FOK!focus: Maatschappijkritische films


Net als in andere kunstvormen wordt in cinema doorgaans een kritische reflectie op de samenleving gegeven. Enerzijds heb je films die dit onderliggend doen middels één bepaalde scène, een handeling van een personage of omdat ze in bepaalde dialogen een statement naar voren laten komen. Anderzijds heb je de meer opzichtige films die echt pretenties hebben om een waar statement over de maatschappij waarin zij leven te maken. In deze FOK!focus daarom 5 films waarin de maatschappijkritiek wel heel duidelijk naar voren komt. Let’s Go!


Note: de kritiek is uiteraard slechts een interpretatie van de schrijver en vertegenwoordigt niet per se de bedoelingen van de filmmakers.

5: Fight Club

Dit
 

Kritiek: De consumptiemaatschappij zorgt ervoor dat mensen reduceren tot levenloze automaten.

In Fight Club is de hoofdpersoon exemplarisch voor de waanzin van het kapitalisme met de consumptiemaatschappij als uitvloeisel. Hij haat zijn werk, hangt depressief op de bank en om nog enig gevoel te krijgen schaft hij stompzinnige spullen aan. Door dit leven wordt hij een gevoelloze automaat. Maar dan ontmoet hij Tyler en door de ‘Fight Club’ krijgt hij eindelijk nieuwe levenslust.

Uit het groeiende succes van de ‘Fight Club’ blijkt dat hij niet de enige gevoelloze in de maatschappij is. Tyler verwerpt het kapitalisme, creëert uiteindelijk een revolutie en ontwikkelt zijn eigen fascistische systeem. Uiteindelijk blijkt echter ook dat dit systeem van geen kant deugt. De vraag die de film dan ook lijkt op te werpen is: bestaat er überhaupt een systeem dat deugt of zijn we als mensheid gedoemd?

4: American Beauty


Kritiek: De hypocrisie die schuilgaat achter de façade van een normaal gezinsleven.

Voor de buitenwereld lijkt de familie van de hoofdpersoon Lester een ideaal gezin. Dit blijkt echter schijn te zijn. Het routineuze leven tart hem: hij heeft een slecht huwelijk en geen band met zijn dochter. Zijn vrouw lacht de buitenwereld tegemoet, maar ook zij is in werkelijkheid diep ongelukkig. De rest van de personages kampen met dezelfde problemen.

Zo proberen allemaal een beeld van zichzelf aan de buitenwereld te tonen, waarvan ze denken dat dit imago van ze wordt verwacht. In werkelijkheid strookt dit imago niet met hun echte ik. Zo blijkt de buurman van Lester, voor de buitenwereld een homofoob, uiteindelijk homo te zijn. En de sletterige en zelfverzekerde vriendin van de dochter van Lester blijkt een onzekere maagd te zijn. De buitenwereld is volgens de film één grote façade waar iedereen toneelstukjes voor elkaar opvoert.

3: The Truman Show

Kritiek: De steeds verder gaande waanzin van shows en de televisieverslaafde maatschappij die deze waanzin voedt.

Enerzijds wordt in The Truman Show de waanzin van de media geportretteerd en hoe deze steeds verder gaan om kijkcijfers en geld te genereren, anderzijds wordt ook de rol van de televisiekijker die deze waanzin stimuleert belicht. Naast Trumans universum zien we namelijk het universum van de gewone burger. In dat universum blijkt amper nog geleefd te worden.

Het leven wordt voor ze gedaan door Truman. Je ziet ze in dat universum de ganse dag naar Truman kijken of over Truman praten en Truman-merchandising kan natuurlijk ook niet ontbreken. In de show van Truman wordt dan ook het beeld van een ideale, maar valse, wereld geschetst, waar iedereen de hele dag lacht en vriendelijk tegen elkaar is. Ze imiteren als het ware het leven van Truman en dit bevestigt wat Woody Allen ooit al zei: “Life doesn't imitate art, it imitates bad television.” 

2: Taxi Driver

Kritiek: De individualistische maatschappij zorgt voor eenzaamheid en vervreemding.

In Taxi Driver bekijken we de wereld vanuit het perspectief van Travis Bickle, een eenzame man die mentaal steeds verder afdwaalt in de kille stad New York. Wanneer hij dankzij een date eindelijk een soort connectie met een ander persoon heeft, zien we dat hij zo vervreemd geraakt is dat hij haar op de eerste date meeneemt naar een pornofilm.

Bovendien zien we vanuit zijn perspectief een zeer negatieve visie op New York, waarin vrijwel geen enkel individu lijkt te deugen. Een stad vol criminaliteit. Iedereen leeft voor zichzelf en enige vorm van empathie zit er niet bij. Dergelijke omgevingen creëren mensen als Travis Bickle, lijkt de film te willen verkondigen.

 

1: Trainspotting

Kritiek:  Het afgezaagde burgerlijke bestaan tart mensen zodanig dat ze drugs gaan gebruiken als escapisme.

In de ‘Choose’- speech aan het begin van de film wordt de burgerlijkheid al vakkundig gefileerd. Waarom zou je voor een leven kiezen dat bestaat uit puur materialisme, een saaie 9 tot 5 baan hebben en je vrije tijd besteden aan sociale verplichtingen of hersenloze televisie? Dit gevoel wordt heel duidelijk benadrukt door de hoofdpersoon Mark Renton.

Wanneer hij in het midden van de film eenmaal is afgekickt van de heroïne, begint zijn echte horror pas. Oké, hij heeft zijn leven weer enigszins op de ‘rails’. Maar als dit inhoudt dat je gedoemd bent tot ‘bingo’ en andere burgerlijke saaiheid, wat is het conform de maatschappij leven dan nog waard? Allerlei vraagstukken die de film ons op humoristische wijze voorschotelt.