FOK!toen: Het bombardement op het Bezuidenhout

Het is vandaag op de kop af 70 jaar geleden dat de Haagse wijk het Bezuidenhoutkwartier het toneel werd van één van de grootste rampen die de stad in haar geschiedenis meemaakte. Door een fout werd de wijk op 3 maart 1945 zwaar gebombardeerd waardoor honderden mensen om het leven zouden komen. In FOK!toen blikken we vandaag terug op de geschiedenis van de wijk die per ongeluk het doelwit werd op deze inktzwarte dag in de Tweede Wereldoorlog.

Ruines in het Bezuidenhout (foto: haagsebeeldbank)

De opbouw van de wijk
Voor het ontstaan van de wijk Bezuidenhout moeten we terug naar de tweede helft van de 19e eeuw. Het was namelijk in 1860 dat er begonnen werd met de aanleg van een nieuwe wijk ten zuiden van het Haagse Bos. Vanaf de 15e eeuw was er in het gebied veel turf afgestoken en het gebied stond ook als drassig bekend. In de periode van de 17e tot de 19e eeuw slaagde men er evenwel in om het land in te polderen en kreeg het in 1856 de naam Bezuidenhoutschen Veenpolder. Daar de droge grond nu te gebruiken was herees tussen 1860 en 1938 de wijk Bezuidenhout, die deze naam overigens pas in 1953 zou krijgen. Daarvoor werd de wijk meestal Bezuidenhoutkwartier genoemd of Bezuidenhoutseweg.

Gezicht op de zuidelijke rand van het Haagse Bosch rond 1797 (foto: haagsebeeldbank)

De Bezuidenhoutseweg
Aan het einde van de 17e eeuw was Holland het rijkste gewest van Nederland en had Den Haag in die tijd de meeste verharde wegen, in tegenstelling tot de meeste steden waar men nog gebruik moest maken van zandpaden. Zo liepen er met steenlagen verharde wegen van Den Haag naar Scheveningen en Delft. In 1680 werd de aanvang genomen met het verharden van de Besuijdenhoutsche wegh en in een aantal fases onstond zo een bestrate weg van 7,5 meter breed. Aan de Bezuidenhoutseweg stonden boerderijen, herbergen en prachtige huizen, waarvan vooral Huis ten Bosch, Villa Boschlust, Huize Zandvliet, Villa Ter Noot en Het Kleine Loo veel bekendheid genoten.

Een stoomtram op de Loosduinseweg in 1932 (foto: haagsebeeldbank)

Den Haag in oorlogstijd
Op 3 maart 1945 hadden de inwoners al 5 jaar onder Duitse bezetting geleefd. Vooral in het laatste jaar was er aan vrijwel alles schaarste en ook de Hagenaars leden hier vreselijk onder. Nadat het Nederlandse leger zich had overgegeven had het Duitse bestuur zich gevestigd in Den Haag. Er was aan het begin van de Tweede Wereldoorlog dan ook geen andere stad waar je zoveel Duitse soldaten zag lopen als in de Haagse binnenstad. Aan het begin hadden de bezetters de inwoners van de stad nog proberen te paaien met niet al te onaangename nationaal-socialistische maatregelen in te voeren. Daar kwam in 1941 verandering in toen alles wat anti-Duits was verboden werd.

Uit De Telegraaf van 1 juni 1942

Muzikanten en kunstenaars moesten zich verplicht aansluiten bij de door de Duitsers ingestelde Kultuurkamer en kranten moesten hun schrijfsels eerst laten controleren voordat mochten worden gepubliceerd. Ze stonden allemaal onder censuur van de bezetter. Ook de burgergemeenschap kreeg steeds meer last van de bezetting. Zo moesten huizen in verband met de nachtelijke vluchten van de RAF verduisterd worden en mocht men alleen met minimale verlichting over straat rijden. Door het gebrek aan brandstoffen reden er sowieso al bijna geen auto's meer en ook fietsen werden, door het gebrek aan banden en andere onderdelen, steeds zeldzamer. De weinige nog rijdende fietsen werden dan ook steevast door de Duitsers in beslag genomen.

Razzia's
Nadat er steeds meer Duitse mannen het leger in moesten kwamen fabrieken met te weinig personeel te kampen. In januari 1942 liet Reichsmarschall Hermann Göring weten dat arbeiders uit bezette gebieden voor de Duitse oorlogsindustrie aan het werk moesten. Veel mannen gingen vervolgens vrijwillig naar Duitsland terwijl anderen onderdoken om zo aan de tewerkstelling te ontkomen. De Duitsers voerden daarop razzia's uit om deze verborgen mannen te vinden zodat deze ook naar de Duitse fabrieken konden worden gestuurd. In totaal werden zo meer dan 700.000 Nederlanders afgevoerd. Familie bleef met veel onzekerheid achter omdat de fabrieken vaak het doelwit waren van geallieerde bombardementen. Ook de Haagse Joden werden afgevoerd maar hen wachtte een nog erger lot.

Uit de Nieuwe Venlosche courant van 14 januari 1944

De Atlantikwal
Vanaf 1942 waren de nazi's vooral band dat er een invasie vanuit het noorden zou komen en bouwden als verdedigingslinie de Atlantikwal. De Atlantikwal bestond uit bunkers, betonnen versperringen en een zogenaamde tankgracht. Er werd een brede gracht gegraven die de Geallieerde tanks tegen moest houden. Om daar zicht bij te hebben moesten veel huizen worden gesloopt. De inwoners van het gebied moesten hun huizen verlaten en elders gaan wonen in of buiten Den Haag. In totaal moesten 135.000 Hagenaars (een kwart van de Haagse bevolking) hun huis gedwongen verlaten.

Vanaf september 1944 werd de situatie zo mogelijk nog erger dan voorheen. De Geallieerden waren inmiddels opgerukt tot vlakbij Arnhem en delen van Zuid- en Oost-Nederland waren inmiddels onder het juk van de bezetter ontsnapt. Het Westen was echter nog bezet en had zwaar te lijden toen de Duitsers een transportverbod instelden, waardoor er geen voedsel meer aangevoerd kon worden. Er was geen brandstof meer om de kachel te laten branden en veel van de mensen leden honger in een tijd die ook wel de hongerwinter zou worden genoemd. Alleen in Den Haag kwamen hierdoor in 1945 meer dan 2100 mensen om het leven.

V2 Raket op lanceerinstallatie (foto: Wikipedia)

V2-raketten op Londen
Vanaf september 1944 begonnen de Duitsers de Britten te beschieten met V1- en V2-raketten. Vanuit Den Haag werden zowel de stad Londen als de haven van Antwerpen bestookt met de raketten. Antwerpen was een grote havenstad die door de geallieerden werd gebruikt om hun legers te bevoorraden. Vanuit de omgeving van renbaan Duindigt en het Haagse Bos werden de meeste raketten afgeschoten richting Londen en de Geallieerde strijdkrachten besloten dat het tijd werd om dat eens grondig aan te pakken. Door de aanvallen met de V2-raketten vielen er in Groot-Brittannië meer dan 2700 doden en zo'n 6500 gewonden.

Na een aantal spionagevluchten en met hulp van het Nederlandse verzet kreeg men de benodigde informatie over de mobiele lanceerinstallaties, de opslaglocaties en andere plekken die met de V2 te maken hadden. Vanaf september 1944 kwamen de Britse luchtaanvallen op gang. Bij de aanvallen in september en oktober 1944 merkten de Hagenezen er nog niet zoveel van. Goed er raakte wel eens iemand gewond door een verdwaalde kogel maar daar hield het dan ook wel mee op. Daar kwam in november 1944 verandering in toen eenmaal bij de Britten bekend was waar de lanceerinstallaties van de V2-raketten zich bevonden.

Een V2-raket wordt klaargemaakt voor lancering (foto: v2platform.nl)

Vanaf begin 1945 maakten de Britten van een nieuwe tactiek gebruik. Om de aanvallen met raketten tegen te gaan zette men ditmaal de aanval in op fabrieken die de brandstof voor de vliegende bommen leverde. Zo werd de remise van de Westlandse Stoomtram Maatschappij in Loosduinen het doelwit omdat inlichtingendiensten hadden vernomen dat daar vloeibare zuurstof werd geproduceerd. Nadat de aanval al een paar keer was uitgesteld vanwege slecht weer en lage bewolking was het dan op 3 februari zover. Bij de nogal stuntelige aanval, omdat men wou voorkomen dat nabijgelegen burgerhuizen werden geraakt, werd de tramremise niet één keer geraakt. Wel werden er enkele woningen geraakt waarbij zes doden en dertien gewonden vielen.

Gedurende de rest van februari waren er haast elke dag wel luchtaanvallen op Den Haag waarbij vele burgers het leven zouden laten. Het leek de bezetters niet te deren. De aanvallen met V2-raketten werden alleen maar opgevoerd en op sommige dagen werden er binnen een etmaal meer dan 12 raketten op Londen afgeschoten. Op 2 maart 1945 kreeg Fighter Command de opdracht om een dag later een massale aanval in te zetten op de lanceerinstallaties in en rondom het Haagse Bos.

Uit het Parool van 5 maart 1945

De fatale aanval op Den Haag
Op de ochtend van 3 maart 1945 was het prachtig helder weer en dat was een uitermate geschikt moment om een precisieaanval uit te voeren. Vanaf de Engelse Oostkust steeg een zestal jachtvliegtuigen van het 602de squadron op om het Haagse Bos aan te vallen. Onderweg naar het doel kregen de vliegeniers echter  te horen dat ze uit moesten wijken naar het Staalduinse Bos omdat er boven de stad teveel bewolking hing. Terwijl zij rond 09.15 uur hun nieuwe doel aanvielen zagen ze een tweetal squadrons bommenwerpers boven Den Haag vliegen. De mannen van het 602de squadron probeerden hun collega's nog te waarschuwen maar konden deze niet bereiken omdat hun boordradio's op een andere vaste frequentie stonden afgesteld. Toen piloten van het Poolse 303ste squadron na een aanval op het Haagse Bos terugkeerden wisten ze te melden dat er ten zuidoosten van het Haagse Bos een aantal huizen bij de aanval geraakt waren. Vlak daarna wisten piloten van het 124ste squadron te melden dat ze het idee hadden dat alle huizen ten zuidoosten van het Haagse Bos in de brand stonden.

Juliana van Stolberglaan (foto: haagsebeeldbank)

Voor veel inwoners was zaterdag 3 maart een dag als de meeste andere dagen. Rond een uur of 08.00 was het luchtalarm al twee keer afgegaan maar daar keken de meeste mensen niet eens meer van op. Ze zagen regelmatig vliegtuigen richting Duitsland vliegen en omdat het mooi weer was zouden er die dag ook wel luchtaanvallen op de gehate V2-installaties plaatsvinden. Om 08.56 uur ging het luchtalarm voor de derde keer af en ditmaal viel het een aantal mensen op dat de bommenwerpers ditmaal wel een stuk lager vlogen dan anders. Op dat moment barste de hel los. Rond 09.00 uur viel de eerste golf zware bommen op het Haagse Bos, de Bezuidenhoutseweg en de omgeving daarvan. Daarna was het een minuut of 10 stil, voordat de tweede golf bommen ront 09.10 uur op andere delen van de wijk werden gedropt.

Het Bezuidenhout na het bombardement (foto: haagsebeeldbank)

Na het eerste bombardement sloegen vele mensen in doodsangst op de vlucht. Overal waren brandende gebouwen en op straat lagen dode en gewonde mensen. Overal waar je keek zag je gillende en bloedende mensen die geen idee hadden waar ze naar toe moesten vluchten. Veel inwoners van de wijk hadden geprobeerd om onder het Schenkviaduct te schuilen en werden geraakt door de bommen van de tweede aanvalsgolf. Complete straten leken te zijn weggemaaid met een enorme zeis en wat nog overeind stond was veranderd in een kolkende vuurzee. Deze werd mede veroorzaakt door een stevige wind vanuit het zuidoosten. De brandweer moest hulpeloos toekijken omdat ze, vanwege de vele gebroken waterleidingen, niet konden blussen. Ook was er geen benzine voor de haast droogstaande brandweerwagens.

Het gebombardeerde Bezuidenhout vanuit de lucht (foto: haagsebeeldbank)

In totaal werd 67.000 kilo aan brisantbommen uitgeworpen boven de Haagse wijk, waardoor meer dan 550 mensen om het leven kwamen, ruim 250 mensen zwaargewond raakten en vele duizenden mensen dakloos waren. De Duitsers trokken zich weinig aan van het zware en allesverwoestende bombardement op Den Haag. Op de avond van 3 maart werden er alweer V2-raketten op Engeland afgeschoten. Bij die aanval stortte één V2-raket neer in de buurt van de Schenkweg, waarbij een achttal blussende brandweermannen de dood zouden vinden.