FOK!toen: Nelson Mandela (1918 - 2013)
In deze speciale FOK!toen kijken we terug op het leven van de Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsstrijder en politicus Nelson Mandela, die gisteren op 95-jarige leeftijd is overleden in zijn woning in Johannesburg. Een terugblik op het leven van misschien wel de beroemdste en meest besproken gevangene aller tijden.
Uit de Leeuwarder Courant van 19 mei 1964
De jonge jaren
Op 18 juli 1918 wordt Rolihlahla Mandela in Qunu, een dorp in het oosten van Zuid-Afrika geboren, als zoon van Gadla Henry Mphakanyiswa en zijn derde vrouw Nosekeni Fanny. Vader Gadla was stamhoofd en had in totaal vier vrouwen waarbij hij in totaal vier zonen en negen dochters zou krijgen. Het was in die tijd de gewoonte dat baby's ook een Europese naam kregen en zo kreeg de kleine Rolihlahla op zijn allereerste schooldag van de juf de naam Nelson. Mandela zou later altijd terugdenken aan zijn geboortedorp als een idyllisch plekje in zijn leven.
Omdat Nelson geen stamhoofd kon worden, zijn moeder was namelijk slechts een bijvrouw van zijn vader, besloot men om Nelson een goede opleiding te geven. Na de middelbare school ging hij rechten studeren aan de zwarte universiteit van Fort Hare. Fort Hare was een broedplaats van het zwarte nationalisme en Mandela werd actief in de plaatselijke studentenvereniging. Ook zou hij in Fort Hare Oliver Tambo voor het eerst ontmoeten. Mandela zou dit later zelfs de belangrijkste ontmoeting uit zijn leven noemen.
In 1941 wordt Mandela vanwege zijn politieke activiteiten van Fort Hare gestuurd. Hij hoeft echter niet bij de pakken neer te zitten. Walter Sisulu, de peetvader van een grote groep zwarte activisten, biedt Mandela onderdak en neemt hem onder zijn hoede. Sisulu betaalt zijn studie aan de universiteit van Witwatersrand, brengt hem in contact met zijn eerste vrouw Eveline en rekruteert hem ook voor een rol binnen het ANC. In de veertiger jaren van de vorige eeuw was het ANC een gezelschap van zwarte intellectuelen dat het blanke bewind van Zuid-Afrika op fatsoenlijke wijze om gelijke rechten voor alle inwoners van het land verzocht. De jongere generatie zag echter dat de blanke regeringsleiders halsstarrig vasthielden aan hun besluiten en kozen voor een in eerste instantie geweldloze confrontatie.
De politieke jaren
Mandela, Sisulu en Tambo behoorden in 1943 tot de oprichters van een zogenaamde jeugdbrigade die van het ANC een nationalistische massabeweging wilden maken. Zes jaar later zouden ze het stokje van de oudere generatie overnemen. Sisulu werd landelijk secretaris-generaal en Mandela werd verkozen tot voorzitter van het ANC in de provincie Transvaal. Geïnspireerd door de Indiase goeroe van het geweldloze verzet, Mahatma Gandhi, roept Mandela in 1952 zijn volgelingen op tot burgerlijke ongehoorzaamheid, waarmee het ANC het blanke bewind onder leiding van Hendrik Verwoerd uit de tent probeerde te lokken.
Uit de Friese Koerier van 25 mei 1961
Het daaropvolgende jaar begon Mandela, samen met Tambo, een advocatenkantoor in Johannesburg. Mandela en Tambo was het enige door zwarten geleide advocatenkantoor in Zuid-Afrika en was vooral populair bij zwarte cliënten die zich beklaagden over politiegeweld. Het zou echter niet lang duren voordat de overheid hun vergunning introk en de mannen gedwongen waren om te verhuizen. Nadat in 1960 het ANC werd verboden en een protest in Sharpsville op bloedige wijze door de politie was neergeslagen, werd Mandela leider van de militaristische tak Umkhonto we Sizwe (Speer van de Natie), die was opgericht door leden van het ANC en de Zuid-Afrikaanse communistische partij (SACP).
Uit de Friese Koerier van 27 maart 1961
Voor Mandela was inmiddels wel duidelijk geworden dat geweldloos verzet zinloos was. Met Umkhonto we Sizwe voerde hij sabotageacties uit tegen militaire en publieke installaties. Bij een aantal van deze terroristische acties vallen ook slachtoffers. Vanaf het begin van de zestiger jaren verdwenen vele leiders van het voormalige ANC achter de tralies maar Mandela weet nog geruime tijd uit de handen van de politie te blijven. Pas in 1962 komt de sterke arm der wet Mandela op het spoor. Dit keer wordt hij veroordeeld tot 5 jaar gevangenisstraf met dwangarbeid. In 1964 horen Mandela en zeven anderen bij het Rivoniaproces een levenslange gevangenisstraf uitgesproken worden vanwege sabotage en het aanzetten tot een gewelddadige revolutie.
Robbeneiland
Uit de Leeuwarder Courant van 29 juli 1964
Met gevangenisnummer 46664 verbleef Mandela van 1964 tot 1982 in de gevangenis op Robbeneiland. Robbeneiland was een voormalig verbanningsoord en leprakolonie, die na de Tweede Wereldoorlog weer in gebruik was genomen als gevangenis. Ondanks de geïsoleerde locatie slaagde men er echter niet in om Mandela's wil te breken. Integendeel, zijn wil leek alleen maar toe te nemen en Mandela aanvaardde geen voorkeursbehandeling. In de gevangenis leerde de jonge Mandela veel over de geschiedenis van de Afrikaners en hun taal. In tegenstelling tot het ANC, die de blanke Afrikanen als koloniale indringers zagen, zag Mandela de Afrikaners ook als rechtmatige inwoners van Zuid-Afrika.
Uit de Leeuwarder Courant van 10 april 1976
In 1976 gaan er geruchten dat Mandela vrijgelaten zou worden, maar die bleken niet te kloppen. Mandela krijgt wel een delegatie van de Zuid-Afrikaanse regering op bezoek, die hem vrijheid aanbieden in ruil voor de belofte dat Mandela terug gaat naar zijn toenmalige thuisland Transkei. Mandela ging daar niet mee akkoord, stelde zijn eigen voorwaarden en eiste onmiddellijke vrijlating. Als de regering hem laat weten daar niet aan toe te willen geven breken er opnieuw grote rassenrellen uit in de sloppenwijk Soweto in Johannesburg. In 1982 wordt Mandela, samen met andere ANC-leiders, overgeplaatst naar de Pollsmoor Maximum Security Prison in Tokai.
Uit de Leeuwarder Courant van 29 augustus 1985
Nog eens zes jaar later verhuist Mandela naar de Victor Verster gevangenis, in de buurt van de stad Paarl, ten noordoosten van Kaapstad. Hij krijgt een vrijstaande woning van een cipier toegewezen en mocht vanaf dat moment weer bezoekers van buiten de gevangenis ontvangen. Vanaf 1987 had Mandela meerdere geheime gesprekken gevoerd met de minister van justitie Kobie Coetsee. Uiteindelijk stemde de Zuid-Afrikaanse overheid er in toe dat Mandela en alle politieke gevangenen zouden worden vrijgelaten. Daarnaast zou het ANC gelegaliseerd zou worden, op voorwaarde dat Mandela en de ANC voor altijd geweld zouden afzweren, maar deze gaf aan pas met gewelddadige acties te stoppen als de regering dat ook zou doen.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 12 februari 1990
Vrijheid
Op verzoek van president Frederik de Klerk wordt Nelson Mandela, tot verrassing van velen, op 11 februari 1990 vrijgelaten. Het verbod op het ANC was eveneens opgeheven en Mandela werd in 1991 weer unaniem tot voorzitter gekozen. Mandela en De Klerk spanden zich samen in voor de omvorming van Zuid-Afrika. In 1993 krijgen De Klerk en Mandela de Nobelprijs voor de Vrede voor hun inspanningen voor een vreedzaam einde aan de apartheid. In 1994 vonden de eerste niet-raciale verkiezingen van Zuid-Afrika plaats, waarbij de 75-jarige Mandela werd verkozen tot allereerste zwarte president van Zuid-Afrika.
Uit de Leeuwarder Courant van 5 april 1990
Tijdens zijn presidentschap liet Mandela zich regelmatig kritisch uit over westerse landen. Zo was hij niet te spreken over de NAVO-interventie in Kosovo en kregen de Verenigde Staten een flinke veeg uit de pan toen duidelijk werd dat er een interventie in Irak gepland stond. Mandela noemde de plannen een tragedie en benadrukte dat de Verenigde Staten meer verschrikkelijke misdaden begaan had dan welk ander land dan ook, refererend aan onder meer de atoombommen op Japan. In 1999 besloot Mandela om zich niet opnieuw verkiesbaar te stellen als president.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 12 februari 1990
Sinds zijn aftreden als president was Mandela's publieke rol symbolisch en informeel. Samen met onder meer Desmond Tutu, Mary Robinson, Kofi Annan, Jimmy Carter, Fernando Henrique Cardoso en Graça Machel (Mandela's derde vrouw) vormt Mandela The Elders, een raad van wereldleiders, die allerlei globale problemen proberen op te lossen. Mede door inspanningen van Mandela worden in 2010 de wereldkampioenschappen voetbal naar Zuid-Afrika gehaald. Voorafgaande aan de finale reed Mandela samen met zijn echtgenote over het veld, maar wegens zijn slechte gezondheid bekeek hij de wedstrijd thuis voor de buis.
Nelson Mandela bij de ceremonie van de WK finale in 2010 (Foto: Pro Shots)
De laatste jaren
In 2012 werd Mandela in het ziekenhuis opgenomen met buikklachten, maar het bleek uiteindelijk mee te vallen. De voormalige president keerde terug naar zijn geboortedorp Qunu, waar hij in rust en vrede zijn laatste jaren wilde doorbrengen. Eind maart 2013 werd Mandela opnieuw opgenomen in het ziekenhuis. In juni 2013 laat president Zuma weten dat de toestand rondom Mandela zorgwekkend is, maar tot ieders verbazing weet de oude baas in september opnieuw het ziekenhuis levend te verlaten. Mandela overleed op 5 december 2013 op 95-jarige leeftijd in zijn woning in Johannesburg.
(Met dank aan Janetje voor de necrologie)
