Clinton herdenkt ex-terrorist (lees- en kijkvoer)

Het is paasweekend en veel lezers zijn vast wel eens in de kerk geweest. Maar ook als je niet van preken houdt, is onderstaande van eerwaarde Bill Clinton de moeite waard. Afgelopen maand overleed namelijk voormalig militant, of zo je wil terrorist Martin McGuinness, de latere regeringsleider en mede-vredesstichter van het ooit gewelddadige Noord-Ierland. De Amerikaanse oudpresident nam tijdens de uitvaart plaats op het spreekgestoelte.

Eerst de achtergrond. Noord-Ierland is Brits grondgebied, en wordt bevolkt door zowel protestante nazaten van Schotse immigranten (unionisten) als katholieke etnische Ieren (republikeinen). Vooral de laatste drie decennia van de vorige eeuw stonden beide groepen elkaar met veel geweld naar het leven. De bomaanslagen en schietpartijen over en weer waren niet van de lucht: aan beide zijden vielen veel slachtoffers.

McGuinness groeide op in het overwegend katholieke Derry, door de Britten Londonderry genoemd. Rond 1970 werden katholieken gediscrimineerd door protestante Britse overheersers en aan Londen loyale inwoners. McGuinness werd naar eigen zeggen de oorlog (the Troubles) ingetrokken toen de Britten de orde kwamen herstellen tijdens de als Battle of the Bogside bekendstaande opstand. Daarbij vielen veel gewonden. Hij sloot zich aan bij het verboden Ierse Republikeinse Leger, de IRA, en maakte snel promotie.

Bloody Sunday
Maar die gebeurtenis was kinderspel vergeleken bij de beruchte Bloody Sunday van 1972, toen Britse parachutisten in Derry veertien ongewapende demonstranten doodschoten en er evenveel verwondden. Vanaf dat moment gingen de remmen los, en pleegde de IRA veel bomaanslagen en moorden, die vervolgens met gelijke munt werden terugbetaald door de unionistische militie UDA. Ook op het Britse vasteland gingen bommen af, met als dieptepunt de aanslagen van 1974 op bij militairen populaire cafés in Guildford.

De Britse geheime dienst hield McGuinness al die tijd in de gaten, en was onder de indruk van zijn aanhang en leiderschapskwaliteiten. Hem omleggen was geen optie, en hij werd in het geheim naar Londen gevlogen waar voorzichtige eerste gesprekken plaatshadden om onderhandelingen te starten.

De Remembrance Day-bomaanslag van 1987 in het Noord-Ierse Enniskillen door de IRA zorgde voor een eerste omslag. Het doelwit waren Britse militairen die de doden uit de wereldoorlogen kwamen herdenken, maar door een misser kwamen tien burgers, de meesten bejaard, en een agent om. Het kwam de IRA op veel kritiek te staan.

Vredesoverleg
Maar dit was niet de enige misser. In 1993 wilde de IRA een UDA-bijeenkomst boven een winkel in Belfast bombarderen, maar de bom ging te vroeg af waardoor 8 protestante shoppers stierven en 50 gewonden vielen. Unionisten reageerden met een reeks aanslagen die 24 katholieke burgers het leven kostte.

McGuinness besefte dat de Britten en unionisten niet met geweld konden worden verjaagd. Conflicten eindigen in overwinning voor een van de partijen of door vredesoverleg. Het eerste was duidelijk onmogelijk: aanslagen en wraakoefeningen bleven elkaar opvolgen. Dus koos McGuinness vol overtuiging voor het tweede. Hij ging de politiek in voor de republikeinse partij Sinn Féin.

Het was cruciaal dat vrede aan de achterban werd verkocht door een hooggeplaatst (voormalig) IRA-lid, anders zou het niet werken. "If it's good enough for Martin, it's good enough for us", was een veelgehoorde uitspraak onder katholieke Ieren. De Britse premier Tony Blair en Clinton waren intensief bij de besprekingen betrokken, net als de door katholieken intens gehate unionistische leider dominee Ian Paisley.

Laffe daad
Op Goede Vrijdag, 10 april 1998, werd de vrede getekend, maar daarmee was de regio er nog niet. Een IRA-splinterbeweging blies op 15 augustus 29 burgers op in het Noord-Ierse Omagh. De groep was het niet eens met het vredesproces. Er was nog wel een waarschuwingstelefoontje naar de politie gegaan, maar die dreef mensen per abuis naar de plek van de ontploffing. McGuinness sprak in niet mis te verstane woorden zijn afschuw uit over deze laffe daad en keerde terug naar de onderhandelingstafel.

Het kostte namelijk nog negen jaar overleg voordat de macht tussen republikeinen en unionisten in de Noord-Ierse hoofdstad Belfast kon worden gedeeld. In 2007 werden McGuinness en Paisley geïnstalleerd als eerste ministers van Noord-Ierland. Tot ieders verbazing werden ze goede vrienden, en kregen door hun veelvuldig gelach de bijnaam the Chuckle Brothers.

Paisley overleed drie jaar geleden en werd opgevolgd door de ijskoude Arlene Foster, wiens vader de IRA had geprobeerd te doden. Door een milieuschandaal waarvan zij de schuld kreeg viel de regering in januari: McGuinness zag niks meer in de samenwerking en zijn hartkwaal begon bovendien op te spelen.

Brexit
Na verkiezingen waarbij de partij van McGuinness dik won, verkeert de Noord-Ierse politiek in crisis. Sinn Féin, inmiddels geleid door Michelle O'Neill, weigert met de partij DUP onder leiding van Foster samen te werken zolang ze niet is vrijgepleit. Als hierin geen verandering komt krijgt Londen het weer voor het zeggen. Dat vooruitzicht baart veel Ieren aan beide kanten van de grens zorgen, ook omdat de komende Brexit straks weer voor een gehate bewaakte grens kan zorgen.

Aanvankelijk leek de uitvaart van McGuinness op een onverwachte zegen. Foster werd hartelijk ontvangen door de katholieke inwoners van Derry, en er verscheen zowaar voor het eerst een glimlach op haar gezicht. Maar inmiddels is het allemaal weer bekoeld, en niemand verwacht nog dat er voor de deadline aanstaande maandag een oplossing is.

Bekijk hieronder de toespraak, of zo je wil preek, van Clinton. Misschien moeten ze hem maar weer invliegen om de blijkbaar wankele vrede opnieuw te beklinken. Kijk eventueel eerst dit BBC-item naar aanleiding van het overlijden van McGuinness.