De gezonde roker is dood

Francesca
Theo van Gogh, "de gezonde roker" is dood, op afschuwelijke wijze vermoord. Aanvankelijk heerste daar nog onzekerheid over, maar terwijl ik dit schrijf, hoor ik de extra nieuwsuitzending op de achtergrond, tezamen met enkele getuigenissen van ooggetuigen. Het is dus echt waar: Theo van Gogh, beroemd cineast en schrijver, is dood, vermoord in Amsterdam, in zijn eigen wijk, vlakbij het Oosterpark, volgens een ooggetuige door een oudere man met een Arabisch uiterlijk. Theo van Gogh werd slechts 47 jaar.

Haal ik mij Theo van Gogh voor de geest, heb ik een onaantrekkelijke man voor ogen, slecht gekleed, almaar kettingrokend, een dikke man met een opgeblazen, pafferig gezicht, absoluut niet mijn type. Dankzij het interview van onder andere Menno de Hoop met een ooggetuige, is het alsof ik lijfelijk aanwezig ben, alsof ik Theo van Gogh daar met eigen ogen zie liggen, zonder zijn eeuwige sigaret, onbeweeglijk op zijn rug, voor altijd stil.
De berichtgeving blijft vaag, het is onduidelijk wie daar ligt, zegt de politie. Niet voor de omstanders, want die ronde, omhoog stekende, dikke buik is een onmiskenbare aanwijzing: daar ligt Theo van Gogh, geen enkel politielaken kan dat verhullen.

Theo van Gogh was een vrijdenker. Hij werd zelfs gevreesd om zijn krasse uitspraken, waarvan hij zelf zei: "ik houd van functioneel beledigen. Als ik iemand een geitenneuker of een pygmee op plateauzolen noem, heeft dat een reden".
Wie herinnert zich niet de waarschuwing van de AIVD toen Theo in Den Haag zijn boek
"Allah weet het beter" ging signeren: Theo zou er goed aan doen een bodyguard mee te nemen. Ook Theo vond dat maar een vreemde zaak:
"Ik dacht dat de AIVD er was om burgers zoals ik te beschermen. Maar ja, we hebben met Fortuyn al gezien hoe dat in Nederland in de praktijk werkt. En die bedreigingen? Die kwamen in dit geval uit extremistische islamitische kring. Het laat alleen maar zien hoe bedroevend het peil van de geciviliseerdheid is in sommige kringen. Ik laat me door dat soort mensen de mond niet snoeren".

En dat deed Theo van Gogh, het "enfant terrible", dan ook niet. Hij lag onder andere in de clinch met "bitchy" Sonja Barend die hem aanklaagde vanwege de inhoud van zijn column over Leon de Winter, waarin Theo de spot drijft met diens joodse identiteit. En dankzij de Christenen moest Theo voor het Europese Hof verschijnen, omdat hij grapjes had gemaakt "over de rotte vis van Nazareth", een zaak die jarenlang voortduurde, maar waarvan hij uiteindelijk werd vrijgesproken. Ook werd ooit een politieonderzoek gestart over twee van zijn columns, beide handelend over de islam en inmiddels vier jaar oud.

Theo van Gogh schreef columns voor verschillende bladen, waaronder Panorama, Nieuwe Revu en Vrij Nederland. Hij moest er na een fikse ruzie weer vertrekken. Hij heeft waarschijnlijk geschuddebuikt van het lachen toen hij hoorde dat de VPRO een column van "eigen" columnist Arnon Grunberg had geweigerd, vanwege diens uitlatingen over Freek de Jonge. Hem overkwam niet anders, zelfs interviews met hem werden te subversief bevonden en uiteindelijk niet geplaatst. Velen waren bang, voor hun eigen hachje, voor de publieke opinie, velen lieten zich daardoor intimideren. Theo niet.

Weinig mensen kennen zijn andere, wat mildere kant of weten van hoe hij opkwam voor de "andersdenkenden" en "vervolgden" in onze samenleving, zelfs voor zijn aartsvijand Frits Barend toen die klappen had gekregen van de Hell's Angels.

In de tussentijd gaat het raden en gissen op de achtergrond verder. Terwijl ik dit typ, hoor ik hoe Menno de Hoop (van Radio 1) een man interviewt, die beweert dat hij ooggetuige was van de moordpartij, samen met zijn zoontje. Zenuwachtig snuivend, doet de man zijn relaas. Hij vertelt over hoe hij zijn zoontje kwijtraakte, in de paniek die ontstond na de gruwelijke moordpartij, hoe hij hem daarna naar school bracht en weer terugkeerde naar de plek des onheil. Nederland moet op de hoogte worden gebracht, over de manier waarop Theo van Gogh werd omgebracht. Hij had van Gogh op zijn fiets gezien, zes of zeven schoten gehoord, gezien hoe Theo probeerde weg te vluchten, richting fietspad aan de overkant van de straat, daar achterover viel en hoe de schutter naar hem toe rende en zich over hem heen boog. Om te controleren of Theo inderdaad dood was, suggereert Menno de Hoop. Ja, snuift de man en zijn stem klinkt ietwat verbaasd.

Ik hoor de stem van Gijs van de Westelaken, medeproducent, vriend en collega van Theo is al snel te horen. En passant maakt hij reclame voor de film 06/05 van Theo van Gogh die in januari 2005 zal verschijnen. Volgens Gijs is dat het mooiste testament van Theo van Gogh.
Wanneer hem gevraagd wordt om zijn vriend te typeren, barst hij niet in huilen, maar in lachen uit: "Hoe moet ik de man typeren, Theo was briljant. Hij daagde uit, dat was zijn grote kracht".
Ik hoor meer vrienden van Theo, schrijver Theodor Holman en Eddy Terstall bijvoorbeeld. Verbazingwekkend hoe snel men die heeft opgespoord.

Dan wordt eindelijk de dood van Theo van Gogh officieel bevestigd. Ik hoor de stem van mevrouw Elly Florax, woordvoerster van de politie Amsterdam, koel en zakelijk klinkt het. Ik citeer: "vandaag 2 november, rond 9.00 uur steekt een man in op Theo van Gogh, ook werd daarbij geschoten. Het motief is nog onbekend".

Is het toeval? Ik realiseer mij ineens dat het vandaag Allerzielen is, een kerkelijk feest. Op deze dag gedenken gelovige katholieken alle zielen die nog in het vagevuur zitten. Voor deze zielen steekt men een kaarsje op en wie dat doet, verdient er een volle aflaat mee, niet voor zichzelf, maar voor een overledene die nog niet in de hemel is toegelaten.
Het gezegde daarbij luidt: "zoveel kaarsjes ontstoken, zoveel zieltjes geholpen".

Het is nu avond. Ik kijk met een glimlach naar al die boze mensen op de Dam en de Melkweg, samengekomen om daar met veel kabaal hun stem te laten horen. Sommigen van hen steken een kaarsje op, voor Theo natuurlijk, de meest professionele ongelovige en scherpste stukjesschrijver van Nederland.