M. Night Shyamalan over Glass: 'De beste kunst wordt gemaakt door beperkingen'

2001, het jaar waarin Wikipedia online ging, Windows XP werd uitgebracht en het woord Cinematic Universe nog niet bestond. Het was ook het jaar waarin Unbreakable in de Nederlandse bioscopen verscheen, de film over David Dunn, een man die na een treinongeluk als enige overlevende zonder verwondingen uit het voertuig stapt. Al snel komt Dunn in aanraking met Elijah Price, zijn hele leven geplaagd door botten die bij de lichtste aanraking al kunnen breken. Price is er zeker van dat Dunn het antwoord is op al zijn vragen.

Skip forward naar 2016, het jaar waarin M. Night Shyamalan op de weg naar Split een aantal films met wisselend succes in de bioscopen heeft uitgebracht. Alles verandert na die inmiddels wereldberoemde endcreditscene waarin Bruce Willis een belangrijke rol speelt in de connectie tussen die twee films. En dat dit nu een trilogie wordt door de samenkomst in Glass is een cirkel die rondkomt voor de regisseur en schrijver. We spraken hem over Glass in Londen en kregen ook al de eerste 20 minuten van de film te zien.

M. Night Shyamalan over Glass: 'De beste kunst wordt gemaakt door beperkingen'
M. Night Shyamalan over Glass: 'De beste kunst wordt gemaakt door beperkingen'

Achttien jaar later worden drie figuren uit twee verschillende films aan elkaar gekoppeld. Een idee als Glass ontstaat niet zomaar: "Glass is ontstaan als een reflectie op de fase in mijn leven. Ik heb altijd die donkere, indiethriller willen maken die het nu is geworden. Uiteraard was het nodig om terug te gaan naar Unbreakable, maar ik heb de film niet herkeken. Wat ik wel heb gedaan is het script herlezen en daardoor kwam ik erachter dat er heel veel humor in het eerste script zat die ik niet heb terug laten komen in de film. Vaak waren het regels waarvan ik toen niet zeker wist hoe ze zouden kunnen werken binnen de film en liet ik ze er gewoon uit. Sindsdien ben ik veel meer humor in mijn films gaan gebruiken en ben ik er ook compleet comfortabel mee, zoals ook terug te zien was in Split."

Een grondlegger of een liefhebber?

In retrospect lijkt Unbreakable wel een grondlegger te zijn van het soort superheldenfilm waar het publiek juist nu op zit te wachten, maar dat is niet de achterliggende gedachte geweest: "Zelf ben ik geen liefhebber als filmmaker van bepaalde delen van het superheldengenre. Je ziet dan ook niet om de minuut een explosie of om de zoveel tijd de gekste stunts en gevechten in deze film, zo'n persoon ben ik nou eenmaal niet. In plaats daarvan is Glass ingehouden: er zijn veel terugkomende locaties en langere dialogen. Ik ben van mening dat het publiek op iets anders zit te wachten dan de zoveelste verfilming van een comic. Daarom heb ik ervoor gekozen om een psychologische thriller te maken, in de hoop dat mensen daar geïnteresseerd in zijn. Ik zou ook niet aan crossovers kunnen denken in die superheldenfilms die mij teleurgesteld hebben, aangezien een goede film voor mij moet gaan om één onderwerp. Mijn film gaat in zijn kern terug op twee termen die worden gecombineerd tot een onderwerp, namelijk geloof en twijfel."

Tegenwoordig gaat de superheldendiscussie enkel en alleen over twee onderwerpen: DC en Marvel. Shyamalan heeft hier als comicliefhebber wel een visie op: "DC Comics heeft een risico genomen door hun verhalen neer te zetten als eerlijke of 'echte' fantasy. Daarbij hebben ze eigenlijk de personages uit het oog verloren, terwijl ik met Glass echt probeer om het verhaal te laten draaien om de personages en hun ontdekkingen. Bij Marvel wordt er meer uitgegaan van de personages maar wordt er wat betreft de verhaallijn soms erg veilig gespeeld, door zelfs een aantal van hun films als comedy neer te zetten. Hierbij is het de plot die het personage verder duwt in het verhaal en ik probeer de andere route uit te stippelen, namelijk het personage dat in het centrum van de plot staat en dat de plot dus verder brengt. Een personagegedreven verhaal dat toevallig over comics gaat. Dit betekent overigens niet dat ik niet van bigbudgetfilms houd of films die gericht zijn op een groot publiek, die vind ik juist fantastisch, het is alleen niet een soort film dat ik zou willen maken. Als ik een poepluier in het gezicht van een kind wil gooien in The Visit, dan doen we dat. Zo simpel is het. Of als we de plot van Split er even bij pakken: je hebt te maken met een traumatische ontvoering waarbij twee meisjes worden opgegeten, een oude vrouw wordt vermoord, en je ziet een flashback naar een verkrachting van een klein meisje. Daar heb je een lijstje dat bestaat uit een flink aantal no-go-situaties in bigbudgetfilms. Dat kun je allemaal wel doen in een film die 9 miljoen dollar kost, en waar een opbrengst van 22 miljoen al genoeg is om de kosten te dekken."

Buiten het feit dat achttien jaar een lange tijd is om tussen films te laten zitten, was er genoeg om over na te denken nu Split zo'n enorme hit werd: "Er zijn zeker veranderingen geweest, onder andere dat Elijah de slechterik zou moeten zijn. Dat is zelfs bij het maken van Unbreakable nog aan verandering onderhevig geweest. Wel zijn er een aantal dingen tijdens die productie altijd hetzelfde gebleven, namelijk de significantie van treinen. Split is denk ik ook zo'n grote hit geworden door een aantal componenten waar dus ook weer rekening mee wordt gehouden. Allereerst hadden we in James (McAvoy, red.) een voltreffer, hoe hij de rol van Kevin en al die verschillende personages neerzette was fenomenaal. Ik heb het er toen ook met de studio over gehad wat precies de must-see factor is van een bepaald genre, aangezien sommige onderhevig zijn aan publiek dat thuisblijft simpelweg omdat het in een andere vorm beschikbaar is. Eén daarvan is een must-see performance van een bepaalde acteur of actrice. Een tweede factor is die humor die we eraan toegevoegd hebben als een soort van smaakmaker, in de verschillende personen die James neerzet. Een laatste factor was dat er een twist in moet zitten, een verrassing of iets wat de mensen mee naar huis kunnen nemen als hun eigen kleine geheim."

Achtergrondinformatie als aanvulling

Twee films inhalen lijkt soms voor een publiek al wel wat veel, zeker als ze niet te vinden zijn op streamingsdiensten: "Glass valt te kijken als je zowel Split als Unbreakable niet hebt gezien. Je wordt meegenomen op deze reis van drie personen die denken dat hun krachten uit een comic zouden kunnen komen en gaandeweg worden de stukken die je mist door de andere films enigszins ingevuld. Uiteindelijk komen ze terecht in een toevluchtsoord voor mensen die denken dat ze superkrachten hebben. In het universum waarin dit verhaal zich afspeelt is dit ook een groeiende ziekte."

M. Night Shyamalan over Glass: 'De beste kunst wordt gemaakt door beperkingen'
M. Night Shyamalan over Glass: 'De beste kunst wordt gemaakt door beperkingen'

Voordat dat kleine geheim langzamerhand wereldwijd werd getoond aan wie na Split bleef zitten, was er wel een reeks uitdagingen: "We moesten Bruce Willis naar binnen zien te krijgen tijdens de première van Split, aangezien we absoluut wilden voorkomen dat het zou uitlekken dat hij in de film zat. Ik moet de mensen wel nageven dat ik onder de indruk was van hoe er omgegaan werd met die scène. We lieten de film vier maanden voordat het overal ter wereld in de bioscopen zou gaan draaien zien op festivals en verschillende gelegenheden en al die tijd is er niets naar buiten gekomen. Zelfs toen de film uiteindelijk draaide hielden het publiek de kaken stijf op elkaar. Ze vertelden alleen aan elkaar dat er in die film echt iets zat wat ze niet hadden verwacht en dat diegene het zelf ook maar moest gaan zien. Het bracht uiteindelijk twee generaties samen die elkaar niet kenden."

Gewoon een gokverslaafde of een blik op kansen?

Na successen als Split en Sixth Sense komt er een tijd dat je een gevestigde naam bent en met enige zekerheid een film kunt maken: "Die tijd is voor mij nu aangebroken. Voor Glass heb ik niet meer de risico's hoeven nemen die ik in het verleden moest nemen, zoals een extra hypotheek op mijn huis. Dat heb ik echt een keer moeten doen om ervoor te zorgen dat ik een bepaalde film kon maken. Uiteindelijk heb ik voor mijn films een groot gedeelte van de productie zelf in handen en zorg ik ervoor dat ik elke keer nieuwe mensen in mijn team heb die soms nog nooit eerder aan een grote film hebben gewerkt. Hierdoor wordt een springplank voor nieuw talent gecreërd, wat ik heel tof vind om te doen. Als we het ook allemaal doen om een goede film te maken, presteert uiteindelijk iedereen beter. James, Sarah (Paulson, red.) en Bruce zetten een betere performance neer en de crew doet het niet voor een simpele cheque aan het begin van het proces maar is die cheque aan het verdienen als er aan het einde van dat proces een topfilm wordt afgeleverd. Misschien ben ik ook gewoon een gokverslaafde, dat kan ook."

M. Night Shyamalan over Glass: 'De beste kunst wordt gemaakt door beperkingen'
M. Night Shyamalan over Glass: 'De beste kunst wordt gemaakt door beperkingen'

Shyamalan is gaandeweg zijn carrière zeker zelf ook onderhevig geweest aan verandering: "Als filmmaker verander ik wel constant. Voor mij is het wel elke keer een uitgangspunt geweest hoe ik zo volledig mogelijk de personages het verhaal kan laten vertellen; dat is een succes voor mij. Misschien niet op het moment, zoals gebeurde bij Unbreakable, maar zeker op de lange termijn. Uiteindelijk geloof ik dat beperkingen, dat kan zijn in de vorm van een laag budget of bij een schilderij de grenzen die je hebt op het doek, de sleutel zijn tot goede kunst. Het dwingt je ertoe na te denken over alles, van waar de personages zich bevinden van frame naar frame, tot waarom ze precies dat kledingstuk dragen en die reactie geven op een bepaalde situatie. Als over al die kleine details is nagedacht, heb je te maken met pure kunst."

Glass, met onder anderen Bruce Willis, Samuel L. Jackson, James McAvoy en Sarah Paulson, draait vanaf 17 januari in de Nederlandse bioscopen.