Tovertafel - Interview

Tovertafel is ontwikkeld om de hersenen van mensen met dementie te prikkelen. Tijdens Indigo kon ik zelf kennismaken met de Tovertafel. Ik had er reeds wat van gehoord, maar het nog niet in alle glorie in actie mogen aanschouwen.

Tovertafel wordt op de markt gebracht door Active Cues. Omdat medeoprichter Sjoerd Wennekes aanwezig was, bleek het de ideale gelegenheid om een paar vragen te stellen. Het bleek dat veel mensen vragen hadden en Wennekes vertelde met veel plezier en vol bevlogenheid.

Hoe kwam het idee voor Tovertafel tot stand?
Tovertafel kwam voort uit een PhD-onderzoek van Hester Le Riche bij de TU Delft in samenwerking met de Vrije Universiteit van Amsterdam. De onderzoeksvraag was: “Hoe kunnen wij met games en gametechnieken mensen met een zware vorm van dementie activeren en actief houden?” Daar zijn we vier jaar mee bezig geweest en dat resulteerde in het product dat je nu ziet.
Dit bieden we aan zorghuizen aan en in meer dan 500 instellingen in Nederland is er reeds eentje geïnstalleerd. De projector hangt in het plafond boven de eettafel en met een druk op de knop wordt de tafel interactief. Het meest ideaal is een hoogte van twee meter, want dan kun je een groot speelveld creëren.

[Voor Indigo is er een eenvoudige constructie gemaakt zoals je op  onderstaande foto kunt zien]

Dat je de dementerenden met Tovertafel nog kunt bereiken is prachtig.
Het is heel mooi. We geven heel veel demonstraties in zorghuizen. We geven eerst een demonstratie aan het personeel en dan vragen we of er bewoners erbij gehaald kunnen worden. Bij sommige mensen duurt het een kwartier voordat ze zien dat er iets gebeurt op tafel, maar opeens zien ze het. Dan zie je hun ogen de projecties volgen en dan gaan ze meedoen en dan zijn ze helemaal … [maakt een beweging van een bloem die uit de knop komt]. Dat blijft ontroerend. Al anderhalf jaar geven we demonstraties, maar dat blijft kippenvel.

Hoe zijn jullie erachter gekomen dat mensen er wel of niet goed op reageren?
Heel veel trial & error. Heel veel. De allereerste spelletjes waarbij we dachten, “oh, dit is leuk voor de doelgroep”, dat werkte totaal niet.

Een van de problemen die mensen met dementie hebben is dat ze vergeten te drinken. Uitdrogingsgevaar is reëel. In eerste instantie hadden we een beamer aan het plafond geschroefd en wat camera’s er omheen. Als er een kopje koffie op tafel werd gezet, dan projecteerde we een lichtvlak om het kopje als een spot met de tekst op tafel “Wilt u misschien een kopje koffie?”. Dat moest ze triggeren om een slokje koffie te nemen. Het sloeg totaal niet aan. Ten eerste kan de helft van die mensen al niet meer lezen. Als er mensen aan tafel waren die het wel konden lezen, dan moest je hen er ècht op wijzen dat er iets op tafel stond. Dan zien ze de tekst “Wilt u misschien een kopje koffie?”, maar ze registreren niet dat het een vraag is aan hen. Ook het lichtvlekje om het kopje koffie maakte niets los. Mensen in die late fase van dementie stellen geen vragen, want wat ze zien dat is hun werkelijkheid, hun wereld. Ze vragen zich niet meer af waar dingen vandaan komen of hoe dingen kunnen. Dat waren hele goeie lessen voor ons. Toen we aan het testen waren hadden we eigenlijk de hoop opgegeven, want alles wat we bedacht hadden kon weer overboord gegooid worden. Mijn collega had op zijn laptop een foto van een bloemetje. Hij projecteerde de bloem op tafel en liet deze met zijn muis bewegen. Opeens waren twee oudjes het aan het volgen en toen wisten we, “daar zit het!”. Het eerste spel dat we maakten, dat laat de bloemen groeien als je ze aanraakt. Hiermee willen we de lichamelijke beweging stimuleren en het is ook meteen een visuele prikkel.

Wat heel lang geduurd heeft is om het type interacties en spelletjes te maken die de delen van de hersenen stimuleren die het nog doen bij die mensen. We hebben hele grote studies onderzocht van de achteruitgang van hersenen gedurende Alzheimer, de bekendste vorm van dementie. Welke delen doen het in de laatste fasen nog en op welke manier met welke interacties kun je deze delen nog prikkelen? Dat is een behoorlijk proces geweest.

“Bellen op tafel? Vlinders? Leuk!” Niemand [van de doelgroep] stelt de vraag waar die dingen nou vandaan komen. Ze proberen ze hoogstens aan te raken.

Ben je aan het denken om de doelgroep uit te breiden?
Ja. We hebben ook spellen gemaakt voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking met een IQ tussen de 25 en 55. Dat zijn hele andere spelletjes. Met hen kun je veel meer interactie doen.
We zijn ook vol in ontwikkeling met spelletjes voor kinderen met zware autismestoornissen. Dit zijn kinderen die niet thuis kunnen wonen. Er zijn kinderen die niet met anderen kunnen spelen, niet op hun beurt kunnen wachten, veel moeite hebben met actie-reactie. We zijn nu spelletjes aan het maken om ze daarmee te helpen. Heel pittig, heel zwaar, maar zeker ook heel gaaf om te doen.

Worden de verpleeghuizen gesubsidieerd om dit te kunnen aanschaffen?
Meestal niet. We hebben geprobeerd met verzekeraars samen te werken. Het is heel vervelend maar verzekeraars vergoeden dit niet, omdat Tovertafel geen medicijn is. Wij kunnen de kwaliteit van leven verbeteren maar niet de levensduur verlengen. Hierop vonden we destijds geen aansluiting bij verzekeraars. Het is jammer dat zij het niet (deels) willen vergoeden. Sommige zorghuizen zijn onderdeel van hele grote groepen en die kunnen het vrij makkelijk aanschaffen. Andere instellingen houden inzamelingen en verkopen dingetjes om het te betalen. Sommige kinderen en kleinkinderen leggen allemaal wat geld bij elkaar en kopen er één voor het huis. Stel je voor: er wonen tien mensen en iedereen legt wat bij. Je gaat naar de lokale bakker, de slager, de Rabobank die €1000,- wil neerleggen, nou dan ben je er zo. Via onze website kun je ook een crowdfunding starten.

Wat kost Tovertafel eigenlijk?
Inclusief BTW, de volledige installatie, de training van het personeel en tien spellen is het €6.500,-. Twee tot drie maanden na installatie blijven we langskomen om onder andere familiedagen te organiseren, zodat ook de familieleden het snappen. We willen namelijk dat Tovertafel echt gebruikt wordt. Het is zonde als je geld naar ons overmaakt en het hangt maar aan het plafond stof te vangen. Wij als bedrijf hebben gezegd: “We willen zoveel mogelijk geluksmomenten creëren.” Dat doen we door ervoor te zorgen dat Tovertafel echt gebruikt wordt. Dus daarom trainen we drie maanden lang, zodat het echt in het ritme komt dat Tovertafel gebruikt wordt. Dat werkt heel goed. We krijgen elke dag mailtjes van blije klanten en familieleden.

Tien spelletjes? In de trailer zie je er slechts twee.
Ja, het zijn er tien.

Natuurlijk gaat Wennekes aan de slag om wat spelletjes te tonen die niet in de trailer staan. Er verschijnt een bal die je naar elkaar toe kunt slaan. Als de rand van de tafel wordt bereikt, dan stuitert de bal gewoon terug alsof daar een muur zit.

Bij spelletjes voor mensen met dementie kan [de speler] niks fout doen. Games bestaan normaal uit belonings- en strafmomenten, maar er zitten hier alleen maar beloningsmomenten in. De bal kan ook niet van tafel rollen. Een gewone bal heeft het voordeel dat je het voelt, je hebt het beet en je kan er echt mee gooien, maar hij kan ook van tafel rollen en hij kan ook achter de bank verdwijnen. Dat kan bij deze niet.

Maakt het dan niet uit hoe groot de tafel is?
Nee, dat kun je instellen.

Met een druk op de knop is Wennekes in het instellingenmenu en deze projecteert netjes de randen van het speelveld op de tafel. Het menu is erg gebruikersvriendelijk opgesteld.

Maar je moet hier toch subsidie voor kunnen krijgen?
Dat is niet gelukt. Voor het ontwikkelen wel, de vier jaren van wetenschappelijk onderzoek. Anderzijds gaat het alsnog wel hard. Voor mensen met dementie zijn er 2.000 zorghuizen in Nederland en in anderhalf jaar tijd hangt het in een kwart, dus meer dan 500 huizen.  

Hebben jullie ook plannen om internationaal te gaan?
Ja, we zijn in België actief en in Engeland. We gaan binnenkort beginnen in Duitsland en Denemarken. Er is heel veel vraag uit [de Verenigde Staten van] Amerika en Japan.

Scandinavische landen hebben toch wel een vergoeding voor de kosten?
Ja, het zijn grote landen maar er wonen weinig mensen. In Zweden wonen 9 miljoen mensen, in Noorwegen slechts 5 miljoen en dat terwijl je wel hele grote afstanden moet overbruggen. Je moet wel helemaal naar de zorginstellingen toe om demonstraties te geven, maar we zijn er wel mee bezig.

Je kunt het outsourcen.
In elk land zijn we op zoek naar zakenpartners. We zijn nu bezig met een franchiseformule.

China is zeker te vroeg voor Tovertafel, want die hebben toch minder zorgbeleid?
In China is geen erkenning voor auteursrecht, dus dat maakt het lastig. Twee weken geleden was ik in Japan en daar was heel veel interesse vanuit zorghuizen. Ik hoop binnen een jaar actief te zijn in Japan, dat wel.

Daarna Zuid-Korea neem ik aan?
Zuid-Korea, Taiwan, Hong Kong, die groep willen we als eerste aanspreken. Tegen die tijd is de basis in Azië zo stevig, dat we de overstap naar China wél durven te maken, maar dat gaat nog wel twee, drie jaar duren.

Dit is erg mooi werk om te doen!
De voldoening die je krijgt is fantastisch. Veel meer dan bij de verwende gewone entertainment gamers. Als één dingetje niet klopt, dat wordt je gelijk afgebrand op internet.