X-Men: Days of Future Past

Nadat het filmgaand publiek in de laatste decennia van het vorige millennium bekend was gemaakt met helden als Superman en Batman, ontstond in de eerste jaren van het nieuwe millennium een nieuwe reeks comicverfilmingen, veelal gebaseerd op comics van Marvel. Het is inmiddels gebruikelijk om in een kalenderjaar twee tot vier Marvel-verfilmingen in de bioscoop te zien verschijnen, maar veertien jaar geleden was dat nog een zeldzaamheid. Voordat Spider-Man verscheen, verdween en gereboot werd, voordat Marvel een eigen filmstudio startte en voordat Christopher Nolan de superheldenfilm opnieuw uitvond, bracht Bryan Singer in 2000 de eerste X-Men-verfilming in de bioscoop. Het was misschien wel het begin van een nieuw tijdperk.

Het is veertien jaar verder en de X-Men-filmserie heeft alweer zes films opgeleverd. Zes films van wisselende kwaliteit, met wisselende focus op verschillende personages. Nadat de trilogie werd afgesloten door Brett Ratners X-Men: The Last Stand, ging filmstudio Fox de richting van origineverhalen op: een X-Men Origins: Wolverine zou worden opgevolgd door een X-Men Origins: Magneto, en daarna misschien nog wel meer. Maar de Magneto-film werd uiteindelijk de sixties-rolprent X-Men: First Class en daarmee was een nieuwe lijn ingezet voor de filmserie. Een nieuwe toonzetting was gekozen, enigszins losstaand van wat ervoor kwam, maar nog steeds onderdeel van het geheel. Het was de eerste film waarin Hugh Jackmans Wolverine geen grote rol speelde, maar hij kreeg vorig jaar opnieuw een eigen film.

X-Men: Days of Future Past: Wolverine

In de zevende film keert Singer terug als regisseur, na bij de andere films alleen als producer betrokken te zijn geweest. X-Men: Days of Future Past brengt niet alleen Singer terug, maar plaatst ook Wolverine weer bij de groep en combineert de castleden van de trilogie met die van First Class. Een ingewikkelde klus, zeker omdat het verhaal draait om een vorm van tijdreizen.

In X-Men: Days of Future Past wordt getoond hoe de strijd tussen 'gewone' mensen en mutanten, de rode draad in de trilogie, tot resultaat heeft gehad dat de wereld is veranderd in een oorlogsgebied. De mensheid heeft een succesvol wapen gevonden tegen de mutanten in de vorm van Sentinels, grote robotachtigen die in groepen op mutanten jagen en met specifiek hiervoor ontwikkelde technologie in staat zijn om mutanten uit te roeien. Een kleine groep mutanten, onder andere bestaande uit de overlevenden uit The Last Stand, leeft op de vlucht voor de Sentinels en weet hun aanvallen te bevechten dankzij de mogelijkheid om zichzelf in het verleden te kunnen waarschuwen voor aanstaande aanvallen.

X-men: Days of Future Past: Wolverine wordt teruggezapt

Deze mogelijkheid is afkomstig van Kitty Pride (Ellen Page), die iemands bewustzijn een paar dagen terug in de tijd kan sturen en zo de groep op de hoogte kan houden van opkomende gebeurtenissen. Het is deze mogelijkheid waar de verhaallijn van Days of Future Past om draait. Met de wereld naar de klote en de mutanten met uitsterven bedreigd, besluiten Charles Xavier en Erik Lensherr, als leiders van de groep, dat ze moeten proberen het ontstaan van de Sentinels te voorkomen. Ze vragen Kitty om Wolverines bewustzijn terug te sturen naar 1973, kort voor een sleutelmoment in de geschiedenis, zodat hij daar een poging kan doen de gemaakte fouten recht te zetten.

Wat erop volgt is een grotendeels door Hugh Jackman gedreven verhaal over het herstellen van gemaakte fouten en het niet opgeven van wat belangrijk voor je is. Het is opvallend hoe Jackman, die nog altijd in zijn element is als de nu adamantium-loze Wolverine, wederom centraal staat in het verhaal; het zal zijn afscheid van de serie, naar verwachting na X-Men: Apocalypse in 2016, alleen maar lastiger maken. Niet in de laatste plaats omdat zijn centrale positie in Days of Future Past prima gekozen is. Net als die van Jennifer Lawrence's Mystique, overigens. Het is niet moeilijk je een versie van dit verhaal voor te stellen die wordt verteld vanuit háár oogpunt; Lawrence maakt het makkelijk om je te verplaatsen in de wereld waarin de blauwe, immer naakte mutant leeft en doet je vergeten dat een oudere Mystique ooit door iemand anders werd gespeeld. Jackman en Lawrence weten het verhaal beter te dragen dan de rest van de omvangrijke cast, zonder deze, of het verhaal zelf, te overschaduwen.

X-men: Days of Future Past: Mystique

Het verhaal zelf is overigens prima in evenwicht. Het is lastig om een vertelling te bouwen rondom het concept tijdreizen. Niet alleen is dat al tot in den treure gedaan, met de nodige clichés tot gevolg, het is ook lastig om een verhaallijn stabiel te houden als het er eigenlijk twee zijn. Days of Future Past slaagt erin er niet te moeilijk over te doen door een simpele regel te stellen: pas als Wolverine terugkeert uit het verleden worden de effecten op het heden actief. En dat houdt het wel zo makkelijk. Hoewel het 'heden', met een bewusteloze Wolverine en een groep mutanten die ondergedoken moet blijven, niet uit beeld verdwijnt, laat deze vorm van tijdreizen het toe om het verhaal verder volledig te focussen op de wereld in 1973. Deze zevende X-Men-film is daarmee meer een vervolg op First Class dan op iets anders.

In 1973 is de wereld ook weer ietsje veranderd ten opzichte van First Class, dat zich afspeelde in 1962. Zonder te veel op details in te gaan, wordt uitgelegd dat de wereld niet heeft stilgezeten in elf jaar; er woedt een oorlog in Vietnam en dat heeft een effect op of en waar we de helden uit het vorige deel vinden, en in welke toestand ze verkeren. De setup van de wereld in 1973 maakt duidelijk dat na het enigszins historisch getinte First Class het X-Men-producersteam vond dat het inhaken op historische gebeurtenissen ook wel passend zou zijn voor het vervolg. En daar hebben ze gelijk in gekregen; wanneer Wolverine vanuit een dystopische toekomst terechtkomt in het verleden, landt hij allerminst in een wereld waarin alles nog koek en ei is. Er is altijd wel een conflict in de wereld, alleen is dat niet altijd hetzelfde conflict.

Het Vietnamconflict, en dan vooral de politieke kant ervan, dient ook als achtergrond voor de politieke kant van Days of Future Past. Het blijkt dat het ontwikkelen van de Sentinels begon rond 1973, wanneer Bolivar Trask, gespeeld door Peter Dinklage, druk bezig is de autoriteiten te overtuigen van hoezeer mutanten een dreiging zijn en dat hij er een wapen tegen heeft. Scènes waarin politici openlijk mutanten bespreken en het gewone publiek mutanten zelf waarneemt roepen vragen op over hoe de makers denken deze verhaallijn te rijmen met de (zich in de 'nabije toekomst' afspelende) X-Men-trilogie, waarin het concept mutant werd afgetekend als een relatief nieuwe ontdekking. Maar het is niet de eerste keer dat het erop lijkt dat de X-Men-films elkaar in continuïteit tegenspreken, al is het tegelijk wel weer zo dat enkele details die in afgelopen jaren door fans en critici zijn aangewezen als inconsistent kort worden aangestipt in dit verhaal. Daarnaast heeft Days of Future Past als belangrijkste plot-element dat de geschiedenis moet worden herschreven, wat de weg openlaat voor vervolgfilms om details uit eerdere films te negeren.

X-men: Days of Future Past: Wolverine, Xavier en McCoy

Wat dat betreft is het niet slecht om als zevende film in de franchise een klein beetje datgene te doen wat in het comics-medium zo gebruikelijk is: de geschiedenis herschrijven. De X-Men-serie is er eentje die voldoende materiaal heeft om nog lang verhalen van te blijven verfilmen, en het is prettig dat in volgende films minder rekening gehouden hoeft te worden met een film uit 2000. Maar Days of Future Past is allerminst een verhaal dat de lei schoonveegt: het is een prima verhaal over mutanten die met elkaar moeten samenwerken om het tegen andere mutanten en 'normale mensen' op te nemen. Het is een strijd die voor de verandering eens niet ontaardt in een twintig minuten durende eindstrijd waarbij hele steden worden weggevaagd, zoals nog steeds bij veel actie-blockbusters noodzakelijk lijkt. Het verhaal is inhoudelijk sterk, zonder te vergeten dat er ook nog wat leuks te zien moet zijn. Met een brede selectie aan mutanten die een fysieke strijd te voeren hebben, vallen er genoeg superkrachten te zien, van reeds uit de filmserie bekende, en voor het medium nieuwe mutanten. Maar deze momenten zijn in evenwicht met het meer interessante aspect van het avontuur, wat gezien de nukken van het genre een kenmerk is dat geprezen mag worden.