FOK!toen: The Lion Sleeps Tonight

Wie 'awiemoeweh, awiemoeweh' hoort, begint het liedje direct te zingen. Disney nam het toch al overbekende nummer op in de film The Lion King, dit jaar alweer twintig jaar geleden. De jaren daarna gingen journalisten op zoek naar de juiste copyrighthouder en kwam men achter één van de treurigste voorbeelden van copyrightschending in de moderne geschiedenis. Daarom vandaag in FOK!toen: de oorsprong van "The Lion Sleeps Tonight", het populairste liedje dat ooit uit Afrika kwam, en hoe de Zuid-Afrikaan die het ooit voor het eerst zong nooit een cent zag van de tientallen miljoenen die het nummer sindsdien opbracht. 

We kennen tegenwoordig vooral de (verengelste) versies van Timon en Pumbaa, Tight Fit, The Tokens en een paar anderen. Daar begon het echter niet mee...

Awiemoweh, awiemoweh...
ZUID-AFRIKA, 1939. Solomon Linda werkte al jaren bij Gallo Record Company, het enige zwarte platenlabel in het land, als schoonmaker en platenverpakker. Hij had al in de jaren twintig een melodietje bedacht omdat hij destijds zong in dans- en bierhallen en vroeg zijn baas ruim tien jaar later of hij het een keer mocht opnemen. Dat mocht. Hij improviseerde ter plekke een solo, terwijl de zanggroep The Evening Birds het Zuluwoord 'mbube', ofwel 'awiemoweh', steeds herhaalde. 

Helemaal aan het eind van het nummer zong de solo'ende Solomon een spontaan bedachte melodie, die we inmiddels allemaal van “The Lion Sleeps Tonight” kennen (vanaf 2 minuut 20):

Linda kreeg van zijn werkgever omgerekend €1,15 voor de opname. Hij bleef bij Gallo Records bezemen en dozen inpakken tot zijn dood in 1962 en liet zijn straatarme gezinnetje zestien euro na, bij lange na niet genoeg voor zelfs maar een grafsteen.

“Mbube” werd echter tijdens zijn leven nog razend populair en ontwikkelde zich in Zuid-Afrika zelfs tot een hele stijl van zingen, ook 'Mbube' genoemd. Het nummer bevatte slechts twee woorden, 'Mbube' en 'Simba', ofwel 'leeuw, stop!' en werd de eerste Afrikaanse hit waarvan meer dan 100.000 exemplaren werden verkocht.

Mbube ('39)→ Wimoweh ('52)→ Lion Sleeps ('61)
Het nummer werd in 1949 ontdekt door folkmuziekkenner Alan Lomax, die werkte voor het label Decca. Lomax nam een single mee naar de States en liet het nummer horen aan folklegende Pete Seeger, die het meteen opnam in het live-repertoire van zijn band The Weavers. In 1952 volgde een single, die men “Wimoweh” noemde en die een aardige hit werd.

Seeger liet het copyright registreren op zijn eigen naam, omdat hem naar verluidt was verteld dat het liedje een ouderwets Afrikaans riedeltje is en daarom geen copyright bevatte. Seeger, een radicale anti-kapitalist, wordt sindsdien als een Amerikaanse Marcel van Dam 'links lullen, rechts vullen' verweten.

Achteraf gaf hij aan al snel door te hebben gehad dat het liedje wel degelijk ordinair was gejat, maar heeft hij naar eigen zeggen nooit gecontroleerd of de copyrightgelden wel naar het Zuid-Afrikaanse Gallo Records overgemaakt werden. (Dat werden ze niet of nauwelijks.) Dat was niet zo erg geweest als het daarbij bleef, gezien het vrij bescheiden succes van “Wimoweh”.

The Tokens 

The Lion Sleeps Tonight: zonder Engels te barbaars
In 1961 volgde er echter een cover die “The Lion Sleeps Tonight” genoemd werd en sindsdien niet meer uit het wereldwijde muziekgeheugen weg te slaan is. De rhythm and blues-groep The Tokens coverde het nummer aanvankelijk zonder Engelse tekst. Dat vonden RCA-producers Hugo Peretti en Luigi Creatore niet zo'n probleem, maar het klonk toch een beetje als een stel wilden uit Brooklyn en men zocht voor een goeie single toch een iets Westerser geluid.

The Tokens vertelden de producers dat ze van het Zuid-Afrikaanse consulaat gehoord hadden dat de titel van het liedje 'leeuw' betekent. Dus schreven de Hugo en Luigi in '61 een paar regeltjes over een leeuw en kwam de versie tot stand die we allemaal kennen, inclusief de al bestaande (Solomon Linda-)melodie en achtergrond-awimoweh's. Vooral die laatste paar tonen die Linda aan het eind zong vond men interessant klinken. De wijs werd iets uitgebreid en als melodie gebruikt voor de Engelse tekst. Solomon Linda's solo werd door een operazangeres ingezongen.

The Tokens zelf smeekten de producers het nummer niet uit te brengen: “We schaamden ons ervoor. We probeerden Hugo en Luigi te overtuigen het nummer niet uit te brengen. Ze zeiden echter dat het een grote hit zou worden.” Hoewel de single inderdaad internationaal een enorme hit werd en praktisch overal op één belandde, werden de lyrics bekritiseerd voor de idiote simpliciteit ervan. Zo slapen katachtigen 's nachts meestal nauwelijks en leven leeuwen niet in de jungle.

“Deprimerend: slechts drie regeltjes” 
Enkele artiesten weigerden zelfs om het nummer te coveren, waaronder zangeres Ilonka David-Biluska toen men haar de Nederlandse vertaling voorlegde:

“Ik keek naar de tekst en werd er neerslachtig van. Behalve een enorm aantal 'wimoweh's' waren er slechts drie regels. Ik parafraseer: een leeuw slaapt in een machtige maar stille jungle, nabij een vredevol en stil dorpje en een 'darling', vermoedelijk ergens in een hut in dat dorp, wordt verteld dat ze niet bang hoeft te zijn omdat de leeuw vannacht slaapt. De Nederlandse vertaling (…) liet zelfs dat 'darling'-gedeelte eruit en stelde slechts dat de jungle groot is, het dorpje klein en de nacht donker. En ja, de leeuw sliep.”

Er was dus kortom dubbel sprake van copyrightbedrog: door Seeger's “Wimoweh” en de bewerking van negen jaar later in de vorm van “The Lion Sleeps Tonight” boerden vooral de platenlabels Decca en RCA goed van het liedje, in plaats van de Zuid-Afrikanen die er in '39 mee kwamen.

Tight Fit: duidelijke pluspunten
Weer een generatie later, in 1982, volgde een cover van Tight Fit. In het live-optreden daarvan werden de vier pluspunten van de twee danseressen in (raar genoeg) panterpakjes nogal prominent in beeld gebracht – bekijk dat clipje hier. Hier het officiële videoclipje. In '82 zochten de producers van de nieuwe cover de weduwe van Linda op, die niet kon lezen of schrijven, om haar een kruisje te laten zetten onder wat nieuw papierwerk waarmee ook de komende jaren al het geld in Amerikaanse zakken verdween. 

The Lion King-dvd. Eigen foto (en dvd).

De rest is ook voor de jeugd van tegenwoordig bekend. In 1994 bracht Disney The Lion King uit en daartoe zocht men ook goed uit wie de copyrighthouders van de gebruikte liedjes waren, waaronder “The Lion Sleeps Tonight”. Dat bleek terug te leiden naar “Wimoweh” en vervolgens naar Linda's “Mbube”. Alleen al door de Lion King-film, -tekenfilmserie en -musical is naar schatting vijftien miljoen dollar aan copyrightgelden verdiend.

Door aandacht van The Rolling Stone voor Solomon Linda in 2000, werd er in 2002 een Emmy Award-winnende documentaire gemaakt over Linda en de copyrightzwendel die al 63 jaar voortduurde. Voor geïnteresseerden: die docu heet A Lion's Trail. In de docu zegt Seeger expliciet spijt te hebben van het níet opzoeken van Linda zelf, om hem een contract aan te bieden.

Familie krijgt sinds 2006 jaarlijks 2500 euro
Disney én de rechthebbers van de Seeger-cover “Wimoweh” (die het Disney-geld uitbetaald kregen) werden in 2004 door de erven van Linda aangeklaagd voor tien procent van de Disney-opbrengsten van “The Lion Sleeps Tonight”.

Vanaf dat jaar betaalden de Seeger-copyrighthouders jaarlijks 3000 dollar aan Linda's nabestaanden. Ook werd er in 2006 alsnog een deal gesloten om verdere opbrengsten van het liedje in een fonds te storten. Disney vocht de claim van 1,2 miljoen euro echter succesvol aan en stelde dat Linda's weduwe alle rechten al in 1982 had afgestaan. (Zonder te kunnen lezen of schrijven, opnieuw.)

“The Lion Sleeps Tonight” is kortom behalve een voorbeeld van een catchy oorwurm die al drie generaties niet weg te slaan is, ook tot op de dag van vandaag een toonbeeld van graaigedrag: 21.000 dollar (en één pond) in de handen van de familie van Linda en vijftien miljoen (plus alle gelden voor al die tientallen covers tussen 1951 en 2006) in de zakken van RCA (nu Sony), Decca (Universal Music Group, in handen van het Franse Vivendi), Pete Seeger en anderen.

Covers van nu tot nul 
Tot slot een selectie aan covers, van nieuw naar oud. Klikken leidt naar een nieuw YouTube-tabje in je browser:

2010 Cooldown Café ft. Gerard Joling
2006 Billy Joel 
2000 Party Animals 
2001 Rockapella
1998 Helmut Lotti
1997 The Muppets
1997 N'Sync
1995 Rafiki, Timon & Pumbaa
1995 Friends 
1994 Jimmy Cliff (componeerde dat jaar ook "Hakuna Matata")
1994 The Lion King (versie van The Tokens uit '61) 
1993 R.E.M.
1982 Tight Fit 
1975 Brian Eno 
1972 Robert John 
1968 The Tremeloes 
1965 Roger Whittaker 
1964 Chet Atkins
1962 Bert Kaempfert
1961 The Romeos: parodie ("The Tiger's Wide Awake")
1961 The Tokens
1960 Miriam Makeba
1959 The Kingston Trio
1952 Yma Sumac (wat een bereik heeft die dame! Dank aan user FritsFlits)
1952 The Weavers

Aangeraden cover: de versie van het Soweto Gospel Choir weet alle drie de hits, “Mbube”, “Wimoweh” en “The Lion Sleeps Tonight” meesterlijk in één vorm te gieten. 

Trailer/voorproefje van de docu A Lion's Trail: