FOK!toen: 82 jaar 33-toeren LP's
Vandaag precies 82 jaar geleden bracht platenlabel RCA Victor de eerste vinyl 33 1/3 rpm langspeelplaten (en -speler) op de markt. In de zeventien jaar daarna werd de technologie stapje voor stapje verbeterd en goedkoper gemaakt, tot in 1948 concurrent Columbia Records de 33 1/3 rpm vinyl langspeelplaat definitief introduceerde.
Een typische LP (in het bezit van de auteur). Deze is van de concurrent Columbia. De afbeeldingen in het artikel zijn klikbaar voor een grotere popup.
De LP: resultaat van driekwart eeuw ontwikkelingen
RADIO CORPORATION OF AMERICA, 17-09-1931. Vanaf Edisons eerste audio-opnames in 1877 werden opnametechnieken, opnamematerialen en afspeelapparatuur voortdurend verbeterd en de verkoop nam halsoverkop toe. In 1903 verkocht Enrico Caruso met 'Vesti la giubba' voor het eerst meer dan een miljoen singles (in totaal 1,2 miljoen).
Gedurende de eerste decennia van de Twintigste Eeuw werden platen vooral op schellak, soms ook op bakeliet gedrukt. Schellak werd al sinds de Renaissance voor allerlei zaken gebruikt en we danken er een aantal uitdrukkingen aan. Als je bijvoorbeeld een laagje schellak over zilver heen smeert lijkt het op goud, vandaar de term 'verlakken' in de zin van iemand bedonderen.
De schellakschijfjes raakten snel beschadigd, hadden veel achtergrondruis en braken in gruzelementen als je ze liet vallen. Een zoektocht naar betere, minder gevoelige materialen was daarom voortdurend gaande.
1877 tot halverwege de Twintigste Eeuw omhelsde een lange periode van vallen en opstaan, van steeds betere opnametechnieken en betere materialen. Het was een proces dat pas na ruim vijftig jaar dermate geoptimaliseerd zou zijn dat het geluid in de buurt kwam van moderne standaarden.
De LP kwam tot nu toe verder dan de cd ooit kwam. Gouden platen met o.a. geluiden van aardse flora en fauna reizen tot op de dag van vandaag met Voyager 1 en 2 mee.
High fidelity platen van schellak en pvc
Vanaf de twenties kwam de term 'high fidelity' in zwang, om aan te geven dat de kwaliteit beter was dan die van de concurrent. Eind jaren twintig werd er succesvol geëxperimenteerd met het wegschrijven van muziek op platen van polyvinylchloride, kortweg pvc ofwel vinyl.
Het materiaal was buigzaam, sterk, brak niet zomaar doormidden en bood de gelegenheid voor groeven die veel dichter op elkaar liggen en minder diep zijn. Daardoor werd een lagere afspeelsnelheid mogelijk en konden door meer groeven, meer minuten muziek op één kant worden geperst.
Hoewel het proces nog tot in de sixties zou worden verbeterd kwam er vandaag 82 jaar geleden een doorbraak. De nieuwe RCA-spelers en platen konden op 33 1/3 toeren worden gedraaid in plaats van 78. Daarnaast was het materiaal geen schellak meer maar buigzaam plastic en stond er veel meer muziek op.
Je zou zeggen dat het nieuwe format direct aan zou slaan, maar helaas: de crisis gooide roet in het eten en de platenspeler die moest worden aangeschaft was veel te duur voor de gewone consument. Al in 1932 werd de productie van 30 cm grote langspeelplaten stopgezet en in '33 kwam er definitief een einde aan.
De thirties: vinyl, 33 1/3 rpm, stereogeluid
Men vergat de voordelen van de nieuwe technieken en materialen echter niet. Gedurende de thirties gingen de ontwikkelingen door en tegen het einde van dat decennium kregen radiodeejays singles en LP's voornamelijk op vinyl toegestuurd in plaats van schellak, om de eenvoudige reden dat vinyl niet breekt in de post.
In diezelfde jaren dertig patenteerde het Britse recordlabel EMI de eerste technologie om geluid in stereo op te nemen. In dezelfde periode experimenteerde praktisch elk mediabedrijf met stereo-opnames, van EMI en Disney tot MGM en Columbia (CBS). Stereo werd in 1957 commercieel geïntroduceerd en vanaf midden jaren zeventig kwam Dolby Stereo in zwang. Tot Star Wars werden de meeste films nog met geluid in mono geproduceerd.
Het vanaf 1948 gebruikte (maar niet erg in zwang geraakte) officiële LP-logo.
1939-1948: definitieve ontwikkeling langspeelplaat
Vanaf 1939 begon Dr. Peter Goldmark met een heel team van RCA's concurrent Columbia Records aan de ontwikkeling van wat we nu kennen als de standaard elpee die, zoals hierboven al gezegd in 1948 werd geïntroduceerd: 12 inch (30 cm) vinyl schijven met al snel de mogelijkheid om door het naar links en rechts bewegen van de naald in de groef, stereogeluid op te nemen en af te spelen.
De concurrent van toen kwam vanaf 1938 bekend te staan als Columbia Broadcasting System (CBS) en werd twee jaar na RCA in 1988 óók opgekocht door Sony. Hoewel tegenwoordig de naam Columbia weer wordt gebruikt, valt Columbia Records onder het overkoepelende Sony Music Entertainment.
Een selectie aan RCA-platen in bezit van de auteur. (Vanaf linksboven met de klok mee: Elvis Presley - Aloha From Hawaii; Presley - The All Time Greatest Hits; John Denver - Seasons of the Heart; Jim Reeves - He'll Have to Go; Neil Sedaka - Oh Carol; John Denver - The Best Of)
De LP was vanaf de jaren vijftig de meestverkochte audiodrager. In 1989 overtroffen voor het eerst de wereldwijde cd-verkopen die van elpees. Sindsdien is de verkoop sterk teruggelopen maar is het uitbrengen van elpees nooit helemaal gestopt. Veel labels geven muziek nog steeds op plaat uit, al is ironisch genoeg juist RCA er bij de meeste artiesten mee gestopt.
Radio Corporation of America Records (RCA) zou bekend komen te staan als RCA Victor vanaf 1929, toen de Victor Talking Machine Company werd opgekocht. RCA Victor werd in de jaren '80 opgekocht door General Electric en hernoemd naar Bertelsmann Music Group (BMG) in 1986.
Tegenwoordig is RCA/BMG opgekocht door en onderdeel van Sony, één van de zes overgebleven supergiganten in de media- en entertainmentbusiness. RCA valt tegenwoordig net als de vroegere concurrent CBS onder het paraplulabel Sony Music Entertainment:
Overzicht der Zeven Giganten:
1 Bertelsmann: RTL Group; Gruner + Jahr; Arvato; Random House; Direct Group
2 General Electric: NBC Universal; NBC; Universal Studios; Universal Parks & Resorts; Focus Features; CNBC; United International Pictures.
2B Vivendi [sinds 2004 in handen van GE]: Pathé; Universal Music Group; Vivendi Games; Canal+; StudioCanal; SFR; Vivendi Pictures.
3 Sony Corporation: Sony Pictures Entertainment; Columbia TriStar Group; Columbia Pictures; TriStar Pictures; Sony Music Entertainment; Metro-Goldwyn-Mayer.
4 Time Warner: AOL; Netscape; Warner Bros.; New Line Cinema; HBO; Cartoon Network; The CW (-> The WB); TIME Magazine; CNN; Time Warner Cable; Cinemax.
5 National Amusements, in meerderheid in handen van één enkele hoogbejaarde. Bezit Viacom: Paramount Pictures; DreamWorks; Paramount Vantage; MTV Networks; MTV; TMF; Nickelodeon; Comedy Central; CMT; VH1; United International Pictures.
5B National Amusements bezit ook CBS Corporation: CBS; The CW (-> United Paramount Network); CBS Paramount Television; Showtime; CBS Radio; CBS Outdoor [bushokjesreclame in Nederland]; Simon & Schuster.
6 Walt Disney Company: Parks and Resorts; Walt Disney Studios; Walt Disney Motion Pictures Group; Walt Disney Pictures; ABC; Miramax; Touchstone; Hollywood Pictures; Jetix; ESPN; Disney XD; Disney Channel.
7 News Corporation: Fox Entertainment Group; 20th Century Fox; Fox Broadcasting Company; British Sky Broadcasting; DIRECTV Group; The Times; The Sun.
Elvis werd in 1956 van Sun Records overgekocht voor 35.000 dollar.
Incomplete lijst van RCA-artiesten:
De artiesten in deze lijst hebben allemaal materiaal uitgebracht bij RCA (of het inmiddels weer opgeheven dochterlabel Jive), maar zaten niet allemaal hun hele carrière bij RCA. Wikipedia heeft een uitgebreidere lijst.
Alizée, ABBA, Christina Aguilera, Julie Andrews, Paul Anka, Rick Astley, Chet Atkins, Backstreet Boys, Natasha Bedingfield, Harry Belafonte, David Bowie, Boney M., Bullet For My Valentine, Nick Carter, Kelly Clarkson, Perry Como, Sam Cooke, Miley Cyrus, Gavin DeGraw, Bo Diddley, Dido, Snoop Dogg, Eurythmics, Fairground Attraction, Jamie Foxx, Foo Fighters, Funeral Party, Don Gibson, Dizzy Gillespie, Benny Goodman, Hall & Oates, Daryl Hall, The Hardy Boys, Al Hirt, Whitney Houston, Jennifer Hudson;
Natalie Imbruglia, Imogen Heap, Jermaine Jackson, Etta James, Jefferson Airplane, Waylon Jennings, Jem, George Jones, Jack Jones, Kasabian, R. Kelly, Kesha, Alicia Keys, The Kinks, Eartha Kitt, Le Roux, Avril Lavigne, Annie Lennox, Hank Locklin, Mamas & The Papas, Barry Manilow, Barry McGuire, Don McLean, Sarah McLachlan, Glenn Miller, Modern Talking, Vaugn Monroe, Mud;
Willie Nelson, Harry Nilsson, NSYNC, Helena Paparizou, Dolly Parton, P!nk, Pointer Sisters, Pitbull, Iggy Pop, Elvis Presley, Lou Reed, Kenny Rogers, Diana Ross, Barry Sadler, Sandi Thom, Scatman John, Scorpions, Neil Sedaka, Shakrida, Artie Shaw, Nina Simone, Dinah Shore, Nancy Sinatra, Britney Spears, Rick Springfield, Sugababes, Al Stewart, Rod Stewart, Taylor Swift, Justin Timberlake, Usher, Vangelis, Porter Wagoner, Weird Al Yankovic en Yes.
RCA is ook het label dat de wereld een aantal legendarische musicals en filmsoundtracks gaf. Een selectie: Hello, Dolly!, Peter Pan, Fiddler on the Roof, Show Boat, Annie Get Your Gun, Anything Goes, The Sound of Music, Cabaret, South Pacific en HAIR.
De hoes van de eerder genoemde Voyager-plaat. O.a. de positie van de aarde in ons zonnestelsel is in het oppervlak gegraveerd.
2 miljoen dollar per verwijderd liedje
Het label heeft naar verluidt nog steeds een zeer sturende werking op haar artiesten. Zo werd Kelly Clarkson naar eigen zeggen in 2007 10 miljoen dollar geboden om vijf liedjes van haar album My December te schrappen, hetgeen ze weigerde.
Kenny Rogers meende dat RCA zijn carrière probeerde te verwoesten en ook Avril Lavigne gaf aan dat haar vierde album in 2011 eindeloos werd uitgesteld 'because I experienced a bunch of bureaucratic BS [at RCA].'
