FOK!toen: Nixon bezoekt China

Richard Milhouse Nixon is niet bepaald de populairste president van de afgelopen halve eeuw geworden. Dat kwam vooral door het Watergateschandaal, waardoor hij dit jaar precies 40 jaar gelee werd gedwongen af te treden. Toch zou de wereld niet hetzelfde zijn geweest zonder hem. Vandaag in 1972 vloog hij namelijk naar het communistische China, om daar een week te vertoeven.

Na 22 jaar vijandigheid haalden de Amerikanen eindelijk de politieke banden met Commie-China aan. Zoals altijd is de rest geschiedenis: had Nixon dat niet gedaan, dan stond er nu niet overal 'Made In China' op gedrukt. Tegelijk faalden de drie hoofddoelen van het bezoek uiteindelijk schromelijk en gingen er de decennia daarna miljoenen industriële banen verloren in het Westen.

Nixon en Mao, 29-2-'72. Nixon: “Deze week was de week die de wereld veranderde. Wat we in het Communique hebben gezegd is lang niet zo belangrijk als wat we de komende jaren gaan doen: het bouwen van een brug over de 24.000 kilometer en 22 jaar vijandigheid die ons in het verleden verdeelden. Wat we vandaag gezegd hebben zal die brug gaan bouwen.”

 
Een half uur archiefmateriaal uit Nixons privé-archief.

The enemy of my enemy is my friend
Stalin lag nauwelijks onder de zoden, of de Russen distantieerden zich al van zijn hardvochtige beleid. Onder de nieuwe leider, Nikita Chroesjtsjov, volgde vanaf 1956 een periode van zogeheten destalinisatie. Deze softere versie van communisme schoot de Chinezen in het verkeerde keelgat.

Mao benutte het keiharde Stalinistische communisme namelijk om zijn dictatorschap te verstevigen en was niet van plan om plots zachtaardiger te worden. De Chinezen zagen de destalinisatie dan ook als directe aanval vanuit Rusland en een periode van verslechterende relaties tussen de Russische en Chinese communisten volgde – eerst achter de schermen, maar vanaf 1961 hadden de twee openlijk ruzie en sprak de wereld van ‘het Rode schisma’. 

De VS beseften in de jaren zestig dat het mogelijk leek te worden om het enorme communistische blok in de wereld hierdoor effectief in tweeën te verdelen. Natuurlijk kon aartsvijand Rusland niet snel bevriend worden, maar China was een ander verhaal. Henry Kissinger, vanaf 1969 nationaal veiligheidsadviseur van president Nixon, benaderde daarom de Chinezen en na enkele jaren achterkamertjesdiplomatie was het zover: Nixon vloog naar Beijing.

Air Force One landt in Beijing, 21-2-1972.

Grote Sprong Voorwaarts, Culturele Revolutie
Direct in 1958 lanceerden de Chinezen een nieuw vijfjarenplan om naar het buitenland toe te bewijzen dat er niets mis is met Stalinistisch communisme. Dat plan heette de Grote Sprong Voorwaarts en was allesbehalve een sprong voorwaarts. Uiteindelijk zouden tussen de 20 en 50 miljoen mensen omkomen van de honger, mede doordat de graanproductie door deelregio’s stuk voor stuk enorm werd overschat – dit om vooral niet achter te blijven op de rest, want hoe lager je productie, hoe meer twijfel over of je oprechte communist bent.

Mao werd na het debacle min of meer van zijn troon gestoten en verloor de absolute macht. Die greep hij terug met de Culturele Revolutie, waar vanaf 1966 miljoenen dissidenten werden vermoord en veel cultureel erfgoed dat niet aansloot bij Mao’s ideeën voor China, vernietigd – denk bijvoorbeeld aan de honderden in vlammen opgegane Tibetaanse kloosters. Ook de storm van vernietiging en geweld die Culturele Revolutie heette kwam op een gegeven moment ten einde – in 1976 waren de Rode Boekjespraktijken eindelijk ten einde.

President Nixon en premier Zhou Enlai op een banket. 

Détente: calm the fuck down, or else MAD
 Tegelijkertijd met het besef dat China wellicht handiger is als vriend dan als vijand, werd de periode van détente ingeluid in de Koude Oorlog. Vanaf eind jaren zestig begonnen gesprekken tussen de USSR en VS om uiteindelijk de voorraden aan nucleaire wapens af te gaan bouwen omdat men inzag dat er maar twee opties waren: meer wapens blijven maken met steeds grotere kans op een kernoorlog en Mutually Assured Destruction, óf samen afspreken de wapenwedloop stil te zetten.

Deze ‘Strategic Arms Limitation Talks’ leidden tot de SALT-verdragen. SALT I, dat stipuleerde dat er niet méér wapensilo’s zouden worden bijgebouwd, werd in mei 1972 door Nixon getekend in Moskou. Nog geen kwart jaar na het revolutionaire Chinabezoek bezocht Nixon tevens als eerste Amerikaanse president ooit het Kremlin.

Het tweede verdrag, SALT II, volgde in ’79 onder Carter. Daarin werd afgesproken het aantal lanceerinstallaties af te gaan bouwen. Reagan zou dezelfde besprekingen onder de noemer START (Strategic Arms Reduction Treaty) voortzetten. 

Ook in het door de VS en de Russen verdeelde Europa waren er grote stappen voorwaarts: de West-Duitse bondskanselier Willy Brandt begon onder de noemer Ostpolitik een succesvolle strategie van toenadering van de DDR, Polen en andere sovjetlanden. Na tien jaar was (tijdelijke) hereniging van families die door de Muur en het IJzeren Gordijn gescheiden waren, weer mogelijk. De Helsinki-akkoorden in 1975 zetten deze versoepeling voort. 

Nixons vrouw Pat

Doelstellingen gefaald, markt vanaf '76 toegankelijk
Zoals gezegd waren er drie concrete doelen te behalen met het bezoek aan China: een vreedzame oplossing voor het vraagstuk-Taiwan, de macht van Rusland doen afnemen door tussen de Russen en Chinezen in te gaan liggen, en een vreedzaam einde aan de oorlog in Vietnam – Nixon gebruikte daartoe de termen 'end the war and win the peace' ('69) en later 'peace with honor' ('73).

De deur richting China werd op een kier gezet en na het overlijden van Mao in 1976 omarmden de Chinezen definitief kapitalistische bedrijven (waardoor begonnen kon worden met het overhevelen van grote delen van de Westerse productiecapaciteit naar China).

De val van Saigon, 1975.

Toch zijn de hoofddoelen alle drie gefaald: in Vietnam verloren de VS vreselijk en werden de jaren erna alle honderdduizenden Zuid-Vietnamezen die ooit iets met de Amerikanen van doen gehad hadden, uitgemoord. De Sovjet-Unie klapte ineen door het eigen mismanagement, niet door invloeden van buitenaf. En de situatie tussen Taiwan en China is tot op de dag van vandaag een heet hangijzer.

Hier vind je een drie kwartier durende uitstekende documentaire (deel zestien uit een reeks van tientallen) over Détente, pingpongdiplimatie, Vietnam en meer gebeurtenissen tussen '69 en '75.