FOK!toen+nu: Nazi's in de Oekraïne
Als je de afgelopen maanden niet onder een enorme rots hebt geleefd zul je weten dat er een situatie in de Oekraïne is ontstaan waarbij het volk tot op het bot verdeeld is over het land waartoe ze behoren. De ene helft wil bij Rusland terug terwijl de rest zichzelf als een inwoner van de Oekraïne ziet. Ik moest bij het aanzien van deze ontwikkelingen meteen denken aan het gezegde 'Those who cannot remember the past are condemned to repeat it'. Zij die niks hebben geleerd van het verleden, zijn gedoemd om deze te herhalen. We zagen het bij de aanval van de troepen van Hitler op de oppermachtige Sovjet Unie, iets wat eerder ook al eens vergeefs was getracht door ene Napoleon.
Uit de Leeuwarder Courant van 24 juni 1915
Terug in de tijd
De verdeeldheid onder de bevolking van de Oekraïne is ook iets wat al eens eerder had plaatsgevonden. Door de eeuwen heen was het land al meerdere malen binnengevallen door onder meer Goten, Hunnen, Noormannen, Tataren, Turken, Polen en Russen. Na de Eerste Wereldoorlog waren het Russische rijk, het Ottomaanse rijk en het Oostenrijks-Hongaarse rijk formeel opgehouden te bestaan en de Oekraïne stond een barre tijd te wachten.
Na het uiteenvallen van de drie grote mogendheden werd het land een strijdtoneel waarbij Oostenrijk en Rusland de Oekraïense bevolking tegen elkaar uitspeelden. Zo vochten West-Oekraïense strijders onder Oostenrijkse vlag tegen hun Oost-Oekraïense ‘landgenoten’, die op hun beurt onder Russische vlag streden. Na de Februarirevolutie van 1917 werd de Oekraïense Volksrepubliek uitgeroepen, maar deze was geen lang leven beschoren. Onder leiding van Lenin veroverden de Bolsjewieken een groot deel van de Oekraïne en hielden ook de hoofdstad Kiev bezet.
Met behulp van de Centrale legers uit Duitsland, Turkije en het toen nog bestaande Oostenrijk-Hongarije werden de Bolsjewieken begin 1918 weer uit de Oekraïne verdreven. Op 3 maart volgde de vrede van Brest-Litovsk, waarbij de Sovjetrepubliek de onafhankelijkheid van Oekraïne moest erkennen. Hiermee kwam voor de Oekraïne een einde aan de Eerste Wereldoorlog. Het zou tot 1921 duren voordat de Bolsjewieken weer de macht kregen in de Oekraïne. Een jaar later werd het land als Sovjetrepubliek bij de Sovjet-Unie toegevoegd.
Uit de Telegraaf van 25 september 1921
Na de dood van Lenin zou Stalin de macht met harde hand overnemen. De Oekraïense bevolking werd gerussificeerd en ook de gedwongen collectivisaties van de landbouw waren van grote invloed op het land. Onder het Russische juk vond in de jaren 1932 en 1933 de Holodomor plaats, een Oekraïense Holocaust, waarbij tussen de 2,7 en 10 miljoen doden vielen. Vanaf deze periode zouden er ook veel Russen in het land gaan wonen.
Uit de Leeuwarder Courant van 26 augustus 1939
In augustus 1939 werd de Molotov-Ribbentrop-pact gesloten en konden eerder afgestane gebieden aan Polen en Roemenië met zijn Oekraïense bewoners weer herenigd worden met de rest van Oekraïne, al was het wel onder leiding van de Sovjet Unie. Hiermee kwam voor West-Oekraïne een einde aan bijna 600 jaar aaneengesloten Poolse dominantie. Russificatie had hier het dagelijkse leven nog niet beïnvloed en onder Pools bewind had dit westelijke deel de kans gehad om een eigen bewustzijn te creëren. Historici zien dat gebied dan ook als de bakermat van het Oekraïense nationalisme dat in een later stadium het land zou opzadelen met een behoorlijk gespleten persoonlijkheid.
Operatie Barbarossa
Operatie Barbarossa
In het volkslied van de Oekraïne komen we de volgende tekst tegen: 'Nog niet dood is Oekraïne. Haar roem en vrijheid, jonge broeders. Het lot zal ons nog toelachen.' In de zomer van 1941 leek dat lot toch anders te beslissen.
Uit De Tijd van 29 juni 1941
Hoewel de Sovjet Unie in 1939 een niet-aanvalsverdrag met Duitsland had gesloten, vielen de Duitsers in 1941 toch Rusland binnen. Op 22 juni 1941 begonnen de Duitse troepen aan een invasie van de Sovjet Unie onder de noemer Operatie Barbarossa. In de voorgaande maanden waren tijdens Operatie Marita Joegoslavië en Griekenland al door de Duitsers bezet en er stonden op dat moment zo'n 3 miljoen soldaten (150 divisies), 3300 tanks en 2700 vliegtuigen klaar om het op te gaan nemen tegen 2,8 miljoen Sovjetsoldaten, 15.000 tanks en 8000 vliegtuigen. Ook kregen de Duitsers hulp van Finse, Roemeense, Hongaarse, Slowaakse, Italiaanse en Spaanse legereenheden.
Nadat de Duitsers met hun blitzkriegtactieken een groot deel van het land hadden overgenomen was de bevolking van de Oekraïne weer zwaar verdeeld. Waar in het westen van het land veel mensen gingen collaboreren met de Duitsers was er in het oosten van het land bikkelhard verzet tegen de nazis. Wederom was het land in een strijd tussen twee wereldmachten terechtgekomen, aan de ene kant het Duitse rijk aan de andere zijde de Sovjet Unie. Een groot deel van het land werd in puin geschoten en miljoenen mensen zouden om het leven komen.
Uit de Java Bode van 4 december 1951
Na de oorlog
Nadat de Sovjetlegers in 1944 de Duitsers hadden weten te verdrijven probeerde de Sovjet Unie Oekraïne over te halen om weer deel uit te gaan maken van de Sovjetrepublieken. Bij de oprichting van de Verenigde Naties in 1945 kreeg de Oekraïne zelfs op papier een eigen lidmaatschap. Nu de Oekraïne weer bij Rusland hoorde werden niet-Oekraïense minderheden 'verhuisd' naar hun land van herkomst. Zo kregen alle Krimse Tataren een enkele reis richting Centraal Azië, terwijl het schiereiland zou worden bevolkt door Russische bewoners. Ook Oekraïners in het oosten van het land werden gedwongen om te verhuizen naar andere delen van de Sovjet-Unie om zo plaats te maken voor Russische inwoners. Vooral in het oostelijk deel van Oekraïne zou Russificatie een grote invloed op de cultuur hebben en ontstond er een tweedeling met het westen van het land die de Oekraïense staat tot op de dag van vandaag problemen zou bezorgen.
Uit De Waarheid van 23 februari 1949
Vanaf de dood van Stalin in 1953 tot aan de onafhankelijkheid van Oekraïne in 1991 kende het land nog een aantal opvallende gebeurtenissen. Zo was het in 1954 300 jaar geleden dat het akkoord van Perejaslav werd getekend en de toenmalige leider Chroestjov vierde dat door het Russische schiereiland de Krim aan Oekraïne te schenken. De Krim zou later één van de heetste hangijzers worden in de Oekraïens-Russische betrekkingen van na 1991. Een andere gebeurtenis die de betrekkingen van Oekraïne met diverse Europese landen zou beïnvloeden was de ramp met de kerncentrale van Tsjernobyl. Voor Oekraïense nationalisten was de ramp duidelijk bewijs dat de Sovjet Unie niet in staat was om voor haar inwoners te zorgen.
Uit de Leeuwarder Courant van 26 augustus 1991
Na de mislukte communistische staatsgreep van augustus 1991 in Moskou, verklaarde Oekraïne zich op 24 augustus 1991 onafhankelijk. De Gemenebest Van Onafhankelijke Staten (GOS) werd opgericht en dat betekende in feite het einde van de Sovjet-Unie. Na de onafhankelijkheid was Oekraïne een grote kernmacht, die de beschikking had over een enorm arsenaal aan kernwapens. Vanaf 1994 werden zo'n 1800 nucleaire raketten naar Rusland verstuurd, om daar te worden vernietigd. Oekraïne sloot ook een deal met de Russen over de havenstad Sebastopol, die vanaf dat moment tot 2017 in gebruik mocht worden genomen door de Russische zeevloot. Van 1991 tot 1994 was Leonid Kravtsjoek president van het land. Hij werd opgevolgd door Leonid Koetsjma die tot 2004 aan het bewind zou zijn.
Uit De Amigoe van 23 december 1994
De Oranjerevolutie
Toen Leonid Koetsjma in 2004 liet weten dat hij niet langer herkiesbaar was ontstond er een politieke strijd tussen de centrum-rechtse pro-westerse Nasja Oekrajina (Ons Oekraïne) van Viktor Joesjtsjenko en de pro-Russische Partija Regionov (Partij van de Regio's) van Viktor Janoekovytsj. In het Oekraïense parlement liep het dan ook regelmatig uit op knokpartijen tussen de parlementsleden.
Na de presidentsverkiezingen van 2004 bleek dat de toenmalige regeringspartij van Janoekovytsj massaal gefraudeerd had. Er ontstonden grote opstanden onder de pro-Europese Oekraïners die uiteindelijk de Oranjerevolutie zouden gaan heten. Na wekenlange demonstraties werden er nieuwe verkiezingen uitgeroepen die overduidelijk door de partij van Viktor Joesjtsjenko werden gewonnen. In maart 2005 werd Joelija Tymosjenko tot premier benoemd, maar reeds in september werd ze opgevolgd door Joeri Jechanoerov, partijgenoot van Joesjtsjenko.
Uit Het Dagblad van het Noorden van 11 september 2005
In maart 2006 wordt Nasja Oekrajina flink door de kiezer afgestraft voor de voorgaande regeerperiode. De Nasja Oekrajina-Blok Tymosjenko-regering was geen lang beschoren. In 2007 volgden nieuwe parlementsverkiezingen waarbij Partija Regionov 34% van de stemmen binnen wist te slepen, Blok Joelija Tymosjenko kreeg 31% van de stemmen en Nasja Oekrajina kreeg van 14% van de stemgerechtigden een stem. Het Blok Tymosjenko en Nasja Oekrajina vormden samen een regering, maar president Joesjtsjenko en de teruggekeerde premier Tymosjenko konden niet met elkaar overweg en waren het maar zelden eens over een besluit.
Nadat er een aantal wetten waren goedgekeurd, waardoor de macht van de president beperkt werd, ontstond er wederom een crisis in de regering en mochten de inwoners van de Oekraïne alweer naar de stembus. In 2008 werd er een nieuwe regering gevormd door Blok Tymosjenko en Nasja Oekrajina en het kleinere Blok Lytvyn. In februari 2010 kreeg de zittende president Joesjtsjenko slechts 5,5% van de stemmen. 45,5% van de stemmen gingen naar Tymosjenko en Janoekovytsj was een overtuigende winnaar met 49% van de stemmen.
Europa of Rusland?
In eerste instantie leek het alsof Janoekovytsj een neutralere politiek wilde voeren met zowel de Europese Unie als Rusland. Zo probeerde hij verdragen met Brussel te sluiten, zonder Moskou voor het hoofd te stoten. Onder het dictatoriale regime van Janoekovytsj ging een groot deel van de middenstand failliet en steeg de werkeloosheid explosief. Alleen Janoekovytsj en zijn politieke vrienden werden rijker en stalden hun kapitaal op West-Europese en Russische banken.
Uit Het Dagblad van het Noorden van 27 december 2010
In december 2010 wordt voormalig minister van Binnenlandse Zaken Joeri Loetsenko gearresteerd nadat hij wordt verdacht van ambtsmisbruik. Begin 2012 werd hij daarvoor veroordeeld tot vier jaar cel. Ook de voormalige premier Joelia Tymosjenko werd verdacht van misbruik van overheidsgelden en kreeg in oktober 2011 te horen dat ze voor zeven jaar achter de tralies zou verdwijnen. Vanuit de Europese Unie en de Verenigde Staten werd deze veroordeling als onrechtmatig en politiek gemotiveerd gezien.
Uit Het Dagblad van het Noorden van 5 mei 2012
Nadat Janoekovytsj een associatieverdrag met de Europese Unie weigerde te ratificeren ontstonden er grootschalige demonstraties in het land. Aanvankelijk waren de demonstraties nog pro-Europa, maar vanaf begin 2014 werden het steeds meer protesten tegen de zittende regering van Janoekovytsj. Er werd massaal op het Majdan Nezalezjnosti oftewel Onafhankelijkheidsplein in Kiev gebivakkeerd en diverse regeringsgebouwen werden door de woedende bevolking bestormd.
Euromaidan
Op 18 februari 2014 ging het helemaal mis toen scherpschutters het vuur openden op demonstranten en politieagenten. Er vielen zeker 25 doden en meer dan 400 gewonden. In de media kreeg de oproerpolitie de schuld maar uit uitgelekte opnames van een telefoongesprek tussen de minister van Buitenlandse Zaken van Estland Urmas Paet en Catherine Ashton bleek dat er ook op de politie was geschoten en ging het vermoeden dat leden van de extreemrechtse Oekraïense ultranationalisten (Pravy Sektor) achter de beschietingen zaten. Maar ook de mogelijkheid dat het om provocerende pro-Russen ging werd niet uitgesloten.
In de daaropvolgende dagen zouden er bij rellen meer dan 100 mensen om het leven komen en raakten honderden mensen gewond. Op 21 februari kwam het tot een omslag, toen president Janoekovytsj op de vlucht sloeg. Een dag later werd hij door het parlement uit zijn functie ontheven en werd parlementsvoorzitter Oleksandr Toertsjynov tot waarnemend president benoemd.
Neonazi's
Op 27 februari werd er een overgangsregering benoemd onder leiding van premier Arseni Jatsenjoek. In deze regering treffen we ook leden aan van de centrumrechtse Batkivsjtsjyna (Vaderland), de extreemrechtse Partia Svoboda (Vrijheidspartij) en de neonazistische Pravy Sector. Deze laatste vindt feitelijk zijn oorsprong in WO2, omdat in het westen van Oekraïne de Duitsers immers als bevrijders van het communisme werden beschouwd - en vandaag de dag is het aanleiding voor pro-Russische beschuldigingen dat het land door nazi's wordt gerund.
Op vele plaatsen in Oekraïne werden standbeelden van Lenin, die nog herinneren aan de tijd van de voormalige Sovjet-Unie, omvergetrokken. Tegelijkertijd waren er ook pro-Russische demonstranten die standbeelden van hun voormalige leiders probeerden te beschermen.
Vanaf eind februari verplaatste de onrust zich van Kiev naar diverse andere steden en het schiereiland de Krim. Het schiereiland, dat tot 1954 bij Rusland had gehoord, wordt voornamelijk bewoond door Russen en mensen die zich graag bij Rusland willen voegen. Voor Rusland heeft de Krim vooral een strategische betekenis vanwege de lokatie aan de Zwarte Zee, waar een groot deel van de Russische vloot haar thuishaven heeft.
Kiev 2014
Een nieuwe Koude Oorlog?
Begin maart kreeg president Poetin van de Russische Federatieraad toestemming om strijdkrachten in te zetten in Oekraïne, om aldaar hun landgenoten en de Zwarte Zeevloot te beschermen. Meteen liet waarnemend president Oleksandr Toertsjynov weten dat het Oekraïense leger is overgegaan tot mobilisatie en hij waarschuwde Rusland dat elke militaire actie in Oekraïne zou leiden tot oorlog. Diverse regioparlementen (Donetsk, Loehansk) lieten weten dat ze de overgangsregering in Kiev niet erkennen.
Op 6 maart 2014 laat het Krimse parlement weten dat de Krim weer onderdeel wordt van Rusland. Op 11 maart werd daarvoor de onafhankelijkheid uitgeroepen op het schiereiland. 16 maart volgt een referendum over aansluiting bij Rusland gehouden, waarbij de grote meerderheid van de bevolking voor aansluiting stemt. Oekraïne, de Europese Unie en de Verenigde Staten erkennen dit referendum echter niet.
Uit de Leeuwarder Courant van 3 april 2014
Slechts enkele dagen nadat er tientallen doden vielen in Odessa kunnen we stellen dat we met de huidige situatie in Oekraïne weer terug zijn op hetzelfde punt als een kleine honderd jaar geleden. Aan de ene kant de pro-Russische Oekraïeners, die er weinig moeite mee zouden hebben als het land weer onder Sovjet-bestuur zou vallen. Aan de andere kant de nationalistische pro-Oekraïense bevolking, die zich het liefst meteen zouden willen aansluiten bij de Europese Unie, waarin ook rechtse partijen als Front National, de Nationaldemokratische Partei Deutschlands, La Destra, National Front en PVV steeds meer aanhang bij het volk krijgen.
