Doctor Who: an introduction to time and space

Dit jaar viert de Britse sciencefictionserie Doctor Who zijn vijftigste verjaardag. Met zijn vijf decennia en bijna achthonderd afleveringen is de serie de langstlopende serie in z'n genre. Gek genoeg is de serie echter altijd een beetje een buitenbeentje gebleven. Hoewel razend populair in Groot-Brittannië, waar de cliffhanger van een aflevering een week lang de landelijke media bezighield, is het in landen als de Verenigde Staten en bij ons in Nederland slechts een bescheiden culthit.

Waar zit de aantrekkingskracht van Doctor Who en waarom is het buiten de UK zo'n bescheiden titel? Een belangrijke factor is de Britsheid van de serie: hoofdfiguur 'de Doctor' is op en top Brits, ook al is hij een alien van de planeet Gallifrey, bijna 1000 jaar oud en kan hij van gedaante veranderen als hij de dood nadert. De serie heeft ook een knullig karakter; voordat de serie in 1989 werd geannuleerd door de BBC was de reputatie er eentje geworden van mannen in rubberen pakken die aliens moesten voorstellen en scènes in steengroeves die op afgelegen planeten moesten lijken.

Tenth Doctor, Rose en de TARDIS

Dat is wel anders in de 'reboot' die de serie kreeg in 2005. Al is de term reboot niet helemaal nauwkeurig. Maar laten we even bij het begin beginnen.

Het is 1963 als een stel BBC-medewerkers een nieuwe tv-serie voor een familiepubliek aan het ontwerpen is. Het moet een beetje een educatief karakter krijgen, en dus wordt gekozen voor het concept van tijdreizen om naar diverse tijden en plaatsen te kunnen gaan en daar wetenschappelijke ideeën en bekende gebeurtenissen uit de geschiedenis te kunnen bezoeken.

De hoofdfiguur uit de serie was iemand wiens naam niet bekend was. Hij luisterde eigenlijk alleen naar de naam 'de Doctor', wat herhaaldelijk tot de vraag 'Doctor who?' leidde. Het is één 'knock knock / who's there' verwijderd van een vijftigjarige running gag. De Doctor is (meestal) een man, oorspronkelijk een wat oudere gast (acteur William Hartnell was bij het begin van de serie 55 jaar oud), mysterieus in zijn achtergrond maar in de loop van de serie werd duidelijk dat hij geen mens is, maar een 'Time Lord'. Het ras van Time Lords is afkomstig van de planeet Gallifrey en daar is men gewend dat tijdreizen simpelweg mogelijk is. De Time Lords gebruiken daar een TARDIS (een afkorting voor Time And Relative Dimension In Space) voor; een tijdmachine die door de Time Vortex naar iedere plek in het universum op elk moment in de geschiedenis of toekomst kan reizen.

Zo'n TARDIS is een bijzonder apparaat. Aan de buitenkant ziet de TARDIS van de Doctor eruit als een police box, een telefooncel voor de Britse politie, die in de jaren '50 en '60 heel normaal waren in het Londense straatbeeld. Waarom een tijdmachine van een andere planeet eruit ziet als een typisch Aards ding? Da's heel simpel: als een TARDIS ergens landt (of 'materialiseert') neemt deze een vorm aan die in de omgeving niet opvalt. Als je met je TARDIS landt in een weiland, zou dat bijvoorbeeld de vorm van een schuurtje kunnen zijn. De technologie van dit vermommen heet het chameleon circuit, en die van de Doctor was kapot. Daarom bleef ie hangen in het uiterlijk van de police box. In latere seizoenen bleek dat de Doctor het uiterlijk wel leuk vond en het maar zo gelaten heeft. Want zo is ie, die Doctor. Door de populariteit van de serie is het beeld van een police box, die allang niet meer in het Britse straatbeeld te zien is maar wel oorspronkelijk gewoon een normaal voorwerp was, onlosmakelijk verbonden met Doctor Who. De BBC heeft zelfs een copyright op het uiterlijk.

Eleventh Doctor met nieuwe TARDIS

Het andere bijzondere van een TARDIS is dat de binnenkant groter is dan de buitenkant. Waar je van buitenaf zou denken dat dat blauwe ding wellicht een beetje krap is voor twee personen (laat staan voor een hele groep), ontdek je dat er kamers, gangen, bibliotheken en zelfs zwembaden schuil gaan achter de deuren. In het komende seizoen is een aflevering aangekondigd die zich hiermee bezighoudt, met de titel Journey to the Center of the TARDIS. Alleen z'n titel maakt dat al een must-see voor Whovians.

Is het al nerdy genoeg? De Doctor heeft twee harten, wat altijd handig is als er eentje stopt en mochten ze nou allebei stoppen of zou hij dodelijk gewond raken, dan doet zijn lichaam een beroep op een andere typische Time Lord-eigenschap: regeneration. Dit concept is bedacht toen Hartnell na drie jaar in de rol van de Doctor wilde stoppen, maar de BBC wel met de serie door wilde gaan. In plaats van de rol te hercasten en er niet moeilijk over te doen, bedachten de producers dat Time Lords bij dodelijke wonden of andere situaties waarin iemand zou sterven, hun lichaam zouden vernieuwen en zo een nieuw leven krijgen. Een andere acteur stapt op die manier makkelijk in de rol en heeft direct de mogelijkheid het personage iets meer te buigen naar een eigen interpretatie. Een waardevolle eigenschap: niet alleen kan op deze manier de serie oneindig doorgaan, het levert ook een afwisseling op die de serie fris houdt.

De oorspronkelijke serie telde zeven acteurs die de Doctor speelden, en om het allemaal simpel te houden wordt iedere reïncarnatie van de Doctor door kijkers vernoemd naar zijn volgorde in de rij. William Hartnell was de First Doctor; Matt Smith, de huidige vertolker van de rol, is de Eleventh Doctor. Maar voordat er elf Doctors konden zijn, is de serie eerst nog even geannuleerd.

In 1989 was de eerder genoemde reputatie van de serie gedaald, keken er te weinig Britten naar nieuwe afleveringen en besloot de BBC dat het wel even genoeg was geweest: Doctor Who werd geannuleerd. Sindsdien hoopten de trouwe fans, de Whovians, op een terugkeer, die leek te komen in 1996. De Amerikaanse tv-zender FOX produceerde samen met de BBC een tv-film waarin de Seventh Doctor (Sylvester McCoy) een regeneration onderging en de daaropvolgende Eighth Doctor (Paul McGann) een nieuw avontuur beleefde. De tv-film, simpelweg Doctor Who geheten, zou bij succes leiden tot een Amerikaanse voortzetting van de serie, maar dat kwam er niet van. En misschien was dat maar goed ook.

Ninth Doctor met Rose in de TARDIS

In de eerste helft van de jaren '00 kwam Russell T Davies, een tv-schrijver uit Wales, met een voortzetting van de serie. De BBC ging nieuwe afleveringen produceren, maar dan volgens hedendaagse standaarden: breedbeeld, afleveringen van 45 minuten in plaats van 25 en seizoenen van dertien afleveringen. De serie begon in 2005 met een verhaal waarin een nieuwe companion kennis maakte met de Ninth Doctor: er werd geen 'negen' genoemd, maar al snel werd, mede door publicaties van de BBC, duidelijk dat deze 'reboot' van de serie zijn voorgeschiedenis niet vergeet. In het eerste seizoen werd ook duidelijk dat er in het verhaal van de Doctor tussen de tv-film van FOX en deze nieuwe serie ook het één en ander had plaatsgevonden. Davies had de 'Time War' bedacht, een oorlog tussen de Time Lords en de Daleks, de aartsvijanden van de Doctor. Deze oorlog had tot de vernietiging van Gallifrey geleid en de Doctor was nog de enige Time Lord die over was. Aan de Time War zou nog enkele jaren gerefereerd worden.

Het nieuwe begin van Doctor Who was een bescheiden begin: aan de afleveringen van het eerste seizoen is te zien dat de budgetten nog niet hoog waren en de verhaallijnen neigden wat meer naar een jong publiek dan tegenwoordig het geval is. Maar het begin was sterk, met een Doctor en een companion met wie je wel je hele leven door ruimte en tijd zou willen blijven reizen. Het had ook effect bij het Britse publiek: de serie kreeg, mede door de geschiedenis, snel populariteit en belangrijke wijzigingen in de serie, zoals een nieuwe acteur in de rol van de Doctor of andere producers, kwamen al snel bovenaan de showbiz-secties van de Britse media te staan. In 2008 hield een cliffhanger waarin de Doctor schijnbaar dodelijk geraakt werd door vijandig vuur een week lang de media in zijn greep: kregen we een regeneration? Kregen we een nieuwe Doctor?

De populariteit van de serie is de laatste jaren buiten Groot-Brittannië sterk gegroeid. In seizoen zes van de nieuwe serie (of seizoen 32 van de gehele serie) lag een belangrijke focus op een verhaallijn die zich afspeelde in de Verenigde Staten en ook de marketing voor de serie werd in de VS flink opgeschroeft. Misschien is dat ook wel de oorzaak van de stijging van de bekendheid en populariteit van de serie in Nederland: de seriekijkers in ons land hebben gemiddeld meer de neiging naar Hollywood te kijken, naar wat daar te bieden is, dan naar het buurland aan de overkant van de Noordzee. Seizoen 6 was ook een sterk seizoen, met een boeiende ingewikkelde verhaallijn en de conclusie van een nog veel meer ingewikkelde rode draad die al sinds seizoen 4 door de serie zweefde.

Eleventh Doctor met Clara

Inmiddels heeft Doctor Who het jaar bereikt waarin de vijftigste verjaardag wordt gevierd. Het zevende seizoen, dat afgelopen herfst begon en na vijf afleveringen plus een kerstspecial een (geplande) lange pauze inlaste, gaat op 30 maart verder. We zullen erin kennismaken met nieuwe companion Clara, die we eigenlijk al eerder hebben gezien, maar misschien ook niet. Wat die vage omschrijving betekent is één van de mysteries die de Doctor zal moeten oplossen in dit seizoen, dat nog acht afleveringen zal tellen voordat het weer voorbij is. Tot nu toe is na die acht afleveringen alleen een jubileumprogramma in november gepland, de maand waarin de serie daadwerkelijk vijftig jaar wordt.

Zaterdag zal half Groot-Brittannië voor de televisie zitten om het nieuwste avontuur van de Doctor te bekijken, maar waarom eigenlijk? Wat uniek is aan de serie is de mogelijkheid om mooie en spannende verhalen te vertellen over een personage waarvan je zou willen dat je hem in het echt kende. De Doctor is een mirakel; een wijs man die zich gedraagt als een kind bij de kerstboom op kerstochtend. Iemand die alles wat nieuw is interessant vindt en wekelijks iets anders doet. Omdat hij het leuk vindt. Door het tijd-en-ruimtekarakter van de serie is het geen probleem om de ene week een verhaal te vertellen over de vernietiging van Pompeii (The Fires of Pompeii, seizoen 4) en de andere week een avontuur te beleven op een ruimteschip dat op ramkoers met de zon staat (42, seizoen 3). Of een verhaal over een bibliotheek die een hele planeet vult (Silence in the Library, seizoen 4), een massa-diefstal van planeten (The Stolen Earth, seizoen 4) of een verhaal waarin de Daleks, de aartsvijanden van de Doctor, in dienst zijn van Winston Churchill (Victory of the Daleks, seizoen 5). De mogelijkheden zijn eindeloos en deze worden in toenemende variatie benut door een sterk schrijversteam. Neem daarbij dat de Doctor zijn reizen maakt met een companion, iemand van onze planeet die hem ooit eens ergens heeft ontmoet, en je hebt iemand om jouw plaats naast de Doctor te vervolgen. Oh, welk Brits kind droomt er niet van op een dag op een hoek van de straat de TARDIS te zien staan …

Doctor Who's aantrekkingskracht is avontuur, plezier, spanning en emotie. Je kunt om de Doctor lachen als hij zich gek gedraagt, en met hem meehuilen als hij iemand verliest. Je kunt meeleven en in spanning zitten bij de gevaarlijkste situaties of meegenieten van de leuke ritjes die hij maakt. Doctor Who is een avonturenserie, meer dan een sciencefictionserie, en heeft daarmee een breed publiek. De mogelijkheden zijn eindeloos, en de serie zelf hopelijk ook.

Op pagina 2: waar begin je als je nog nooit naar Doctor Who hebt gekeken?