In Memoriam: Ruud Lubbers (1939-2018)

Gisteren overleed Ruud Lubbers, de langstzittende minister-president die Nederland ooit heeft gekend. Een christendemocratisch politicus met een grote staat van dienst en daarom kijken we vandaag nog eenmaal terug op het leven van deze spraakmakende Rotterdammer.

Uit de Volkskrant van 8 mei 1973
Uit de Volkskrant van 8 mei 1973

De jonge jaren
Rudolphus Franciscus Marie Lubbers wordt op 7 mei 1939 geboren in een katholiek ondernemersgezin in Rotterdam. De jonge Lubbers volgde de middelbare school bij de Jezuïeten aan het Canisiuscollege te Nijmegen en studeerde vervolgens van 1957 tot 1962 economie aan de Nederlandse Economische Hogeschool in Rotterdam, een school die we tegenwoordig kennen als de Erasmus-universiteit, waarbij hij cum laude af zou studeren. Lubbers ging daarna aan de slag bij Hollandia, een constructiewerkplaats en machinefabriek in Krimpen aan den IJssel waar zijn vader als leidinggevende werkte. Na het overlijden van Lubbers sr. in 1963 zouden Ruud en zijn broer de zaak overnemen.

Al vanaf jonge leeftijd had Ruud Lubbers interesse voor politiek. Zo was de Rotterdammer, die ook voorzitter van de Unie van Katholieke Studentenverenigingen in Nederland was, lid van de Katholieke Volkspartij (KVP). Lubbers noemde zichzelf gematigd links maar was evenwel regelmatig op de barricaden te vinden. Lubbers werkte als econoom aan de vernieuwing van de Nederlandse samenleving en behoorde tot de christen-radicalen, een progressieve stroming aan de linkerzijde van het politieke centrum. Met de PPR (Politieke Partij Radicalen), een linkse afsplitsing van de KVP in 1968, wou Lubbers niks te maken hebben.

Uit de Volkskrant van 19 september 1974
Uit de Volkskrant van 19 september 1974

Minister van Economische Zaken
In 1973 wordt de dan 33-jarige Ruud Lubbers opgebeld door de toenmalige minister-president Joop den Uyl. Den Uyl had veel goeds gehoord over de jonge econoom en vroeg hem of hij interesse had om minister van Economische Zaken te worden in het komende kabinet. Lubbers dacht in eerste instantie nog dat hij door iemand in de maling werd genomen maar nadat Den Uyl hem had weten te overtuigen dat hij hem echt had gebeld hapte Lubbers maar al te graag toe.

Lubbers was minister van Economische Zaken in het kabinet-Den Uyl van mei 1973 tot december 1977. Het waren roerige jaren. Zo kreeg het kabinet-Den Uyl te maken met de oliecrisis vanwege de zoveelste oorlog tussen Israël en de Arabieren en als gevolg daarvan de autoloze zondagen. Lubbers zou in die tijd in Nederland bekend worden als de minister die het volk liet weten dat we zuinig moesten zijn met energie. Zo liet de minister weten dat het beter was om je gordijnen een uur eerder dicht te doen om zo de warmte in huis te houden. Dat je dan de lamp ook een uur eerder aan moest doen ontging hem schijnbaar geheel.

Het kabinet-Den Uyl was in 1974 ook betrokken bij het onafhankelijk worden van Suriname. Rond die tijd woonden er zo'n 70.000 Surinamers in Nederland waarvan zo'n 25.000 in onze hoofdstad. Al sinds het begin van de zeventiger jaren kwamen Koninkrijksgenoten naar Nederland waarvan velen in de Amsterdamse Bijlmer gingen wonen. Zo woonden er in 1971 2100 mensen in de Gliphoeve-flat waarvan zo'n 90 procent uit Suriname afkomstig was. De woningstichtingen probeerden het nog tegen te gaan door vanaf 1972 alleen nog maar flatwoningen aan blanke Nederlanders te verhuren. Deze hadden echter geen interesse meer om in die wijk te wonen en het gevolg was leegstand.

Nadat rond 1973 een groot deel van de Bijlmer met leegstand te maken kreeg nam een grote groep Surinamers het heft in eigen hand en kraakte een groot aantal van de leegstaande woningen. De Amsterdamse PvdA-burgemeester Ivo Samkalden liet via de nationale televisie weten dat het tijd werd voor een 'nationaal plan'. PvdA-minister van Onderwijs Jos van Kemenade voorspelde een sociale ramp vanwege de immigratie van grote groepen Surinamers naar Nederland en ook minister van Justitie Dries van Agt (KVP) opperde dat er een strikte toelatingsregeling moest worden ingevoerd om zo een sociale catastrofe te voorkomen. Dat hierbij 'onvermijdelijk huidskleur als een criterium' zou worden gesteld was volgens Van Agt 'een nare ontwikkeling' maar 'juridisch mogelijk en ethisch gezien niet bezwaarlijk'. Minister Ruud Lubbers stelde ook voor om de uitkeringen voor Surinamers te verlagen, maar dat werd gezien als 'een bepaalde vorm van discriminatie'. Het kabinet-Den Uyl zou eind 1977 vallen.

Uit de Volkskrant van 24 oktober 1974
Uit de Volkskrant van 24 oktober 1974

Minister-president Lubbers
In 1978 werd Lubbers leider van de gezamenlijke fracties van KVP, ARP (Anti-Revolutionaire Partij) en CHU (Christelijk Historische Unie) in de Tweede Kamer. Na een fusie van deze partijen ontstond in 1980 het CDA (Christen-Democratisch Appèl). Na de verkiezingen van 1982 kondigde Van Agt onverwacht zijn vertrek aan en kwam Lubbers in beeld als minister-president. Van 4 november 1982 tot 22 augustus 1994 gaf Lubbers leiding aan drie achtereenvolgende kabinetten en werd daarmee zowel de jongste als langstzittende minister-president in de Nederlandse geschiedenis.

Uit de Volkskrant van 20 september 1983
Uit de Volkskrant van 20 september 1983

Het eerste kabinet-Lubbers (1982-1986), bestaande uit CDA en VVD, zou de rit volledig uitzitten. Aan het begin van de jaren tachtig was er sprake van een behoorlijke economische crisis. Er waren in 1983 in Nederland zo'n 800.000 werklozen. Er werd drastisch bezuinigd wat vervolgens weer veel maatschappelijke onrust veroorzaakte. 1983 was ook het jaar waarin zo'n 500.000 mensen demonstreerden tegen de plaatsing van kruisraketten in Nederland. De halsstarrige Lubbers zag ze vanuit zijn werkkamer voorbijkomen maar was van mening dat er nog veel meer mensen waren die voorstander zouden zijn van de plaatsing van atoomwapens in ons land.

Het tweede kabinet-Lubbers (1986-1989), wederom bestaande uit CDA en VVD, zou struikelen door een motie van wantrouwen van nota bene de VVD-fractie in de Tweede Kamer zelf. De regering was van plan om de belastingaftrek van reiskosten te verlagen; de fractie was daar duidelijk op tegen. Het derde kabinet-Lubbers (1989-1994), bestaande uit CDA en PvdA, zou het hele termijn weer uitzitten. Het derde kabinet-Lubbers werd vooral bekend vanwege veranderingen in de sociale zekerheid; met name de ziektewet en de wet op de arbeidsongeschiktheid. Het was ook het kabinet dat het beruchte 'kwartje van Kok' zou invoeren. De automobilist heeft daar nooit een cent van teruggezien!

Uit het Nederlands Dagblad van 3 juni 1988
Uit het Nederlands Dagblad van 3 juni 1988

Commissaris voor de Vluchtelingen
Nadat Lubbers in 1994 afscheid had genomen van de politiek hoefde hij nog niet achter de geraniums te gaan zitten. Zo was hij van 1995 tot eind 2000 hoogleraar Globalisering aan de Katholieke Universiteit Brabant, was hij vicevoorzitter van de Independent World Commission on the Oceans en voorzitter van het World Wildlife Fund. Eind 2000 vroeg secretaris-generaal van de Verenigde Naties Kofi Annan aan Lubbers of deze opvolger wilde worden van Sadako Ogata als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR).

In mei 2004 kwam Lubbers in opspraak door een klacht van VN-medewerkster Cynthia Brzak over ongewenste intimiteiten. Het United Nations Office of Internal Oversight Services (OIOS) zou de klacht gegrond verklaren en liet tevens weten dat Lubbers oneigenlijke druk had gelegd op het OIOS om zo de uitkomst van het onderzoek te beïnvloeden. Het rapport zou vervolgens uitlekken naar de media. Annan meldde dat hij de geuite beschuldigingen niet bewezen achtte en zo leek er een einde te zijn gekomen aan de pijnlijke kwestie rondom Lubbers.

Begin 2005 kwam de zaak opnieuw in het nieuws toen de Britse krant The Independent het interne OIOS-rapport in handen kreeg en daar details uit publiceerde. Er bleken aanklachten tegen Lubbers te zijn van een viertal andere vrouwen. Ondanks de steun van de UNHCR besloot Ruud Lubbers om in 2005 af te treden. In zijn ontslagbrief benadrukte Lubbers dat men zijn actie niet als een bekentenis moest zien maar als een besluit van een slachtoffer van zwartmakerij.

Uit de Leeuwarder Courant van 18 mei 2004
Uit de Leeuwarder Courant van 18 mei 2004

Duurzaamheid en participatie
Nadat Lubbers in 2005 naar Nederland terug was gekomen hield hij zich voornamelijk bezig met duurzaamheid. Zo gaf hij in 2005 college op het Lowlands Festival. Het daaropvolgende jaar ging Lubbers samen met Wubbo Ockels op tournee langs universiteitssteden in Nederland. Ook was hij betrokken bij een aantal andere milieuorganisaties. Van 2006 tot 2014 was Lubbers ook voorzitter van het bestuur van Stichting voor Vluchteling Studenten UAF.

Na de val van het kabinet-Balkenende II werd Lubbers op 1 juli 2006 door koningin Beatrix opnieuw betrokken in de Nederlandse politiek. Zo werd hij benoemd tot informateur om de mogelijkheden te onderzoeken voor een doorstart van een CDA-VVD-coalitie. Binnen een week rondde Lubbers zijn werkzaamheden af en op 7 juli 2006 startte het kabinet-Balkenende III. Na de verkiezingen van 2010 mocht Lubbers nogmaals aan de slag als informateur nadat zijn voorgangers Jacques Wallage (PvdA) en Uri Rosenthal (VVD) er niet in waren geslaagd de basis te leggen voor een paars-plus kabinet (VVD+PvdA+D66+GL).

Tuut tuut tuut...
Lubbers werd door verscheidene cabaretiers en komieken geïmiteerd, meestal in zijn tijd als minister-president. De meest bekende was toch wel die van André van Duin in zijn programma Animal Crackers, waarin Lubbers steevast afsloot met de woorden "Tuut tuut tuut, de groetjes van Ruud!"