FOK!toen: De dood van James Dean
Voor de FOK!toen van vandaag keren we terug naar een donkere dag in de geschiedenis van de Amerikaanse film. Het was namelijk op vrijdag 30 september 1955 dat de Amerikaanse acteur James Dean bij een ongeluk met zijn auto om het leven kwam. De 24-jarige acteur zou mede door zijn vroegtijdige overlijden een legendarische status krijgen.
De vroege jaren
James Byron Dean wordt op 8 februari 1931 geboren in Marion in de staat Indiana, als zoon van Winton Dean en Mildred Wilson. Als James zes jaar oud is verhuist de familie naar Santa Monica in Californië. De kleine James had een sterke band met zijn moeder en de klap was dan ook groot toen zijn moeder in 1940 aan kanker overleed. Vader Winton was niet in staat om voor zijn zoon te zorgen en stuurde James naar de boerderij van zijn zuster Ortense en haar echtgenoot Marcus Winslow in Fairmount, Indiana. Het was rond deze tijd dat de jonge James interesse begon te krijgen voor stierenvechten, autoracen en theater. James was maar een gemiddelde student maar was wel populair bij zijn medescholieren. Zo had hij bij zowel het honkbal- als basketbalteam gespeeld en deed de studies drama en forensische psychologie. Op 16 mei 1949 was james afgestudeerd aan de Fairmount High School en keerde samen met zijn beagle Max terug naar zijn vader en stiefmoeder in Californië. Dean ging rechten studeren op het Santa Monica College, maar wilde eigenlijk liever naar de Universiteit van Californië in Los Angeles, zodat hij acteur kon worden. Een jaar later ging de jonge acteur alsnog naar de UCLA.
"That guy's a professional!"
De eerste keer dat James Dean op de televisie te zien zou zijn was in december 1950 in een reclamespotje voor Pepsi cola. Op 25 maart 1951 zou Dean zijn acteerdebuut maken met de rol van de trouwe discipel John in de film Hill Number One: A Story of Faith and Inspiration van Arthur Pierson. Dean staakte zijn studie aan de UCLA om een carrière als acteur op te gaan bouwen in Hollywood. Na kleine rolletjes in films zoals Fixed Bayonets! en Has Anybody Seen My Gal? kreeg Dean in 1952 voor het eerst een sprekende rol in de komedie Sailor Beware met Dean Martin en Jerry Lewis.
In oktober 1951 volgde Dean het advies op van mede-acteur James Whitmore en diens mentor Rogers Brackett en vertrok naar New York. De jonge acteur kreeg acteerlessen van Lee Strasberg en schreef in het daaropvolgende jaar een enthousiaste brief naar zijn familie: "Dit is de allerbeste school voor theater. Er zijn geweldige mensen zoals Marlon Brando, Julie Harris, Arthur Kennedy, Mildred Dunnock. ... Slechts een enkeling wordt hier toegelaten. Het is het allerbeste wat een acteur kan overkomen. Ik ben de jongste die hierbij behoor." Dean zou daarna te zien zijn in kleine rolletjes in populaire Amerikaanse tv-series zoals Kraft Television Theatre, Robert Montgomery Presents, Danger en General Electric Theater. De meest opvallende rol speelde Dean in de CBS serie Omnibus in oktober 1953. In de aflevering Glory in the Flower speelde de acteur een rol die deed denken aan zijn latere hoofdrol in de film Rebel With a Cause.
East of Eden
In 1953 was regisseur Elia Kazan op zoek naar een hoofdrolspeler voor zijn verfilming van het boek East of Eden van John Steinbeck. Toen Kazan aan scenarioschrijver Paul Osborn liet weten dat hij op zoek was naar een acteur met de allure van Brando kwam hij in contact met de nog relatief onbekende Dean. Kazan vond Dean maar een vreemde snuiter, maar ging op zijn gevoel af en gaf hem zijn eerste hoofdrol in een speelfilm. Op 8 april 1954 vertrok James Dean naar Los Angeles om daar te beginnen met de opnames van zijn debuut op het witte doek.
East of Eden speelt zich af in 1917. De Eerste Wereldoorlog houdt de wereld in zijn greep, maar de diepreligieuze boer Adam Trask (Raymond Massey) heeft het te druk met zijn boerderij om zich daar druk over te maken. Trask is de vader van twee net volwassen zoons, Caleb (James Dean) en Aron (Richard Davalos). Beide zoons willen graag gerespecteerd worden door hun vader, maar Caleb denkt dat zijn vader alleen maar aandacht heeft voor zijn broer Aron. Arons vriendin Abra (Julie Harris) voelt zich echter steeds meer aangetrokken tot Caleb.
Uit Het Vrije Volk van 5 november 1955
East of Eden werd genomineerd voor vier Academy Awards, waarvan die voor beste bijrolspeelster (Jo Van Fleet) werd verzilverd. Ook won de film een Golden Globe, een Blue Ribbon Award en de prijs voor beste dramafilm op het Filmfestival van Cannes in 1955. De film zou vanaf 9 december 1955 ook in de Nederlandse bioscopen te zien zijn onder de titel De Verloren Zoon. Het grootste deel van Deans optreden in de film stond niet in het script, maar werd ter plekke geïmproviseerd door de getalenteerde acteur. East of Eden was de enige film die tijdens het leven van Dean uitgebracht zou worden.
Rebel Without a Cause
Het zou niet lang duren voordat Dean alweer een hoofdrol te pakken had. In de film van regisseur Nicholas Ray speelde Dean de rol van de 17-jarige Jim Stark die net als zijn leeftijdsgenoten een nogal onzekere tijd in zijn leven meemaakt. Stark veroorzaakt nogal eens problemen waardoor de familie al meerdere malen heeft moeten verhuizen. Stark hoopt de liefde van zijn leven te vinden en krijgt een relatie met de mooie Judy (Natalie Wood). Jim moet zich echter nog steeds bewijzen met vechtpartijen en spannende autoraces.
Rebel Without a Cause was een film die een prachtig beeld van de toenmalige jongerencultuur gaf. James Dean liet zijn personage Jim Stark niet alleen leven maar gaf deze ook op onnavolgbare wijze emoties en gevoelens mee. Naast Dean kende de film van Nicholas Ray een ijzersterke cast met onder meer Natalie Wood, Sal Mineo en Dennis Hopper. Net als James Dean zouden ook Natalie Wood, Sal Mineo en Nick Adams allemaal op jonge leeftijd overlijden. Wood verdronk op 43-jarige leeftijd in 1981, Mineo (37) werd in 1976 doodgestoken en Adams (37) stierf in 1968 aan een overdosis drugs.
Uit de Leeuwarder Courant van 13 februari 1976
Bij de Academy Awards van 1955 zou Dean postuum genomineerd worden voor zijn rol in Rebel Without a Cause. Dit was tot op dat moment nog nooit eerder voorgekomen bij de Oscars.
Giant
In 1956 zou James Dean nog eenmaal op het witte doek te zien zijn in de door George Stevens geregisseerde film Giant. Elizabeth Taylor en Rock Hudson speelden de hoofdrol in de dramafilm, waarin we ook Carroll Baker, Jane Withers, Chill Wills, Mercedes McCambridge, Dennis Hopper, Sal Mineo, Rod Taylor, Elsa Cardenas en Earl Holliman voorbij zagen komen.
Dean was in Giant te zien in de rol van Jett Rink, een eenvoudige boer die schatrijk wordt als hij in het bezit komt van een stuk grond waar hij op zekere dag olie ontdekt. Jett mag dan stinkend rijk zijn maar dat betekent niet dat hij geliefd is. Met Giant leverde Stephens een epische verfilming af van het gelijknamige boek uit 1952 van Edna Ferber. George Stevens won dan ook zeer terecht een Oscar voor zijn werk. Ook James Dean ontving wederom een Oscar nominatie en was daarmee tot op heden de enige acteur die tweemaal postuum voor een Oscarbeeldje genomineerd werd.
The Fairmount Times 1955
De dood van James Dean
Op 30 september 1955 gingen James Dean en zijn monteur Rudolph Wütherich op weg naar een autorace in Salinas, in Californië. Dean wilde in Salinas kijken of er ook ergens een ranch te koop stond en zou bij de beroemde paardentrainer Monty Roberts overnachten. Om 16.30 uur was de acteur nog aangehouden door politieagent O.V. Hunter bij Wheeler Ridge, ten zuiden van Bakersfield, omdat hij te hard zou hebben gereden. Zowel Dean als stuntman Bill Hickman, die in een volgauto reed, kregen een bekeuring uitgeschreven en mochten daarna hun weg vervolgen. Rond 17.15 uur sloegen de mannen af naar Route 466 en hadden nog zo'n 90 kilometer te gaan naar hun eindbestemming. Dean vond dat het wel even tijd werd om de krachtige motor van de bolide uit te proberen en trapte het gaspedaal van het racemonster even flink op zijn staart. Een klein half uur later zag Dean een zwart-witte Ford Tudor coupe, die eveneens met hoge snelheid reed. Achter het stuur van de Ford zat de 24-jarige student Donald Turnupseed. Tot hun grote schrik zagen Dean en Wütherich dat de Ford in volle vaart de kruising van Route 466 en Route 41 naderde. Dean probeerde met zijn Porsche de grote Ford nog te ontwijken maar ramde de auto met een snelheid van zo'n 140 kilometer per uur. De Porsche 550 Spyder werd door de enorme klap getorpedeerd, maakte een salto in de lucht en kwam een behoorlijk stuk verderop weer op de wielen, in een greppel langs de weg, tot stilstand.
California Highway Patrol agenten Ernest Tripke en zijn partner Ronald Nelson waren de eersten die bij de locatie van het ongeluk aankwamen. Dean was net uit de verwoeste Porsche gehaald, zijn linkervoet was verbrijzeld geraakt tussen de koppeling en het rempedaal van de auto. De jonge acteur was levensgevaarlijk verwond bij het incident; zijn nek was gebroken en ook had Dean diverse inwendige breuken en bloedingen. Rudolph Wütherich was door de botsing uit de Porsche geslingerd en lag bewusteloos naast de weg. De twee mannen werden nog door een ambulance naar het Paso Robles War Memorial Hospital gebracht, maar de 24-jarige James Dean werd bij aankomst in het ziekenhuis doodverklaard. Wütherich had zijn kaak gebroken en had ook zware verwondingen opgelopen aan zijn heup en dijbeen. Turnupseed was er vanaf gekomen met wat builen en een bloedneus.
Uit de Telegraaf van 3 oktober 1955
Alhoewel Turnupseed nooit werd vervolgd voor de mede door hem veroorzaakte aanrijding heeft hij de gebeurtenis van die dag in 1955 nooit helemaal kunnen verkroppen. Op een kort interview met de lokale krant Tulare Advance-Register na heeft Turnupseed nimmer meer in het openbaar over die dag gesproken. Turnupseed werd later de eigenaar van een succesvol loonbedrijf en overleed in 1995 op 63-jarige leeftijd aan de gevolgen van longkanker.
Wütherich ging in 1957 terug naar West-Duitsland. Hij ging aan het werk als testrijder voor de Porsche-fabrieken en zou dat nog zo'n achttien jaar doen. In juli 1981 kwam Wütherich, bij een nagenoeg identiek ongeluk als dat van Dean, bij Kupferzell om het leven. Hij werd 53 jaar oud.
Er is trouwens nog een ironische epiloog aan James Dean's fatale crash. Toen de acteur in 1955 bezig was met de opnames voor Giant, zag de acteur tijd om een spotje voor de Amerikaanse overheid te maken. In het korte filmpje waarschuwde Dean, in de rol van de jonge Jett Rink, voor de gevaren van het harde rijden op de openbare weg. Waar dit soort filmpjes normaal eindigden met de tekst "The life you save may be your own", sloot Dean zijn bijdrage af met de woorden "The life you might save might be mine." Het bewuste spotje kun je hieronder bekijken.
James Dean werd begraven op de Park Cemetery in Fairmount, Indiana, slechts een paar kilometer van de boerderij van zijn oom en tante, waar hij destijds was opgegroeid.
De erfenis van James Dean
Met het heengaan van James Dean verloor de wereld een groot icoon. Voor tieners was Dean de acteur die een gezicht gaf aan de rebelse jongere, die in opstand kwam tegen de oudere generatie en haar verzuurde normen en waarden. Door de jaren verschenen er diverse documentaires en biografische films over de jonge acteur, die slechts in drie speelfilms mocht schitteren, zoals James Dean: Portrait of a Friend (1976), Forever James Dean (1988), James Dean – Outside the Lines (2002) en Two Friendly Ghosts (2012). In die laatste film zien we hoe Dean en Turnupseed elkaar weer ontmoeten op de plaats van de fatale crash.
Ook zien we de afbeelding van James Dean nog regelmatig opduiken in tv-series en films. Zo heeft Fonzie in de serie Happy Days een foto van de acteur maast zijn spiegel hangen en hangt er ook een afbeelding van Dean in het kamertje van Betty Rizzo (Stockard Channing) in de film Grease. Ook de Amerikaanse band The Eagles schreef in 1974 een liedje over de legendarische acteur, dat op hun album On the Border zou verschijnen en zelfs als single werd uitgebracht. Met een passage uit de tekst van dat liedje 'James Dean' van The Eagles eindigen we deze aflevering van FOK!toen.
Little James Dean up on the screen
Wonderin' who he might be
Along came a Spyder and picked up a rider
Took him down the road to eternity
James Dean, James Dean
You bought it sight unseen
James Dean, James Dean
You bought it sight unseen
You were too fast to live, too young to die, bye bye
