Doctor Who: The Time of the Doctor
Misschien was The Time of the Doctor wel het ultieme bewijs dat sommige schrijvers gewoon even de tijd moeten krijgen. Van de kijkers, althans. Steven Moffat heeft door de jaren heen een hoop concepten en feiten geïntroduceerd in Doctor Who, maar het heeft altijd geleken alsof hij sommige verhaallijnen niet helemaal wist af te ronden.
Zijn eerste seizoen, ook Matt Smiths eerste, had een interessante verhaallijn over een scheur in het universum, een kreet 'silence will fall' en een exploderende TARDIS. De focus op deze verhaallijn werd licht overschaduwd door de finale met de Pandorica en het feit dat de scheur en de exploderende TARDIS nooit werden verklaard werd langzaam vergeten toen het woord 'silence' de focus werd van de verhaallijn van seizoen zes. Het seizoen dat eindigde met een voorspelling: Op Trenzalore, bij de val van de Elfde, wanneer niemand kan liegen of kan weigeren te antwoorden, zal een vraag worden gesteld.
Het leek erop, afgelopen mei, dat dit voorspelde moment was aangebroken: de Doctor was op Trenzalore en hem werd de vraag gesteld. Er werd inderdaad geantwoord en het geheel vond plaats bij zijn graf, dus het leek erop dat ook deze verhaallijn een einde had gekregen. Een enigszins onbevredigend einde: wederom overschaduwde Moffat de daadwerkelijke resolutie van de verhaallijn met iets anders, namelijk de introductie van John Hurt als de Doctor. De Trenzalore-verhaallijn leek abrupt verlaten om de focus te verschuiven naar de 50th Anniversary.
Maar na de Name, Night en Day of the Doctor werd het dan uiteindelijk toch Time voor de Doctor. Een Christmas special die van alle Christmas specials wellicht het minste echt over kerstmis ging, maar wat mooi werd opgelost door het verhaal grotendeels plaats te laten vinden in een stadje dat Christmas heet. Een stadje op de planeet Trenzalore.
Natuurlijk is het een feestelijke aflevering, dus het is niet allemaal duisternis en een zichzelf groots aankondigend einde. Een Doctor die zijn einde ziet aankomen en erover gaat zitten klagen hebben we eind 2009 immers al gezien. Deze Doctor viert feest, maakt grapjes, kookt een kalkoen in de TARDIS en eh, stelt zich naakt voor aan de familie van zijn companion. Moffat schreef ooit de sitcom Coupling, dus we weten dat humor wel in zijn straatje ligt. Er viel gelukkig genoeg te lachen. Niet alleen de 'naaktscènes' maar ook bijvoorbeeld de opmerking over de traag sprekende Daleks hielden dit eigenlijk best zware verhaal opvallend licht.
Maar uiteindelijk belandde de Doctor dan toch op Trenzalore. Er heerst een 'truth field' op de planeet, wat verklaart waar Dorium Maldovars voorspelling het over had, en waarom de Time Lords, nu vers terug in het leven geroepen door de gezamenlijke inspanning van de eerste dertien incarnaties van de Doctor, deze scheur in het universum kozen om de Doctor te roepen. Nog steeds is het niet duidelijk waarom de Doctor gelogen noch geantwoord heeft: het waarheidsveld verhindert je te liegen, maar de voorspelling meldde dat je het niet kon laten om te antwoorden. Wel is duidelijk waarom de Doctor niet mócht antwoorden. Niet om, zoals in The Name of the Doctor het gevaar leek te zijn, te voorkomen dat het graf van de Doctor betreden kon worden, maar om te voorkomen dat de Time Lords de bewezen aanwezigheid van de Doctor zouden gebruiken om terug te keren. Het zou een nieuwe oorlog betekenen, en dat willen we niet.
De terugkeer van de Time Lords zal waarschijnlijk een groot deel van de verhaallijn van seizoen acht, of misschien zelfs van Peter Capaldi's langere verhaallijn zijn; na zo'n uitgebreide herintroductie van de thuiswereld van de Doctor in The Day of the Doctor is de zoektocht naar Gallifrey er niet eentje die je direct in de volgende aflevering afraffelt. Het was daarom in deze Christmas special al snel duidelijk dat we niet voor de Time Lords hoefden te vrezen. Voorlopig. In plaats daarvoor toonde Moffat ons zijn Doctor, zijn Matt Smith, in zijn laatste strijd om niet direct het universum verder leed te besparen, maar om simpelweg Christmas te redden. Het stadje Christmas. Het mocht een paar eeuwen duren en zo zie je maar dat als een Doctor te lang in zijn incarnatie blijft, hij er vanzelf ouder gaat uitzien.
De tekeningen tonen diverse verhalen uit de tijd van de Eleventh Doctor
Het had wat moois, de Doctor als beschermheer van het stadje. Geliefd door de bevolking, een eerbetoon aan hoe hij zich altijd inzet voor anderen. Gehuisvest in een kerk, de muren bekleed met kindertekeningen, alsof hij duidelijk wil maken dat hij geen enkele persoon, of hun vorm van dank betuigen, te min vindt. De Eleventh Doctor heeft meerdere malen verklaard dat iedereen belangrijk is, iedereen interessant is. En hier voegde hij aan toe dat elk gered leven een overwinning is. The Time of the Doctor laat, in een geïsoleerd verhaal, zien wie de Doctor is: hij zet zich in voor anderen, doet het met een enthousiasme voor het leven en geeft nooit op. Steven Moffat weet af en toe gecompliceerde verhalen te verzinnen, maar deze was eigenlijk heerlijk eenvoudig. En da's maar goed ook; het complexe was in de achtergrond nog voldoende aanwezig. We kregen een verklaring voor de explosie van de TARDIS. De religieuze groep uit seizoen zes, geleid door Madame Kovarian, bleek een afsplitsing van deze Papal Mainframe te zijn die er andere doelen op nahoudt dan de Mainframe zelf. Het waarheidsveld verklaart het niet kunnen liegen, de val van de Elfde was dus inderdaad de regeneration van Matt Smith en de vraag was inderdaad "Doctor who?"
Moffat wist in al zijn wijsheid zelfs een andere langlopende verhaallijn een afronding te geven. Al tientallen jaren weten Whovians dat Time Lords dertien levens hebben. Het is een aantal keer specifiek genoemd in diverse eerdere verhalen en met de introductie van John Hurts War Doctor werd duidelijk dat Matt Smith de twaalfde incarnatie van onze Doctor was. De dertiende kwam er nog aan. De Moff zou echter zichzelf niet zijn als hij niet alle details in ogenschouw neemt: toen de Doctor in The Stolen Earth geraakt werd door een Dalek en een regeneration startte, maakte hij deze niet af: hij repareerde zichzelf en leidde de rest van de energie naar zijn eerder verloren hand. Hij behield zijn incarnatie maar, zo bedacht Moffat (al dan niet volgens de bedoelingen van Russell T Davies), verbruikte wel een regeneration. Oeps. Dat zijn er twaalf.
Natuurlijk zijn er door de jaren heen genoeg verhaalelementen geweest om te kunnen zeggen: kijk, wat er toen gebeurd is heeft de limiet van dertien opgeheven, of verhoogd. De Doctor is immers even menselijk geweest, in Human Nature/The Family of Blood. Bij het herstellen van zijn Time Lord DNA had 'iets' kunnen gebeuren. River gaf hem zijn regenerations in Let's Kill Hitler. Dat had in het voordeel van zijn incarnaties kunnen zijn. En zo valt er genoeg te verzinnen. Maar nee: om van alle speculaties af te zijn zette Moffat het zwart op wit in het scenario van The Time of the Doctor. Hij bevestigde het probleem ("Time Lords have thirteen lives"), versterkte het ("Are we forgetting about mr. Grumpy?") en loste het vervolgens op door de Doctor een nieuwe regeneration cycle te geven. Het moet wel gezegd worden dat het wat vreemd is dat de explosie van de TARDIS zorgde voor de scheuren in het universum, de Time Lords deze scheuren ontdekten en gebruikten om doorheen te communiceren, en zij op het laatste moment ineens de controle hadden over het verdwijnen en verschijnen van deze scheuren. Voor een verhaallijn die zo ingenieus in elkaar is gezet was het uiteindelijke "hier, nog dertien levens"-moment een beetje een teleurstelling. Poef. Juist iets dat al decennia een terugkerend onderwerp is had een mooiere oplossing mogen krijgen.
Maar goed, het is zoals het is. Smiths laatste momenten lagen in het verslaan van de Daleks met zijn nieuwe regeneration-energie en een vertrek van Trenzalore. Hij mocht gedag zeggen tegen companion en kijkers, zorgde voor een paar traantjes met zijn laatste woorden en de Amy-hallucinaties, en knalde door naar Doctor nummer twaalf. Opvallend dat ervoor gekozen is de daadwerkelijke switch zo snel te laten verlopen. Het was alsof Smith nieste en toen Peter Capaldi werd.
Ik vind het altijd jammer dat de eerste momenten van een nieuwe Doctor altijd maar een paar seconden duren. De introducties van Tennant, Smith en nu ook Capaldi zijn altijd kort, maken nieuwsgierig en enthousiast en boem, end credits. Op Capaldi moeten we nu langer wachten dan op zijn voorgangers; de opnames van seizoen acht beginnen rond deze tijd en duren doorgaans een maand of negen. Er wordt dan ook van uit gegaan dat de eerstvolgende aflevering pas in augustus te zien is. Het Doctor Who-panel op San Diego Comic-Con in juli zal daarom des te populairder zijn, omdat iedereen natuurlijk verwacht dat daar de eerste beelden te zien zijn. Wie weet...
In de tussentijd kunnen we terugkijken op de Eleventh Doctor. In 2009 werd Matt Smith aangekondigd in een extra aflevering van het inmiddels ter ziele gegane Doctor Who Confidential. Een jonkie was hij, wat tot zorgen leidde over de richting van de serie. Zorgen die volledig ongegrond bleken: Smith heeft getoond een enorme diepte en breedte in zijn Doctor te kunnen leggen. Na de populaire David Tennant was Smith de Doctor die niet alleen 'meer Doctor' kon zijn, meer gek, meer oud kon lijken, maar ook degene die de populariteit van het personage heeft vergroot. Dat is deels te wijten aan de toegenomen promotie van de serie in de Verenigde Staten, maar Smiths toegankelijke gekke professor met het jonge gezicht en de oude ogen liet nieuwe fans eenvoudig toe. Een gemiddeld Doctor Who-evenement heeft meer fans met een fez dan met een pinstripe pak. Meer bow ties dan lange bruine jassen. Net zoals het lastig leek voor Smith om zich te kunnen meten met de populariteit van zijn voorganger, heeft Peter Capaldi nu de uitdagende taak om een Doctor neer te zetten die fans, oud en nieuw, kan weten te overtuigen en verbazen met een nieuwe insteek. Eentje die ongetwijfeld gaat lukken, want alleen Capaldi's gekke hoofd is er al uitermate geschikt voor.
In zijn laatste avontuur heeft Matt Smith nog eenmaal zijn gekke Doctor mogen laten zien. De Doctor die zich niet geheel bewust is van sociale hints. Die niet weet wat cool is maar denkt het wel te zijn. Die meer met oogkleppen op door het leven gaat, maar wel helpt waar hij nodig is. Die liegt als het hem uitkomt of een ander dient. Een onberekenbaar figuur, en toch ook weer niet. Smith kwam terug van filmopnames om deze laatste aflevering op te nemen; hij kreeg hier genoeg te doen en heeft nog eenmaal mogen tonen hoe geschikt hij was voor de rol. Hij zal gemist worden, al is het maar vanwege de lange wacht op het volgende seizoen.
