Escalaties
Het is opvallend dat slechts een beperkte subgroep werkelijk gewelddadig is. De meeste soevereinen in Nederland beperken zich tot het sturen van brieven, het weglopen uit overleg en het niet betalen van rekeningen. Dat is al hinderlijk genoeg, met name omdat de overheid hier telkens mee geconfronteerd wordt en omdat het bij wet simpelweg niet mogelijk is voor iemand om zich ‘uit te schrijven uit de staat’ en tegelijkertijd gewoon in Nederland te blijven wonen.
De vraag is echter niet of, maar wanneer deze situatie voor individuele soevereinen zal escaleren. Wanneer men namelijk bijvoorbeeld een huisuitzetting wil uitvoeren en de bewoner heeft het standpunt dat ‘de gemeenteraad niet over hem gaat en dat de rechter geen autoriteit heeft’, kan dat uitmonden in een heftige confrontatie. De AIVD en de NCTV waarschuwen voor een mogelijke toename van geweld. Diverse rapporten benadrukken dat de percentages nu misschien nog klein zijn, maar dat het niet veel hoeft te schelen of een deel van deze mensen grijpt naar gewelddadig verzet wanneer ze zich in het nauw gedreven voelen.
Een cruciale vraag is hoe men soevereinendenken moet tegengaan zonder die radicalisering verder te voeden. Dat is ingewikkeld, omdat de overheid niet kan toegeven aan de valse claims (dan ondermijnt ze zichzelf), maar te hard optreden kan de overtuiging bij soevereinen versterken dat de staat hen keihard onderdrukt. Rechtswetenschappers en sociologen pleiten daarom voor een aanpak die duidelijke grenzen stelt waar het echt gevaarlijk wordt (bedreiging, oplichting, wapenbezit, geweld) maar tegelijkertijd oog houdt voor de achterliggende frustraties. Het fenomeen van parallelle samenlevingen is niet zo groot dat het de rechtsorde direct omver zal werpen, maar het kan wel leiden tot onnodig veel persoonlijk leed en escalaties in de wijken of dorpen. Sommige kinderen die door soevereine ouders van school worden gehouden, lopen vertraging op in hun ontwikkeling. Mensen die hun huur niet meer betalen, komen uiteindelijk op straat te staan. Er is dus een sociale dimensie die vraagt om hulpverlening en goede voorlichting, eerder dan puur juridische handhaving.
De geschiedenis van soevereinen
Wie de historische lijn doortrekt, ziet dat dit soort bewegingen, of het nu soevereinen, vrijburgers, ‘Montana Freemen’ of ‘Reichsbürger’ zijn, teruggaan op een diep liggende trek in de westerse cultuur: de wens van het individu om vrij en autonoom te zijn, gecombineerd met een argwaan jegens de staat. Dat is zeker niet per se iets negatiefs: het kan ook leiden tot kritische burgers, nieuwe sociale experimenten en zogenoemde grassroots-initiatieven. Het wordt echter problematisch op het moment dat de staat in het geheel als illegitiem wordt gezien en de gezamenlijk afgesproken regels en wetten worden afgedaan als dode letter. In een complexe samenleving is het immers onrealistisch om te denken dat mensen geheel zelfvoorzienend kunnen leven zonder enig beroep te doen op collectieve voorzieningen. De historische claims over ‘natuurrecht’ of ‘gewoonterecht’ zijn bovendien niet alleen flauwekul, maar ze zijn ook niet toepasbaar in de context van een moderne rechtsstaat met talloze wettelijke regelingen en internationale verdragen.
Een ander belangrijk historisch verschijnsel is de cyclische opkomst van extreem complotdenken in tijden van crisis. De Verenigde Staten vormen hiervan een illustratief voorbeeld: telkens wanneer de federale overheid meer macht uitoefent, bijvoorbeeld na terroristische aanslagen of economische rampen, groeit de roep in sommige kringen dat de overheid onwettig handelt. Na 2008 was het het redden van banken en het sturen van enorme stimuleringspakketten dat woede opriep bij libertair ingestelde burgers. Na 2020 en de coronacrisis gold hetzelfde rond vaccins en lockdowns.
De soevereinen delen met veel andere complotdenkers een wantrouwen in de formele politiek, de media en de rechterlijke macht. Men acht deze instituties samengebald in een complot, in plaats van instituties die elkaar controleren. Wat we in de recente geschiedenis zien, is een verregaande internationalisering via sociale media. Ideeën uit de VS worden in Duitse of Nederlandse context toegepast en vaak kloppen de verwijzingen naar de grondwet dus niet eens met de realiteit van het betreffende land. Ze duiken echter wel op in brieven en rechtbankprocedures, die doorgaans verre van coherent zijn en inhoudelijk geen enkele basis hebben, maar wel voor een extra en onnodige druk op de systemen zorgen.
De toekomst van de Nederlandse soevereinenbeweging
In Nederland zien we geen snelle groei naar gewapende gemeenschappen, maar wel het oprichten van zogenaamde ‘common law courts’ en de benoeming van eigen ‘sheriffs’. De gedachte is dat men als burger iemand kan arresteren wanneer men oordeelt dat de ander het ‘hogere recht’ schendt. Dat is natuurlijk niet juridisch geldig, maar binnen de bubbel van soevereinen kan het buitengewoon overtuigend overkomen.
Zodra deze soevereinen echter met reële tegenslagen geconfronteerd worden, zoals uithuiszetting of beslaglegging, is de drempel om geweld te gebruiken niet heel hoog. De rechtspraak in Nederland heeft daar tot dusver weinig ruimte voor gelaten: in diverse zaken is geoordeeld dat soevereine ideeën geen juridische rechtsgrond kennen en dat iemand die zich soeverein verklaart niet wordt vrijgesteld van zijn of haar verplichtingen. In sommige gevallen nemen rechters de moeite om dit hele gedachtegoed te ontleden en te bekritiseren, maar dat heeft niet altijd het gewenste effect: net als andere complotdenkers zijn ook soevereinen immuun voor ratio.
De toekomst van de soevereinenbeweging in Nederland en elders in de wereld hangt sterk samen met de stabiliteit van de maatschappij en het vertrouwen in de overheid. Mocht de onvrede, de kloof tussen burger en politiek en de economische druk blijven toenemen, dan bestaat de kans dat steeds meer mensen vatbaar worden voor de verleiding van ‘je eigen regels maken’. In hoeverre dat escaleert of zelfs uitloopt op geweld, zal afhankelijk zijn van factoren als de beschikbaarheid van wapens en de mate waarin kleine groepen elkaar opjutten. Wat betreft geweldsincidenten is Nederland in vergelijking met de Verenigde Staten aanzienlijk minder risicovol, omdat hier de wapenwetgeving strenger is en de cultuur rond wapens anders. Toch zijn er al diverse gevallen van intimidatie en bedreiging geweest. De opvatting dat ‘het systeem hoe dan ook corrupt is’, kan iemand die zich in het nauw gedreven voelt zomaar tot harde acties drijven.
Uiteindelijk laat de geschiedenis van extreem complotdenken zien dat het zeker niet in de eerste plaats gaat om rationele juridische argumenten. Mensen die zich tot de soevereinen wenden, zoeken houvast in een wereld die zij als chaotisch ervaren. Ze proberen de macht terug te pakken, te verklaren hoe de wereld 'echt' in elkaar steekt en bieden met hun overtuigingen een alternatief waarin hun eigen autonomie veilig zou zijn. Hoe irreëel dat alternatief vanuit juridisch oogpunt ook is, binnen hun bubbel voelt het als een bevrijding. Tot aan het punt waarop deurwaarders of politie daadwerkelijk voor de deur staan, lijkt het vaak een logisch en aantrekkelijk narratief. Pas wanneer het onvermijdelijke conflict met de staat zich aandient, of wanneer mensen die van die soevereine constructies gebruikmaakten voor grote financiële problemen komen te staan, daalt het besef dat dit pad niet werkt in de praktische werkelijkheid.
De crux van deze ontwikkeling ligt in de wisselwerking tussen reële maatschappelijke spanningen (economische ongelijkheid, gebrekkige participatie, wantrouwen in instanties, globalisering van economische en politieke macht) en collectieve gevoelens van onmacht. De soevereinenbeweging is feitelijk de radicale consequentie van een situatie waarin de burger zijn eigen land als onherkenbaar, ontoegankelijk of zelfs vijandig ervaart. Gelukkig kiest lang niet iedereen voor het pad van soevereiniteit, maar de aanknopingspunten zijn voor velen herkenbaar: wie heeft nooit eens het gevoel gehad dat besluitvorming over zijn of haar hoofd heen werd genomen? Wie heeft nooit eens aan de bureaucratie van de staat getwijfeld? In rustige perioden worden dergelijke vragen zonder al te veel radicalisme gesteld. Zodra de druk echter oploopt, kan het besef dat er misschien wél een alternatieve route is, tot snelle escalaties leiden.
In bredere zin staat het soevereine verschijnsel symbool voor een groeispurt van complotdenken in het algemeen. Politieke instituties en de media hebben hier geen eenduidig antwoord op. Waar men voorheen complotdenkers nog kon wegzetten als wappies, gekkies of BNW-idioten, blijkt dat sociale media die groepen in korte tijd kunnen laten uitgroeien tot complete sociale bewegingen. De vraag hoe je die mensen terugwint en hoe je verdere afkalving van het institutionele vertrouwen voorkomt, is niet makkelijk te beantwoorden. Een belangrijk element lijkt te zijn dat men voldoende ruimte en respect toont voor kritiek en frustratie, zonder tegelijk de democratische waarden los te laten. Het idee van soevereiniteit roept immers niet alleen afwijzing op, maar toont ook een verlangen om het leven in eigen handen te nemen, iets wat velen in zekere mate delen.
Voor het eerst kondigt een Nederlandse politieke partij aan niet langer actief te willen zijn op X, het sociale medium dat voorheen als Twitter door het leven ging. Volt, de progressieve centrumpartij met twee zetels in de Tweede Kamer, maakt bekend dat alle accounts van zowel de partij als haar prominente leden aanstaande maandag worden gedeactiveerd. Partijleider Laurens Dassen en Kamerlid Marieke Koekkoek nemen afscheid van een platform waarvan zij vinden dat het sinds de overname door Elon Musk is uitgegroeid tot een voedingsbodem voor haat, extremisme en desinformatie. Het vertrek van Volt staat niet op zichzelf: diverse gemeenten, universiteiten en maatschappelijke organisaties hebben X al de rug toegekeerd of overwegen dat te doen. Tegelijk worstelen veel andere partijen en instellingen met de vraag of vertrek nog wel verstandig is: X wordt immers nog altijd intensief gebruikt door journalisten, politici en beleidsmakers.
Volt is in Nederland een betrekkelijk kleine, maar opvallend uitgesproken partij. De beweging, die zijn wortels in een pan-Europese samenwerking heeft, staat bekend om progressieve standpunten en een nadruk op Europese integratie. De Nederlandse tak telt twee zetels in de Tweede Kamer en één in de Eerste Kamer. Daarnaast zijn er enkele lokale en regionale vertegenwoordigers. Volt is redelijk actief op X, waar het partijaccount ruim 30.000 volgers heeft en leider Laurens Dassen meer dan 40.000.
In een laatste X-bericht kondigt Dassen aan dat Volt Nederland en de Kamerleden hun accounts ‘in de slaapstand’ zullen zetten. “We nemen afscheid van een platform dat ooit een plek was voor open debat, maar nu volledig in dienst lijkt te staan van een extreme en op desinformatie gestoelde agenda,” aldus Dassen. Hij doelt hiermee op de omstreden rol van miljardair Elon Musk, die Twitter in 2022 overnam en omdoopte tot X. Sindsdien wordt Musk door critici verweten het platform te gebruiken om extremistische en ultrarechtse opvattingen te verspreiden en te normaliseren.
Voor Volt was de definitieve aanleiding het moment waarop Donald Trump opnieuw de Amerikaanse presidentsverkiezingen wist te winnen, met Musk als vurige bepleiter van diens agenda. Dassen spreekt van een ‘gevaarlijke verschuiving van balans’, omdat X volgens hem steeds vaker wordt ingezet voor het verspreiden van desinformatie over onder meer migratie, klimaatverandering en verkiezingen. “Wat we in de VS zien, kan ook doorsijpelen naar Europa,” zegt hij. “Daar moeten we als politieke partij niet aan bijdragen.”
Politieke partijen zijn bij uitstek afhankelijk van zichtbaarheid in de (sociale) media. Men hoopt via X de aandacht van journalisten te trekken, eigen standpunten te verspreiden en het debat te voeren met opponenten. Volt vormt daarop geen uitzondering, maar kiest desondanks voor vertrek. Volgens Laurens Dassen is dit ‘een berekende gok’: de partij weet dat het bereik op Bluesky en Mastodon vooralsnog een fractie is van dat op X. Ook journalisten en kiezers zijn daar niet in gelijke mate aanwezig. Toch is het voor Dassen belangrijker dat Volt een statement maakt tegen wat hij omschrijft als ‘de normalisering van extremisme’.
Hij vergelijkt het dilemma van Volt met dat van andere partijen die moeite hebben met X, maar er toch blijven. “We houden elkaar in een wurggreep”, zegt hij in een interview. “Zolang anderen blijven, is de massa te groot om X echt pijn te doen. Maar als niemand de eerste stap zet, komt het nooit zover. Wij willen als breekijzer dienen, in de hoop dat anderen ons voorbeeld volgen.”
Waarom deze stap juist nu?
Hoewel er al langer kritiek klonk op de manier waarop Musk X runt, duurde het even voordat Volt de knoop definitief doorhakte. De partij discussieerde volgens insiders maandenlang over de vraag of op het platform blijven niet juist raadzamer zou zijn, zodat redelijke geluiden niet geheel uit het zicht zouden verdwijnen. Ook het bereik dat Volt via X had, met een aanzienlijk aantal journalisten, beleidsmakers en potentiële kiezers, telde mee in de overweging.
Uiteindelijk was het niet één enkel incident, maar een stapeling van zorgwekkende signalen die de doorslag gaf. Musk mengt zich steeds meer in nationale en internationale politiek, onder meer door steunbetuigingen aan radicaal-rechtse partijen in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. In eigen land is Volt bovendien bezorgd dat de algoritmische bekrachtiging van haatzaaierij, racisme en complotdenken door X een giftige invloed heeft op de Nederlandse politieke arena. “We willen als Volt niet bijdragen aan de populariteit van Musks platform, dat hij steeds meer inzet als geopolitiek wapen,” stelt Dassen.
Het vertrek van Volt is des te opvallender in een politiek landschap waar partijen traditioneel lange tijd afhankelijk waren, en in bepaalde mate nog steeds zijn, van Twitter/X voor het vormen van hun profiel en directe communicatie met media. De afweging tussen ‘zichtbaar blijven’ en ‘weggaan uit protest’ leidt tot verdeeldheid in diverse politieke fracties. GroenLinks-PvdA is bijvoorbeeld kritisch op X, maar blijft er voorlopig actief, omdat men ‘het niet volledig aan extreemrechts wil overlaten’, aldus fractieleider Frans Timmermans. D66 worstelt met hetzelfde dilemma, maar heeft vooralsnog hetzelfde standpunt als GroenLinks-PvdA: “We moeten blijven in het belang van tegenwicht en bereik.”
Volt is niet de enige partij die overwoog om van X te vertrekken. De Partij voor de Dieren bevestigt dat een vertrek ‘in overweging’ is, maar heeft nog geen definitieve beslissing genomen. Ook bij de ChristenUnie klinkt begrip voor de stap van Volt, al is men terughoudend met een collectief vertrek. Het argument dat vaak terugkomt, is de wens om een tegengeluid te bieden tegen radicale opvattingen die door Musks veranderingen in het algoritme steeds meer voorrang krijgen.
De fractievoorlichter van de ChristenUnie laat weten: “X is nog steeds een van de manieren waarop we mensen bereiken. Zolang media de berichten oppikken die op X verschijnen, willen wij daar niet te snel afscheid van nemen.” GroenLinks-PvdA, vertegenwoordigd door onder anderen Barbara Kathmann, wijst daarnaast op de Europese regelgeving die onlangs is ingevoerd om de macht van sociale mediaplatforms te beteugelen: de Digital Services Act (DSA). Timmermans pleit ervoor deze regels steviger te handhaven, in plaats van massaal van X te vertrekken.
Dat Volt bereid is die afweging op te geven, komt volgens Laurens Dassen voort uit de overtuiging dat Musk X ‘onherstelbaar heeft beschadigd als publiek platform’. Hij benadrukt dat Volt geen compleet afscheid van sociale media neemt. De partij blijft actief op alternatieve platforms als Mastodon, Bluesky en LinkedIn, die zich wat hen betreft meer lenen voor inhoudelijke uitwisselingen en waar desinformatie, complottheorieën en rechtsextremisme minder snel de overhand krijgen.
Voorgangers: gemeenten, universiteiten en NGO’
Volt is hiermee weliswaar de eerste Nederlandse politieke partij die met X breekt, maar de afgelopen maanden hebben diverse kwaliteitsmedia, overheidsinstellingen en maatschappelijke organisaties soortgelijke stappen gezet. Zo plaatsten de gemeenten IJsselstein en Putten al meer dan een jaar geen berichten meer op X, omdat hun inwoners actief bleken op andere kanalen waar de toon ‘constructiever’ zou zijn. Dordrecht stopte deze zomer ook met het plaatsen van berichten, al laat die gemeente de mogelijkheid open om vragen van inwoners via X te beantwoorden.
In de onderwijssector is een vergelijkbare trend zichtbaar. Verschillende universiteiten, waaronder de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit, de Radboud Universiteit, en die van Utrecht, Twente, Wageningen en Eindhoven, zijn minder of helemaal niet meer actief op X. Redenen die worden genoemd zijn ‘desinformatie’, ‘hatespeech’ en ‘nepaccounts’. Hoewel het beperkte bereik op X voor sommigen de belangrijkste motivator blijkt, ligt ook hier een zorgelijke constatering aan ten grondslag: het platform is nu eenmaal steeds minder een ruimte voor constructief debat en steeds meer een plek waar extreme standpunten en desinformatie de boventoon voeren.
Maatschappelijke organisaties zoals VluchtelingenWerk, Amnesty International en Oxfam Novib geven aan dat zij worstelen met het dilemma tussen enerzijds ‘mensen blijven informeren’ en anderzijds ‘niet willen meewerken aan een giftig platform’. Verschillende NGO’s hebben inmiddels gekozen voor een definitief vertrek of laten hun accounts op X sluimeren. Ook in de wereld van de media tekent zich eenzelfde patroon af. Meerdere omroepen en kranten (zoals Trouw en de Volkskrant) hebben principieel afstand genomen van X. NRC beraadt zich nog op vervolgstappen.
Reacties uit Europa
De onrust rond het beheer van X door Musk beperkt zich niet tot Nederland. In heel Europa duiken soortgelijke verhalen op van politieke partijen, universiteiten en organisaties die het platform verlaten. Belangrijke voorbeelden zijn:
- België: de Vlaamse partij Vooruit is sinds september niet meer actief op X. Ze hebben daarnaast de Vlaamse overheid officieel opgeroepen het platform te verlaten. Het Waalse Ecolo heeft nog ambitieuzere plannen en pleit zelfs voor een algehele ban van X in de hele EU, in het kader van de Digital Services Act. Ecolo is opvallend genoeg zelf nog wél actief op X, wat duidt op de worsteling tussen principiële bezwaren en praktisch bereik.
- Groot-Brittannië: daar wordt X in verband gebracht met de rassenrellen na een steekpartij in Southport, aangewakkerd door nepnieuws over de achtergrond van de dader. Sindsdien hebben meerdere Britse academici, universiteiten en kranten (waaronder The Guardian) het platform de rug toegekeerd.
- Frankrijk: actiegroep HelloQuitteX moedigt burgers en organisaties aan om X te verlatene en biedt hulp bij het archiveren van accounts. De Parijse ziekenhuiskoepel AP-HP vertrok reeds, evenals Greenpeace Frankrijk, de Universiteit van Straatsburg en het departement Loire-Atlantique. De reden? „Het ontbreken van bescherming van waarden die aan medische en wetenschappelijke missies ten grondslag liggen,” aldus AP-HP.
- Overig Europa: ook in Denemarken, Duitsland en Spanje hebben organisaties als de Deense publieke omroep, voetbalclubs Werder Bremen en Sankt Pauli, de Spaanse krant La Vanguardia en de Europese Federatie van Journalisten afscheid genomen van X. Kern van hun kritiek is telkens dat Musk extremistische opvattingen faciliteert in plaats van zich te houden aan fatsoensnormen en transparante factchecks.
Overige organisaties
Bij veel organisaties met een publieke taak, zoals de politie en brandweer, is de terughoudendheid om X te verlaten nog groter. Ze gebruiken X dikwijls om calamiteiten of incidenten te melden en burgers snel op de hoogte te stellen. Alternatieven als Threads, Mastodon of Bluesky hebben (vooralsnog) niet hetzelfde bereik. De politie laat weten dat X een ‘belangrijk communicatiekanaal’ blijft, maar ook dat ze het beleid van Musk kritisch volgt.
In de openbaarvervoerssector is eveneens sprake van terugtrekking. ProRail besloot begin dit jaar te stoppen met het plaatsen van berichten op X vanwege de haatdragende content en nepnieuws die er sinds het aantreden van Musk ongecontroleerd rondgaan. NS onderzoekt alternatieven, terwijl regionale OV-bedrijven als GVB en Qbuzz al zijn vertrokken, zij het met name om praktische en imagotechnische redenen. Het GVB gaf te kennen dat de stroom aan haatdragende reacties op X ongewenst was en dat gebruikers via andere platforms beter en constructiever te bereiken zijn.
De vakbonden FNV en CNV hebben laten weten dat zij wellicht op korte termijn stoppen. FNV gaf aan dat er ‘een sterke neiging is om te vertrekken’. CNV werkt al met een afbouwscenario, onder meer omdat de doelgroep voor vakbondsinformatie en -acties steeds minder tijd doorbrengt op X. “Mensen reageren negatiever, er zijn meer trollen en complotdenkers. Dat vormt een barrière om zinnig in gesprek te gaan.”
Ook in de culturele sector kiezen steeds meer instellingen voor vertrek. Het Mauritshuis, het Nederlands Openluchtmuseum en Naturalis hebben hun accounts niet meer geüpdatet. ITA (Internationaal Theater Amsterdam) heeft aangekondigd zich binnenkort volledig van X terug te trekken. De gemeenschappelijke drijfveer is dat de toegenomen haat en desinformatie op X niet strookt met de waarden van openheid en inclusiviteit die deze instellingen willen uitdragen.
Facebook en Instagram ook onder vuur
Sinds een paar dagen is er ook commotie rond Meta, het bedrijf achter Facebook en Instagram. Topman Mark Zuckerberg heeft besloten om te stoppen met de inzet van factcheckers en wil in de EU bovendien meer vrijheid voor wat hij ‘politiek incorrecte meningen’ noemt. Dat leidt tot de vrees dat ook Facebook en Instagram richting Musk-achtige praktijken bewegen, waar het respect voor feiten en genuanceerde discussie praktisch niet meer bestaat.
NGO’s als Oxfam en Amnesty International hebben in het verleden al eens kritiek geuit op de manier waarop Meta omgaat met desinformatie en de privacy van gebruikers. Het nieuwe beleid lijkt deze zorgen nog te verergeren. Hoewel de maatschappelijke organisaties tot nu toe in meerderheid hebben vastgehouden aan Facebook en Instagram wegens de grote reikwijdte, zijn er nu ook binnen die kringen ‘serieuze gesprekken’ gaande over een mogelijke exit. De vraag is of dergelijke platforms voor progressieve doelen nog wel geschikt zijn, of dat men hiermee vooral helpt om een dubieuze digitale infrastructuur in stand te houden.
Europese regelgeving en het perspectief op alternatieven
In vrijwel alle discussies duikt de Digital Services Act (DSA) op, de verordening die binnen de Europese Unie is aangenomen om gebruikers van onlinediensten beter te beschermen tegen schadelijke content en machtsmisbruik door techbedrijven. Verschillende Europese regeringsleiders en Europarlementariërs hebben al gewaarschuwd dat X zich totaal niet aan deze wet lijkt te houden. De Europese Commissie kan boetes opleggen die oplopen tot 6 procent van de jaaromzet, maar de handhaving van de DSA is een buitengewoon traag proces, waardoor een dergelijke boete nog jaren op zich kan laten wachten.
Laurens Dassen vindt dat er met veel meer urgentie gehandeld moet worden. Hij pleit voor Europese alternatieven voor sociale media, die gebonden zouden moeten zijn aan de waarden van ‘vrijheid, democratie en feiten-gebaseerde discussie’. Volgens hem heeft Europa echter weer eens te lang stilgezeten, waardoor het nu achtervolgd wordt door de dominantie van Amerikaanse en Chinese platformen. Hoewel Brussel zich kant tegen desinformatie en haatzaaierij, laten recente ontwikkelingen bij Meta en X zien hoe moeilijk het is greep te krijgen op mondiale techreuzen.
Voorlopig lijkt de praktische oplossing eerder te liggen in versplintering: steeds meer partijen verspreiden zich over meerdere platformen (Mastodon, Bluesky, LinkedIn, Threads, enzovoort), in de hoop dat het publiek uiteindelijk volgt. Maar of dit uiteindelijke effect heeft op de marktpositie van X, valt moeilijk te voorspellen. Onderzoek toont dat veel Nederlandse gebruikers al niet heel actief waren op X. Wel is X nog steeds bijzonder relevant in het politieke en journalistieke circuit.
Breder maatschappelijk debat
Wat betekent dit alles voor burgers? Veel mensen die X gebruikten als nieuwsbron of discussieforum, hebben het platform zien veranderen en zoeken alternatieven. Tegelijk is er een groep die Musk juist waardeert vanwege zijn ‘anti-establishmenthouding’. Voor hen is de toegenomen controverse juist een teken van ‘echte vrijheid van meningsuiting’. Zo verdeelt X, bedoeld of onbedoeld, de online meningsvorming in voor- en tegenstanders en dat roept een existentiële vraag op over de rol van sociale media: moet een platform zich als neutraal speelveld opstellen of mag het platform middels algoritmes bepaalde politieke voorkeuren promoten zoals Musk dat met X doet?
Volts vertrek is dus niet alleen een politiek signaal, maar ook een impuls voor een breder debat over de kwaliteit van de publieke ruimte. Terwijl de partij aangeeft dat platforms als Bluesky en Mastodon met een andere structuur en moderatiebeleid meer ‘eerbied voor pluralisme’ tonen, is het de vraag of deze platforms groot genoeg kunnen worden om serieuze concurrentie aan X te bieden en of ze de financiële en technische capaciteit hebben om desinformatie en haatzaaierij effectief te bestrijden.
Goeiemorgen FOK!
Vandaag beginnen we de dag fris en helder, met temperaturen van rond een graad of -3 en ook de rest van de dag blijft het behoorlijk fris met temperaturen tussen 4 en 6 graden.
Hoewel de ochtendzon uitnodigt tot een wandeling, neemt de bewolking in de middag toe. Een regenbui is niet uitgesloten, dus een paraplu kan van pas komen. De wind blijft rustig, wat het buiten net iets aangenamer maakt.
Voor de avondliefhebbers: de temperatuur zakt naar zo'n graad of 2. De bewolking blijft hangen, maar het blijft waarschijnlijk droog.
Let op: er is een waarschuwing (code oranje) van kracht voor gladheid en ijzel in Groningen en Friesland. In de rest van het land, met uitzondering van de waddeneilanden, geldt code geel, eveneens wegens gladheid. Ook kan hier dichte mist gevaar op de weg betekenen.
Voor de actuele waarschuwingen en een overzichtskaart, zie de website van het KNMI.
De dom in een zonnetje (Foto: Pukeko)
Ook een foto inzenden? Dat kan hier!
Jouw foto of filmpje bij het weerbericht? Deze is te mailen via weer@fok.nl of up te loaden via ons fotoforum. Vermeld bij de foto waar deze ongeveer is gemaakt.
Meepraten over het weer? Dat kan op ons weerforum waar de atmosfeer op ontploffen staat:
WKN - De atmosfeer staat op ontploffen.
Of uiteraard in de reacties onder het weerbericht.
Meta en Amazon schaffen hun diversiteitsprogramma's af en sluiten zich aan bij andere bedrijven in het Amerikaanse bedrijfsleven die initiatieven voor 'positieve discriminatie' bij het aannemen en het opleiden van personeel terugdraaien.
De stap volgt slechts enkele dagen nadat Meta Platforms, de eigenaar van Facebook, Instagram en WhatsApp, aankondigde dat het hun factcheckingprogramma zou beëindigen dat bij de Donald Trump en de Republikeinen al sinds de start onder vuur lag. In een memo aan het personeel over het besluit, dat gevolgen heeft voor de werving van personeel, leveranciers en opleidingen, noemde Meta als reden een "veranderend juridisch en beleidsmatig landschap". Walmart en McDonalds behoren tot de andere bedrijven die soortgelijke beslissingen hebben genomen op het gebied van diversiteit sinds Trump herkozen werd.
Het personeel ontving een schrijven waarbij Meta - een uitspraak had gevoegd van het Hooggerechtshof waarin positieve discriminatie op ras/huidskleur bij toelating tot universiteiten werd verboden. Tegelijkertijd gaf de organisatie aan dat de term 'DEI' (diversiteit, gelijkheid en inclusie) 'een beladen onderwerp' was geworden.
De techgigant zei dat het op zoek zou blijven naar divers personeel, maar dat het zou stoppen met het voortrekken van minderheidsgroepen en inclusie tijdens de selectie en wervingprocedures.
Amazon meldde in december 2024 aan het personeel dat het "verouderde programma's en materialen" met betrekking tot representatie en inclusie aan het afbouwen was. Het doel was om het proces snel, vóór eind 2024 te voltooien. "In plaats van dat we voor individuele groepen programma's opzetten, richten we ons op programma's met bewezen resultaten. Daarnaast blijven we streven naar een inclusieve cultuur waar iedereen zich prettig voelt", schreef Candi Castleberry, Amazon's VP van inclusieve ervaringen en technologie.
De financiële bedrijven JPMorgan Chase en BlackRock trokken zich deze week terug uit organisaties die zich bezighouden met de gevaren van klimaatverandering. Dit volgt op eerdere terugtrekking uit organisaties twee jaar geleden, toen Republikeinen de kritiek op bedrijven als BlackRock en Disney opvoerden. Ze beschuldigden hen van 'woke' progressief activisme en dreigden de bedrijven met nadelige politieke beslissingen.
Grote merken zoals Bud Light en Target kregen eerder te maken met tegenwerking en boycots door hun pogingen om LGBTQ-publiek aan te spreken in hun reclames.
Veel van de initiatieven op het gebied van diversiteit, gelijkheid en inclusie zijn opgezet na de Black Lives Matter-protesten die in 2020 uitbraken nadat George Floyd bij zijn arrestatie door de politie werd gedood.
Recente rechterlijke uitspraken hebben de kritiek op de diversiteitsprogramma's versterkt. Zij noemden deze programma's discriminerend. In 2023 heeft het Hooggerechtshof het recht van particuliere universiteiten om bij toelatingsbeslissingen rekening te houden met ras, ongeldig verklaard.
Een andere uitspraak van het hof van beroep verklaarde het beleid van Nasdaq ongeldig. Dit beleid vereiste dat bedrijven die op die beurs genoteerd staan, minimaal één vrouw, een persoon uit een minderheidsgroep of een LGBTQ-persoon in hun bestuur zitting moesten laten nemen, of gemotiveerd uitleg geven waarom het bedrijf hier niet aan voldeed.
Meta gaf ook aan dat het stopt met de samenwerking met leveranciers die 'diversiteit' hoog in het vaandel hebben staan en ze zich in plaats daarvan gaat richten op kleine en middelgrote bedrijven. Ook is Meta van plan om te stoppen met het aanbieden van trainingen over 'gelijkheid en inclusie' en gaan in plaats daarvan programma's aanbieden die 'vooroordelen' verminderen, ongeacht je achtergrond'.
Meta wilde geen commentaar geven op het memo, dat met zowel kritiek als blijdschap werd ontvangen.
De grondwettelijke vrijheid om te demonstreren is een fundamenteel recht en een belangrijk onderdeel van onze democratische samenleving. Ministers van Weel (Justitie en Veiligheid) en Uitermark (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) benadrukken het belang van deze vrijheid, die breed wordt gedragen in Nederland, in een brief die vandaag naar de Tweede Kamer is verzonden.
Demonstraties mogen schuren, maar waar grenzen worden overschreden, stopt het begrip. Hoe waarborgen we het demonstratierecht voor iedereen als een kleine groep zich misdraagt? Het is dit dilemma dat de bewindspersonen aan de kaak stellen.
Onderzoek
Om echt sneller, effectiever en gerichter op te kunnen treden tegen bewust ontwrichtende acties waarbij de wet wordt overtreden en daarmee ook het maatschappelijk draagvlak voor demonstraties te behouden, wil het kabinet scherper onderscheid maken tussen vreedzame protesten en ordeverstorende acties. Het eerder aangekondigde onderzoek dat via het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) wordt uitgevoerd, zal naar verwachting bijdragen aan het maken van een scherper onderscheid. De uitkomsten van dit onderzoek worden in de zomer van 2025 verwacht.
Verkenning verbod op gezichtsbedekkende kleding
Ook zal het kabinet parallel aan dit onderzoek al stappen ondernemen om problemen rondom demonstraties aan te pakken. Zo wordt in het eerste kwartaal van 2025 een wettelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding bij demonstraties verkend. Er zijn namelijk een aantal demonstraties geweest waarbij relschoppers met gezichtsbedekkende kleding de wet hebben overtreden, bijvoorbeeld door spullen te vernielen of geweld te plegen. Gezichtsbedekkende kleding kan vervolgens de opsporing van deze relschoppers bemoeilijken.
Druk op capaciteit politie en Openbaar Ministerie
Het totaal aantal demonstraties in Nederland is meer dan verdrievoudigd tussen 2015 en 2022. Ook de politie-inzet op demonstraties is sinds 2017 met 84% gestegen. De korpschef heeft een dringend signaal afgegeven dat deze inzet zwaar drukt op de politieorganisatie. Ook het OM maakt om de strafrechtketen te verlichten steeds scherpere keuzes. Een daarvan is dat het OM in beginsel geen strafvervolging instelt voor een overtreding van de Wet openbare manifestaties, mede omdat de praktijk uitwijst dat rechters bij de relatief geringe strafbare feiten die begaan worden in relatie tot een vreedzame demonstratie veelal lage of géén straffen opleggen.
Voor het plegen van misdrijven, zoals vernieling, bedreiging, (groeps)belediging, discriminatie of brandstichting, vindt in beginsel strafvervolging plaats. Ook kunnen meerdere opeenvolgende overtredingen vervolgd worden. Dat kan alleen als aangehouden demonstranten worden geregistreerd. Dat gebeurt nu beperkt, omdat demonstranten soms geen identiteitsbewijs bij zich hebben en registratie veel politiecapaciteit kost. Het kabinet zal in gesprek met politie en het OM kijken of aanvullende acties nodig zijn om strafbaar gedrag meer dan nu te kunnen vervolgen.
Online oproepen
Online aangejaagde ordeverstoringen zijn een relatief nieuw probleem. Het gaat om (dreigende) fysieke ordeverstoringen, die online beginnen of online worden versterkt. Denk daarbij aan de online oproepen om in opstand te komen tijdens de avondklokrellen in coronatijd en een uit de hand gelopen weggeefactie in een winkelcentrum ook aan oproepen om snelwegen te blokkeren.
Het tegengaan van uitingen raakt de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting (verbod op censuur). Reactief optreden vanwege de inhoud van een uiting is wel mogelijk, denk daarbij bijvoorbeeld aan vervolging voor opruiing. Daarnaast is het streven om dit soort uitlatingen zo snel als mogelijk offline te laten halen en de personen die de uitlatingen plaatsen vaker en sneller te bestraffen.
De minister van Justitie en Veiligheid bereidt daarom een wetsvoorstel voor om de informatiepositie van politie rond de openbare-ordehandhaving te verbeteren. In de eerste helft van dit jaar wordt een wetsvoorstel in consultatie gebracht waarin de bevoegdheid tot stelselmatige informatievergaring in publiek toegankelijke online bronnen wordt geregeld. Tegelijkertijd wordt hard gewerkt aan de mogelijkheid om in het kader van de openbare-ordehandhaving de politie ook toegang tot besloten app- en chatgroepen te geven, zoals het Kamerlid Yeşilgöz-Zegerius in haar motie vraagt.
In gesprek blijven
Daarnaast blijven de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Justitie en Veiligheid in gesprek met verschillende betrokken partijen, zoals gemeenten, politie, maatschappelijke organisaties en belangenorganisaties van demonstranten. Deze dialoog is essentieel om de balans te vinden tussen het beschermen van het demonstratierecht en het aanpakken van de kleine groep die zich misdraagt. Door samen te werken met alle betrokkenen wil het kabinet komen tot een breed gedragen aanpak die zowel ruimte biedt voor vreedzame demonstraties als bijdraagt aan een veilige en ordelijke samenleving.
Het gekraakte pand aan de Keizersgracht in Amsterdam moet worden ontruimd. De rechter heeft in een kort geding vandaag bepaald dat de krakers er weg moeten. Die zitten er al sinds de zomer van 2020. Zo meldt AT5.
De groep krakers verblijven inmiddels al sinds juli 2020 in het pand aan de Keizersgracht. Het begon als een protest tegen leegstand met leuzen en spandoeken, maar na een tijdje bleven ze er permanent wonen. Het grachtenpand was in 2015 ook al gekraakt geweest, maar toen werd het door de politie ontruimd.
Vol verbazing
Vlak na het kraken vertelde de directeur van een architectenbureau, die voor de rechtmatige eigenaar van het pand werkt, aan AT5 dat er plannen lagen voor na de leegstand.
De uitvoering ervan zou echter lastig worden, zo bleek later, door onder andere de hoge eisen van het monumentenbureau van de gemeente en de coronacrisis. Ook was de directeur verbaasd over de kraakactie. "Er is namelijk geen riool, geen keuken, er is helemaal niks."
Aangifte
De gemeente heeft korte tijd geleden een vergunning verleend voor het plegen van herstelwerkzaamheden en de eigenaar van het pand heeft aangifte gedaan tegen de krakers. Daarom kon er een zaak van worden gemaakt.
Nu heeft de rechter dus bepaald dat de krakers het pand moeten verlaten, aldus Het Parool. Volgens de krant is "ontruiming noodzakelijk om de illegaal gesloopte delen van het interieur te kunnen herstellen". Met die gesloopte delen zou de rechter doelen op de historische plafonds en betimmeringen die in gruzelementen lagen, een vernielde wc uit de 18e eeuw en een stucornament in het trappenhuis.
De krakers hebben uiterlijk tot 15 februari. Dan moeten ze het pand hebben verlaten.
Een 27-jarige man uit Duitsland had gepland om samen met vrienden een feestelijke jaarwisseling in Amsterdam te beleven. Helaas voor hem eindigde zijn avond in de cel nadat hij op oudejaarsavond vanuit een auto met een gaspistool had geschoten op Het Singel in het centrum van Amsterdam.
In Duitsland is het bezit van een gaspistool legaal, dus de man dacht dat dit in Nederland ook het geval was. Dit blijkt echter niet zo te zijn. "Met een gaspistool kun je wel degelijk letsel toebrengen aan anderen," verklaarde de officier van justitie vandaag tijdens een snelrechtzitting waar de man terechtstond. "Een gaspistool valt onder de Nederlandse wet wapens en munitie en is daarmee verboden," voegde de officier toe.
De man werd aangehouden in het centrum van Amsterdam na een melding dat iemand vanuit een auto had geschoten. "Ik deed het voor het plezier," verklaarde de aangehouden man, die het gaspistool speciaal hiervoor had aangeschaft, naast het vuurwerk dat de politie in de kofferbak van zijn auto vond. Bij fouillering bleek hij ook patronen bij zich te hebben die geschikt waren voor het gaspistool.
Dit leidde tot verdenking van wapenbezit en bezit van bijbehorende munitie. De man, die sinds oudejaarsnacht vastzit, werd donderdag in een snelrechtzitting veroordeeld tot zes weken, waarvan twee weken voorwaardelijk, na een eis van zes weken.
Niet alleen de aarde als geheel, maar ook alle oceanen waren in 2024 warmer dan ooit sinds het begin van de metingen. Dit schrijft een internationaal onderzoeksteam van het Institute of Atmospheric Physics van de Chinese Academie van Wetenschappen.
Het record geldt voor zowel oppervlaktetemperaturen van het water als de opgeslagen warmte tot een diepte van 2.000 meter.
De opwarming is sinds het midden van de jaren tachtig sneller gegaan dan in voorgaande decennia. De opwarming van de oceanen brengt veel problemen met zich mee: warm water bevat doorgaans minder zuurstof dan koud water, wat een negatief effect heeft op veel zeedieren.
Bovendien verdampt er meer waterdamp uit warme zeeën. Hierdoor wordt de lucht boven de zee vochtiger. Volgens de onderzoekers leidt dit tot heviger stormen met zwaardere regens en sterkere wind met grotere overstromingen als gevolg.
Het Israëlische leger heeft doelen in Jemen, de Gazastrook en Libanon aangevallen.
In Jemen heeft de luchtmacht locaties van de Houthi-milities aangevallen, aldus het leger. Volgens Jemenitische media werd onder meer een elektriciteitscentrale in de hoofdstad Sanaa getroffen. Er zou één dode zijn gevallen. Met de aanvallen reageert het leger op het herhaaldelijk raketvuur van de Houthi’s op Israël.
Er werd melding gemaakt van een Israëlische luchtaanval in de Gazastrook, waarbij minstens zeven mensen om het leven kwamen. Volgens de autoriteiten in Gaza onder was de actie gericht tegen een groep mensen in Al-Bureij, midden in het Palestijnse gebied. Vanuit het Israëlische leger was hierover geen informatie beschikbaar.
Het ministerie van Volksgezondheid in Libanon maakte ook melding van een Israëlische luchtaanval op de stad Tayr Debba in het zuiden van het land, waarbij twee mensen om het leven kwamen. Er bestaat feitelijk een staakt-het-vuren tussen Israël en de Libanese terroristische militie Hezbollah, maar deze is al meerdere malen verbroken.
