FOK!toen: The Good, the Bad and the Ugly

Vandaag reizen we in FOK!toen een halve eeuw terug in de tijd. Het was namelijk op donderdag 8 februari 1968 dat de western The Good, the Bad and the Ugly voor het eerst in de Nederlandse bioscopen te zien was. De film, die oorspronkelijk was gemaakt met de titel Il Buono, Il Brutto, Il Cattivo, was na A Fistful of Dollars en For a Few Dollars More het afsluitende deel van Sergio Leone's zogenaamde Dollars-trilogie en wordt door velen tot de dag van vandaag gezien als één van de meest epische westerns aller tijden. Een mooi moment om eens terug te kijken op de totstandkoming van deze brute film.

De voorgaande tijd
Sergio Leone wordt op 3 januari 1929 in Rome geboren als zoon van de experimentele filmmaker en pionier Vincenzo Leone en actrice Francesca Bertini. Het was dan ook niet echt verrassend toen de jonge Sergio in de jaren vijftig bij de Cinecitta Studio's in Rome aan het werk ging als scenarioschrijver. In de Cinecitta Studio's werden vanwege de lage productiekosten vaak Amerikaanse films opgenomen. Zo was Leone als assistent-regisseur onder meer betrokken bij de klassiekers High Noon (1953) en Ben-Hur (1959).

In 1959 zou Leone zijn regiedebuut maken bij de film Gli Ultimi Giorni Di Pompei (The Last Days Of Pompeii) nadat regisseur Mario Bonnard op de eerste filmdag ziek was geworden en scenarioschrijver Leone zijn plaats over zou nemen. De historische avonturenfilm met Steve Reeves zou evenwel verschijnen op naam van Bonnard. Pas in 1961 zou Leone voor het eerst als regisseur genoemd worden in de aftiteling van de film Il Colosso Di Rodi (The Colossus of Rhodes).

De doorbraak van Sergio Leone en de spaghettiwestern
In 1964 breekt Leone internationaal door met de spaghettiwestern Per Un Pugno Di Dollari (A Fistfull Of Dollars). De film, die in de Nederlandse bioscopen draaide met de titel Voor Een Handvol Dollars, was de eerste rolprent die Leone zou maken met acteur Clint Eastwood. Per Un Pugno Di Dollari was een film die op diverse vlakken afweek van zijn Amerikaanse genregenoten. De film, die oorspronkelijk werd opgenomen met de titel Il Magnifico Straniero (The Magnificent Stranger), bevatte namelijk veel meer actie, inktzwarte humor en bikkelhard bloederig geweld. Leone zou zich voor deze film laten inspireren door de eveneens epische film Yojimbo van Akira Kurosawa.

Waar het leven in het Wilde Westen in Amerikaanse films veelal werd geromantiseerd was daar in de film Per Un Pugno Di Dollari van Leone geen sprake van en speelde het verhaal zich af in een dor, pessimistisch en onheilspellend woestijnachtig landschap. Het meest opmerkelijke verschil was dat de film van Leone geen heldenrol kende. In feite was de hoofdpersoon net zo duister en slecht als de criminelen die hij bestreed. Per Un Pugno Di Dollari van Leone wordt vaak gezien als de eerste spaghettiwestern maar dat was natuurlijk niet waar, aangezien er voor deze rolprent al zo'n 25 westerns waren gemaakt in de filmstudio in Rome. Het was echter wel de eerste spaghettiwestern die internationaal zou doorbreken.

Ook de manier van filmen en monteren, het heerlijk langzame tempo en de overdonderende filmmuziek van Ennio Morricone, de surrealistische, apocalyptische vormgeving en de combinatie van grof geweld en zwarte humor zouden kenmerkend worden voor vele andere spaghettiwesterns. Na het grote succes van Per Un Pugno Di Dollari kreeg de film in 1965 een vervolg met Per Qualche Dollaro In Più (For A Few Dollars More), waarin Clint Eastwood en Lee Van Cleef een tweetal premiejagers spelen die op jacht zijn naar een psychopatische moordenaar en zijn bende.

Per Qualche Dollaro In Più was een film waarin Leone voor het eerst volledige creatieve vrijheid kreeg en dat resulteerde in een voor die tijd controversieel gewelddadige film. Zo vallen er ontelbaar veel doden, waaronder ook een moeder met kind, werd er door de crimineel in beeld drugs (marihuana) gebruikt en was er ook nog eens een surrealistische flashbackscène waarin een vrouw verkracht werd die daarna ook nog eens zelfmoord zou plegen. In veel landen zou er dan ook behoorlijk geknipt worden in de spraakmakende rolprent. In Engeland en Amerika werd de film in eerste instantie zelfs verboden maar toen deze in 1967 toch nog in die landen mocht worden vertoond was de western wederom een enorm succes.

Uit de Telegraaf van 7 februari 1968

The Good, The Ugly and The Bad
Na het immense succes van Per Qualche Dollaro In Più bood United Artists scenarioschrijver Luciano Vincenzioni een contract voor de rechten van die film en voor de volgende film van de schrijver. Zowel Sergio Leone, producer Alberto Grimaldi als Vincenzioni hadden nog geen plannen voor een nieuwe film, maar laatstgenoemde liet wel een idee doorschemeren over een film waarin een drietal losgeslagen figuren op zoek zijn naar een verborgen goudschat tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog. United Artists had daar wel oren naar maar wilde wel weten hoeveel zo ongeveer kwijt zouden zijn aan de productie van de film. Luciano Vincenzioni en Alberto Grimaldi maakten een behoorlijk lucratieve deal met United Artists. Zo kregen de filmmakers een voorschot van 500.000 dollar en zouden ze 50% krijgen van de opbrengst van Per Qualche Dollaro In Più en Il Buono, Il Brutto, Il Cattivo buiten Italië. Il Buono, Il Brutto, Il Cattivo zou uiteindelijk worden gemaakt met een budget van 1,2 miljoen dollar, een in die tijd ongehoord hoog bedrag voor een westernfilm.

Toen acteur Clint Eastwood te horen kreeg dat hij de hoofdrol in de volgende film van Leone moest delen met Eli Wallach en Lee Van Cleef was hij daar niet zo blij mee. Er moest dan ook hard worden onderhandeld om de acteur over te halen voor het laatste deel van de Dollars-trilogie. De voorgaande films waren op het moment van onderhandeling nog niet in de Amerikaanse bioscopen verschenen en Eastwood was nog niet de grote filmster die hij later zou gaan worden. Uiteindelijk zou hij genoegen nemen met 250.000 dollar, 10% van de opbrengst van de film in Amerika en een gloednieuwe Ferrari.

Voor de rol van Tuco wou de regisseur de Italiaanse acteur Gian Maria Volontè inhuren maar deze wees de rol af. De eerstvolgende die Leone voor de rol zou vragen was de Amerikaanse acteur Eli Wallach, die we eerder al hadden zien schitteren in The Magnificent Seven. Wallach was in eerste instantie nog skeptisch om een western te maken met een Italiaanse cineast. Na slechts een paar minuten te hebben gezien van de voorgaande films uit de trilogie liet Wallach weten dat hij graag een rol wilde spelen in de volgende film.

Op de filmset
In mei 1966 begonnen de opnames van de film, die met de werktitel I Due Magnifici Straccioni (The Two Magnificent Tramps) zou worden opgenomen. De film werd deels opgenomen in de Cinecittà studio in Rome en op lokatie in Spanje en Italië. Sergio Leone zou bij het maken van deze film gebruikmaken van indrukwekkend grote filmsets. Zo was er een stadje dat zou worden beschoten met kanonnen, een uitgebreid gevangenenkamp en een groots slagveld tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog. Voor de finale van de film liet de filmmaker een kerkhof bouwen door enkele honderden Spaanse soldaten.

De opnames voor de nieuwe film verliepen bepaald niet zonder slag of stoot. Zo liep Wallach bijna een vergiftiging op toen hij een slok wou nemen uit een fles zuur, die een technicus naast zijn flesje fris had neergezet. De acteur zou dat moment later herinneren in zijn autobiografie. Wallach noemde Leone een briljante filmmaker, maar tevens een cineast die weinig rekening hield met de veiligheid van zijn castleden. Zo was er een opname waarbij Wallach en Mario Brega aan elkaar geketend uit een bewegende trein moesten springen. De sprong lukte prima maar bij de daaropvolgende scene waarbij Wallach's personage van zijn ketenen af wilde komen met behulp van de trein werd de Amerikaanse acteur op een haar na onthoofd door een balk die uit de trein stak.

Ook de scene waarin een brug wordt opgeblazen moest twee keer worden opgenomen. Het was dan ook een complexe opname waarbij honderden Spaanse soldaten figureerden als strijders tijdens de burgeroorlog. Een drietal filmcamera's was opgesteld om de explosie te filmen en Leone hoefde alleen maar te wachten op het juiste licht. Terwijl de crew stond te wachten had een kapitein van het Spaanse leger de eer om de brug op te blazen. Hiervoor zou hij het commando 'Vaya' krijgen. Helaas was er op datzelfde moment een crewlid die een cameraman aan probeerde te sporen door 'Vaya' naar hem te roepen. De Spaanse officier hoorde het woord en blies vervolgens de brug op. Hierbij werden ook alle drie de filmcamera's opgeblazen. Terwijl de special effects man een veilig heenkomen zocht keek Leone even naar de ontstane puinhoop en liet de filmcrew weten dat het etenstijd was. De Spaanse soldaten zouden de brug opnieuw moeten opbouwen waarna de bewuste scene alsnog opgenomen kon worden.

Toen in juli de opnames voor The Good, the Bad and the Ugly bijna waren afgerond liet Eastwood duidelijk blijken dat hij genoeg had van de perfectionistische regisseurseigenschappen van Leone. Leone stond er namelijk op dat scenes uit verschillende hoeken tegelijk werden gefilmd om zo aandacht te kunnen schenken aan de kleinste details. Deze manier van werken was zeer uitputtend voor de acteur. Leone stond ook bekend als een driftkikker en kreeg gedurende de opnames van deze film dan ook de bijnaam Yosemite Sam van Eastwood.

De film
In The Good, the Bad and the Ugly zien we een episch avontuur dat zich afspeelt tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog. De scherpschutter Blondie (Clint Eastwood) heeft een lucratieve deal met de Mexicaanse crimineel Tuco (Eli Wallach). Blondie levert Tuco aan een sheriff uit, strijkt de hoge beloning op, redt hem vervolgens van de strop, waarna de twee naar een volgend stadje rijden om het allemaal te herhalen. Op zekere dag treffen ze dan een stervende soldaat aan die hun vertelt over een verborgen geldkist met 200.000 gouden munten. Onderweg maken Blondie en Tuco kennis met de meedogenloze premiejager Angel Eyes (Lee Van Cleef) die eveneens op zoek is naar de goudschat. De drie mannen weten elk een deel van de geheime vindplaats en zijn zodoende gedwongen om samen te werken. Het is het begin van een weergaloos avontuur.

De ontvangst
The Good, the Bad and the Ugly zou vanaf 23 december 1966 in de Italiaanse bioscopen gaan draaien en zou daar al zo'n 6,3 miljoen dollar in het kassalaatje brengen. In de Verenigde Staten moest men toen nog een dik jaar wachten voordat ze de western ook daar op het witte doek konden aanschouwen. In Amerika wou men de film in eerste instantie uitbrengen onder de titels River of Dollars en The Man With No Name maar uiteindelijk werd er gekozen voor de titel The Good, the Bad and the Ugly. Eigenlijk klopt deze titel niet helemaal aangezien de Italiaanse titel Il Buono, Il Brutto, Il Cattivo zich letterlijk laat vertalen als The Good, the Ugly and the Bad.
 

Uit het Parool van 9 februari 1968

Bij het verschijnen van de voor die tijd ongekend gewelddadige western The Good, the Bad and the Ugly kreeg de film ontzettend veel kritiek te verwerken. Zo omschreef journalist Charles Champlin van de Los Angeles Times de film als 'The Bad, The Dull, and the Interminable'. Ook de bejubelde filmcriticus Roger Ebert had wat moeite met de rolprent. Zo had hij de film eigenlijk 4 sterren willen geven maar moest The Good, the Bad and the Ugly het met drie sterren doen omdat een spaghettiwestern simpelweg geen kunstwerk kon zijn. Ebert was evenwel zo eerlijk om later alsnog te erkennen dat hij de western van Leone toch wel tot zijn favoriete films rekende.

 
Japanse persing uit 1967

Franse persing uit 1971

De soundtrack
Een groot aandeel in het succes van The Good, the Bad and the Ugly was natuurlijk de prachtige filmmuziek van de Italiaanse grootmeester Ennio Morricone. Voor het themanummer van de film liet de componist zich inspireren door het huilen van een coyote. In het door John O'Neill gefloten nummer worden de drie hoofdfiguren uitgebeeld door een instrument. Zo staat de fluit symbool voor Blondie (The Good), de ocarina (een Oosters blaasinstrument) voor Angel Eyes (The Bad) en de menselijke stemmen voor Tuco (The Ugly). Hoogtepunt van de sterk opbouwende soundtrack is toch wel het nummer 'The Ecstasy of Gold' dat te horen is tijdens de Mexican standoff aan het einde van de film. De soundtrack van The Good, the Bad and the Ugly wordt tot de dag van vandaag door veel kenners nog steeds als één van de beste aller tijden gezien.

Italiaanse her-uitgave uit 2004

Italiaanse her-uitgave uit 2014

De elpee van The Good, the Bad and the Ugly zou in Amerika meer dan een jaar in de albumcharts te vinden zijn en haalde daarin de 4e plaats. Het thema van de film zou ook als single worden uitgebracht door Hugo Montenegro, die er een nummer 2 hit mee wist te scoren in 1968. De soundtrack van The Good, the Bad and the Ugly was ook een grote inspiratiebron voor andere artiesten. Zo gebruikten de bands The Ramones en Motörhead de muziek van Morricone bij hun concerten. 'The Ecstasy of Gold' wordt al sinds 1985 door Metallica gebruikt als intromuziek van hun concerten. Het thema van de film werd in 1993 ook gebruikt voor het nummer 'Ruined In A Day' van de band New Order. Ook de groep Gorillaz liet zich inspireren door de western van Leone en bracht in 2001 de single 'Clint Eastwood' uit waarin ook duidelijk werd verwezen naar deze film.

Kant A
01 The Good,The Bad And The Ugly
02 The Sundown
03 The Strong
04 The Desert
05 The Carriage
06 Marcia

Kant B:
01 The Story Of A Soldier
02 Marcia Without Hope
03 The Death Of A Soldier
04 The Ecstasy Of Gold
05 The Trio - Main Title