Fiorina-effect bij debat Democraten?

De Republikeinse presidentskandidaten hebben inmiddels twee tv-debatten achter de rug. Dinsdagavond kunnen Amerikaanse kiezers op CNN voor het eerst kijken naar een debat tussen kandidaten van de Democratische partij. Op het podium staan vijf politici die in 2016 president willen worden: Hillary Clinton, Bernie Sanders, Martin O'Malley, Jim Webb en Lincoln Chafee. Gaat het debat de verhoudingen veranderen?

Voormalig first lady Hillary Clinton (67) was de eerste Democraat die haar kandidatuur voor het presidentschap officieel bekendmaakte. De vrouw van oud-president Bill Clinton deed in 2008 ook al een poging, maar moest het toen afleggen tegen Barack Obama. Deze keer lijkt haar uitgangspositie rooskleuriger; Clinton is de torenhoge favoriet en voert de peilingen aan. Vanuit de Democratische partij krijgt Clinton volop steun, maar ze heeft wel last van een kil imago. Er wordt hard gewerkt om dat beeld bij te stellen; zo trad Clinton vorige week op in het komische tv-programma Saturday Night Live.

Schandalen
Het blijft Clinton achtervolgen dat ze als minister van Buitenlandse Zaken overheidsmails verstuurde vanaf een privéserver; iets dat tegen de regels is. Volgende week moet ze tegenover het Huis van Afgevaardigden getuigen over een aanslag die in 2012 plaatsvond in het Libische Benghazi. Daarbij kwamen vier Amerikanen om het leven. De Republikeinen willen achterhalen wat Clinton als minister van Buitenlandse Zaken wist over de veiligheidssituatie in het land. De Democraten denken dat de Republikeinen zoeken naar iets waarmee ze Clinton kunnen zwartmaken.

De vraag is of dat lukt en of er iemand is die Clinton van de presidentskandidatuur kan weerhouden. Vooraf werd vooral concurrentie verwacht van Martin O'Malley. De oud-gouverneur van Maryland kandideerde zich inderdaad, maar blijft tot dusver achter in de peilingen. Zelfs in zijn eigen thuisstaat scoort O'Malley nauwelijks. Het is niet O'Malley, maar Bernie Sanders die de show steelt. De 74-jarige senator uit Vermont, die te boek staat als socialist, trekt veel publiek als hij ergens een speech houdt. Overal zitten de zalen propvol. In de landelijke peilingen ligt Sanders bijna 20 procentpunt achter op Clinton, maar in New Hampshire, een staat die vroeg stemt, heeft hij een lichte voorsprong.

Factor Biden
De huidige vice-president Joe Biden staat derde in de peilingen. Dat is opmerkelijk, omdat hij zich nog altijd niet officieel kandidaat heeft gesteld. Naar verwachting schept de 72-jarige Biden deze week duidelijkheid. Mocht Biden zich maandag of dinsdag kandidaat stellen, dan mag hij van CNN alsnog deelnemen aan het tv-debat dat dinsdagavond plaatsvindt. De vraag is echter of Biden ervoor gaat. Kan hij de energie opbrengen om zich met volle overgave in de race te storten? Uit recente interviews blijkt duidelijk dat Biden met die vraag worstelt. Biden maakt een moeilijke tijd door. Eind mei overleed zijn oudste zoon Beau aan de gevolgen van hersenkanker. De verwachting is dat Biden het eerste tv-debat laat schieten en pas woensdag of donderdag openheid van zaken geeft over zijn eventuele kandidatuur.

De vijf deelnemers aan het eerste Democratische tv-debat
De vijf deelnemers aan het eerste Democratische tv-debat: Jim Webb, Bernie Sanders, Hillary Clinton, Martin O'Malley en Lincoln Chafee. (Foto: CNN)

Wie wél op het podium staan, zijn de torenhoge favoriet Hillary Clinton, haar achtervolger Bernie Sanders en drie kandidaten die tot dusver nauwelijks scoren in de peilingen: de al genoemde Martin O'Malley, oorlogsveteraan Jim Webb en voormalig Republikein Lincoln Chafee. Niet uitgenodigd is Lawrence Lessig, die zich als zesde kandideerde. Lessig is erg ontstemd. Hij meent dat hij qua populariteit niet onder doet voor O'Malley, Webb en Chafee. Toch wordt hij in veel landelijke peilingen niet meegenomen. Wat dat betreft kan hij de hand schudden van Mark Everson; de onbekende 18e Republikeinse kandidaat die ook niet in landelijke peilingen wordt opgenomen, terwijl hij wél op de website van de Republikeinen als kandidaat staat genoemd.

Fiorina en Walker
Zoals gezegd hebben de Republikeinen inmiddels twee tv-debatten achter de rug; later deze maand vindt alweer het derde debat plaats. De eerste twee debatten, georganiseerd door FOX News en CNN, hebben een paar opmerkelijke verschuivingen opgeleverd. FOX News hield een debat tussen de tien kandidaten die het hoogst scoorden in de peilingen, met daarnaast een debat tussen de zeven underdogs. Dat laatstgenoemde debat won Carly Fiorina glansrijk. In het CNN-debat mocht de oud-topvrouw van Hewlett Packard meedoen met de grote jongens; dat deed ze opnieuw uitstekend. Fiorina is opgerukt naar de top-4 van het Republikeinse veld. Scott Walker bewandelde de omgekeerde weg. De gouverneur van Wisconsin gold vooraf als een grote kanshebber, maar maakte in de tv-debatten een zwakke, onzichtbare indruk. Walker zakte weg in de peilingen en heeft zijn race inmiddels gestaakt.

De grote vraag is nu natuurlijk of zo'n scenario zich ook bij de Democraten kan afspelen. Is het denkbaar dat Clinton of Sanders door het ijs zakt? Kunnen O'Malley, Webb en Chafee dusdanig overtuigen dat ze hun campagne een flinke en dringend noodzakelijke boost geven? En in hoeverre spelen ze onder één hoedje om het Clinton en Sanders lastig te maken? De vraag is ook of het tv-debat dinsdagavond net zo veel kijkers trekt als de beide Republikeinse debatten. Het debat op CNN brak met 23,1 miljoen kijkers zelfs een kijkcijferrecord.

Erop of eronder
Politiek analisten zijn het erover eens: voor O'Malley, Webb en Chafee is het dinsdagavond erop of eronder. Waar Webb en Chafee te boek staan als outsiders, achten de analisten O'Malley het meest kansrijk om alsnog aan te pikken in de strijd. De charismatische O'Malley (52) staat te boek als een prima spreker en debater. Hij is ook veruit de jongste kandidaat op het podium, waar naast Chafee (62) alleen mensen staan die de 65 ruim zijn gepasseerd. Tot 2007 was O'Malley zeven jaar burgemeester van de overwegend zwarte stad Baltimore. Met een beleid dat was gericht op streng politie-optreden werd het aantal moorden flink teruggedrongen. In april dit jaar, toen de 25-jarige Freddie Gray door politiegeweld om het leven kwam, ontstonden rellen in Baltimore. Critici suggereerden dat de dood van Gray mede was te danken aan het strenge politiebeleid dat O'Malley had ingevoerd.

Hoewel O'Malley goede resultaten boekte als burgemeester van Baltimore en als gouverneur van Maryland (2007-2015) slaat zijn presidentscampagne tot dusver nauwelijks aan. Hij haalt alles uit de kast, tot het spelen van gitaar aan toe; O'Malley is zanger van een Ierse rockband. Vooralsnog zijn het echter alleen single low digits in de peilingen. Net als voor Webb en Chafee hangt voor O'Malley veel af van de tv-debatten. De drie underdogs moeten zich zien te onderscheiden van Clinton en Sanders.

Weinig debatten
Het is dan ook niet verwonderlijk dat dezelfde O'Malley zich boos maakt over het lage aantal debatten dat de Democratische partij houdt in aanloop naar de eerste stemmingen: slechts zes, waarvan maar vier voordat de eerste staten stemmen. 'In 2008 hadden we rond deze tijd al negen debatten achter de rug', zei O'Malley zondag tegen CNN. Hij beticht het partijbestuur ervan dat er zo weinig debatten zijn gepland om de tegenwind voor Clinton te beperken. Zo is één van de debatten gepland op de zaterdag voor kerst; een dag waarop veel Amerikanen op pad gaan om kerstinkopen te doen en dus niet voor de tv zitten. Ook stoort het O'Malley dat de Republikeinen al twee debatten hebben gevoerd zonder dat er een inhoudelijk weerwoord van de Democraten hoorbaar is.

Sanders steunt de kritiek van O'Malley; beide progressieve kandidaten zijn het sowieso op veel onderwerpen met elkaar eens. Clinton heeft aangegeven dat ze geen moeite heeft met extra debatten, maar het partijbestuur heeft nog geen debatten aan de agenda toegevoegd. De kwestie zorgt inmiddels zelfs voor onenigheid binnen het partijbestuur. 

Onderscheiden
De vraag is of O'Malley, Webb en Chafee zich dinsdagavond op een positieve manier kunnen onderscheiden van de beide koplopers in de peilingen. O'Malley heeft alvast een voorschotje genomen. Hij valt Bernie Sanders aan op diens gebrekkige beleid rondom gun control; het reguleren en beperken van vuurwapenbezit. En Clinton moet het ontgelden omdat ze dit weekend op het laatste moment van standpunt verwisselde over TTP; een handelsverdrag, waar Sanders en O'Malley al langere tijd op tegen zijn. Sanders zal op zijn beurt Clinton aanvallen op haar steun voor de oorlog in Irak.

Het belooft dinsdagavond dus twee uur verbaal vuurwerk te worden tussen Clinton, Sanders en O'Malley. Maar misschien zijn het wel Webb en Chafee die de show stelen. Analisten zeggen dat beide mannen niks te verliezen hebben. Ze schuwen de agressieve toon niet en zouden daarmee het debat flink kunnen opschudden. Wie grijpt zijn laatste kans en wiens presidentsdroom gaat in rook op? Als woensdagochtend de kruitdampen zijn opgetrokken, zullen we zien wie de winnaars en verliezers zijn.