FOK!toen: atoombom op Nagasaki

Bij de atoombom van 9-8-'45 op Nagasaki vallen in totaal 80.000 doden en worden de Japanners gedwongen tot overgave. Op 15 augustus is WO2 eindelijk ten einde (en begint de Koude Oorlog praktisch meteen).

You remember two great cities in a distant foreign land
When scorched from the face of earth the power of Japan (…)
Hiroshima, Nagasaki paid a big price for their sins
When scorched from the face of earth their battles could not win – liedje 'Atomic Power' (1946)

'Fat Man' op Nagasaki gegooid
NAGASAKI, 09-08-1945. Drie dagen na Hiroshima gooiden de Amerikanen een atoombom op Kokura. Dat was in elk geval het plan. Helaas hing er bewolking boven Kokura en vlogen ze na drie kwartier rondvliegen gefrustreerd door naar het 'secondary target' Nagasaki. Ook die stad was bewolkt, maar gezien het vliegtuig de duizenden kilo's zware bom 'Fat Man' kwijt moest om genoeg brandstof te hebben om terug te keren werd besloten de bom toch maar te gooien.

“Zo ontstond in Japan de uitdrukking 'Kokura's geluk' voor het ontsnappen aan een vreselijke situatie zonder dat men zich daarvan bewust is.”

De bom werd om 11:01 gedropt en miste het doelwit door in de komvormige Urakami-vallei te vallen. Een groot deel van de stad werd daarom door heuvels beschermd tegen de schokgolf. Toch was de schade, hoewel meer gelokaliseerd, even gigantisch. Er vielen aanvankelijk 40.000 doden, met schattingen van nog eens 40.000 in de maanden erna.

7, 8 augustus: Truman dreigt met meer atoombommen
Na de vernietiging van Hiroshima dreigde Truman met meer bommen: “The world will know that the first atomic bomb was dropped on Hiroshima, a military base [sic; 20.000 militairen, maar daarnaast 120.000 burgers gedood]. If Japan does not surrender, more bombs will have to be dropped on more industries. I urge Japanese civilians to leave industrial cities immediately and save themselves from destruction.”

“I realize the tragic significance of the atomic bomb. Having found the atomic bomb, we have used it. We have used it against those who attacked us without warning at Pearl Harbor. Against those who have starved and beaten and executed American prisoners of war. Against those who have abandoned all pretense of obeying international laws of warfare. We have used it in order to shorten the agony of war. In order to save the lives of thousands and thousands of young Americans.”

De crew van het Fat Man-vliegtuig Bockscar:

7-9 augustus: Japan bediscussieert voorwaardelijke overgave
De militaire top en regering waren sterk verdeeld. Een deel zag geen reden, zelfs met de oorlogsverklaring van Rusland aan Japan, om zich over te geven. Overgave was onmogelijk. Tegelijkertijd probeerden anderen een lijst op te stellen met voorwaarden voor de overgave: behoud Keizerlijke Familie, zelf oorlogsmisdadigers berechten, geen bezetting van Korea, Formosa of Japan.

Historici discussiëren sindsdien of de Japanners zich twee dagen na de aanval wel voldoende bewust waren van de nieuwe realiteit van atoombommen. De atoombom op Hiroshima werd door enkele generaals zelfs afgedaan als onverklaarbare natuurramp, de minister van Oorlog weigerde het bestaan van atoombommen te erkennen.

Atom and Evil, Atom and Evil
If you don’t break up that romance soon
We’ll all fall down and go boom, boom, (boom), boom! - liedje 'Atom and Evil' (1947) [zie luistertips.] 

9-15 augustus: atoombom op Keizerlijke Familie gevreesd
Na Nagasaki werd dat meteen anders. Het Japans kabinet vond: “Er is maar één ding wat we moeten doen en dat is het overleven van het Keizerlijk systeem garanderen.” Discussies intern, maar vooral angst nu het al twee keer was gebeurd. “Een bom op Tokio zou de Keizerlijke Familie uit kunnen roeien.” De keizer werd gevraagd zelf een beslissing te nemen, hetgeen vrijwel nooit gebeurde. Hirohito gaf aan het ondraaglijke te willen dragen en het leed te willen stoppen.

Hardliners probeerden middels een coup de overgave te voorkomen, maar faalden daarin. Op 15 augustus 1945 pleegde minstens één generaal seppuku toen de overgave die dag bekendgemaakt werd. In een zelfmoordbriefje van één van de generaals: “Mijn dood is mijn verontschuldiging voor mijn grote misdaad.”

Had Japan zich niet overgegeven, dan was de volgende bom klaar om gegooid te worden op 17 of 18 augustus. Het Amerikaanse ministerie van Oorlog stelde op 13 augustus: “The problem now is whether or not, assuming the Japanese do not capitulate, to continue dropping them every time one is made and shipped out there or whether to hold them ... and then pour them all on in a reasonably short time. Not all in one day, but over a short period.”

If the bomb that drops on you
Gets your friends and neighbors too
There'll be nobody left behind to grieve

And we will all go together when we go
What a comforting fact that is to know
Universal bereavement, an inspiring achievement
Yes, we all will go together when we go

We will all go together when we go
All suffused with an incandescent glow (...)
You will all go directly to your respective Valhallas
Go directly, do not pass Go, do not collect two hundred dollahs - liedje 'We Will All Go Together When We Go' (1959) [zie luistertips.] 

Eén man overleeft beide atoombommen 
De toen 29-jarige Tsutomu Yamaguchi werkte in Hiroshima toen de bom viel. “Ik dacht dat de zon uit de lucht was gevallen. Het enorme geluid en het flitsende licht boven me.” Tsutomu raakte gewond, maar overleefde.

Drie dagen later is hij inmiddels thuis - in Nagasaki. “Ik vertelde de supervisor van mijn werk dat één bom heel Hiroshima had vernietigd. Hij zei dat ik gek was. Precies toen hij dat zei viel de bom op Nagasaki.” Er zijn minstens 165 andere Japanners dubbel geraakt door atoombommen. In Japan staan ze bekend als 'nijū hibakusha', letterlijk 'dubbele bomslachtoffers.'

Tsutomu werd in 2009 officieel erkend als een nijū hibakusha. Een reportage over de man:

Ook een Nederlander overleeft Nagasaki
Ronald Scholten was 21 toen hij in als Nederlands-Indisch soldaat krijgsgevangen zat in Nagasaki. Godzijdankmoest hij die ochtend een tunnel graven, hetgeen zijn leven redde. Hij noemt 9 augustus '45 de zwartste dag van zijn leven, meldt RTL. 

“Ik hoorde iemand buiten roepen van eh, 'parachute!' en toen dacht ik: wat is dat nou weer? En toen bleek dus op een gegeven ogenblik dat daar die bom aan zat, maar dat wist ik allemaal niet, dat had ik niet gezien. Toen klapte de hele boel in elkaar. Dat moment ging zo snel, eerst kwam er die flits en toen die dreun en daar lag ik in de tunnel. Toen kwam de zon door door die paddenstoel en alles was plat tegen de grond. Het enige wat overeind stond waren de schoorstenen van de fabriek, die stonden als vingers omhoog.”

Scholten moet de dagen erna lichamen bergen: “Je ziet geen mensen meer, je ziet delen van mensen. Dan zag je een been uitsteken uit de puinhoop en het lichaam was verkoold. Velen, velen waren verkoold en zeer velen waren gecremeerd door die enorme hitte.” “Je ziet bij mij geen emotie op mijn gezicht, maar ik heb het wel. Maar ik lach altijd d'r bij, dat is een Indonenische kwaal, bij de grootste ramp lacht de Indonesiër. (…) Mijn hart bloedt. Maar dat laat ik nooit zien.”

You push a button, turn a dial
Your work is done for miles and miles
When it hits, it's bound to shake
'Cause it feels just like an earthquake

It's the drink that you don't pour
When you take one sip you won't need anymore
You're small as a beetle or big as a whale –
BOOM – Atomic Cocktail - liedje 'Atomic Cocktail' (1950) [zie luistertips.]

Nagasaki nodig of onnodig?
Of de bom op Hiroshima nodig was is omstreden – een discussie die in het vorige stuk behandeld is. De vraag of ná die eerste bom echter ook de atoombom op Nagasaki te rechtvaardigen is, is een al even heikele kwestie. Veel historici geven aan dat de bom 'zeker onnodig' was en te snel viel na Hiroshima en 'op z'n best overbodig was en op z'n slechtst genocidaal'.

Anderen stellen juist dat het hard nodig was om de bom te gooien. Het klopt dat de Japanse regering, wellicht niet optimaal bewust van of in ontkenning verkerend aangaande de atoombom op Hiroshima, na Nagasaki heel goed besefte wat er was gebeurd. De minister van Oorlog zei enkele uren na Nagasaki dat 'de Amerikanen wel honderd atoombommen lijken te hebben. Ze zouden er drie per dag kunnen gooien. Het volgende doelwit zou zo maar Tokio kunnen zijn.'

De Amerikanen hadden destijds overigens géén honderden bommen, maar slechts één over, hoewel er natuurlijk hard gewerkt werd aan meer bommen.

Gecombineerd met de angst voor een bom op Tokio die in één klap het eeuwenoude Keizerrijk zou beëindigen gaven de Japanners zich kort daarna over. Op beide 'Ground Zeroes' van de inmiddels succesvol herbouwde steden is tegenwoordig een gedenkteken en museum te vinden. Hiroshima toen:

Hiroshima nu:

Inslagplek Nagasaki nu:

Nucleair Rusland sneller dan verwacht
De Amerikanen hadden niet verwacht dat de Russen al vier jaar na de VS een atoombom wisten te ontwikkelen. Men dacht dat dat minstens tien, misschien wel twintig jaar op zich zou laten wachten. Toen in '49 'De Bom' voor het eerst in de Sovjet-Unie getest werd was de schok dan ook groot.

Een heuse heksenjacht op alles wat naar communisme rook werd onder gouverneur McCarthy ontketend. Duizenden mensen werden ondervraagd of opgesloten, enkelen gedwongen tot zelfmoord en het Rosenberg-echtpaar geëxecuteerd voor lekken van atoomgeheimen aan de Russen.

Atoomtests: ettelijke duizenden over en weer
De Koude Oorlog begon effectief met de atoombommen op Japan. In het filmpje hierboven kun je een erg goed gemaakte animatie zien van alle atoomexplosies die zich wereldwijd hebben voorgedaan in de jaren tussen 1945 en 1998. Inmiddels zijn er bij het totaal alweer een paar tests (van Noord-Korea) op te tellen.

Interessant is om te zien dat het soms maanden of jaren stil blijft, tot er weer één land begint met testen en de ander direct volgt, liefst met nog veel meer tests dan degene die ermee begon.

Kijken:
[Vrij klinische] VS-documentaire van ruim een half uur uit 1945 over de bommen op Hiroshima en Nagasaki:

Luisteren:
In de jaren na '45 werden er talloze liedjes over atoombommen geschreven. Een korte bloemlezing volgt hieronder.

The Buchanan Brothers schreven in 1946 het liedje 'Atomic Power':

Oh this world is at a tremble with its strength and mighty power
There sending up to heaven to get the brimstone fire
Take warning my dear brother, be careful how you plan
You're working with the power of God's own holy hand

Atomic power, atomic power was given by the mighty hand of God
Atomic power, atomic power, it was given by the mighty hand of God

You remember two great cities in a distant foreign land
When scorched from the face of earth the power of Japan
Be careful my dear brother, don't take away the joy
But use it for the good of man and never to destroy

Hiroshima, Nagasaki paid a big price for their sins
When scorched from the face of earth their battles could not win
But on that day of judgment when comes a greater power
We will not know the minute and we'll not know the hour

Tom Lehrer was een briljante humoristische liedjesschrijver die in de jaren '50 en '60 furore maakte met zijn altijd ultracynische en intelligent geschreven liedjes. In '59 zong hij het tegelijk grappige en kippenvel bezorgende 'We'll All Go Together When We Go':

When you attend a funeral
It is sad to think that sooner or
Later those you love will do the same for you
And you may have thought it tragic
Not to mention other adjec-
Tives, to think of all the weeping they will do
(But don't you worry.)

No more ashes, no more sackcloth
And an arm band made of black cloth
Will some day nevermore adorn a sleeve
For if the bomb that drops on you
Gets your friends and neighbors too
There'll be nobody left behind to grieve

And we will all go together when we go
What a comforting fact that is to know
Universal bereavement
An inspiring achievement
Yes, we all will go together when we go

We will all go together when we go
All suffused with an incandescent glow
No one will have the endurance
To collect on his insurance
Lloyd's of London will be loaded when they go

Oh we will all fry together when we fry
We'll be French fried potatoes by and by
There will be no more misery
When the world is our rotisserie
Yes, we all will fry together when we fry

Down by the old maelstrom
There'll be a storm before the calm

And we will all bake together when we bake
There'll be nobody present at the wake
With complete participation
In that grand incineration
Nearly 3,000,000,000 hunks of well-done steak

Oh we will all char together when we char
And let there be no moaning of the bar
Just sing out a Te Deum
When you see that I.C.B.M.
And the party will be come-as-you-are

Oh, we will all burn together when we burn
There'll be no need to stand and wait your turn
When it's time for the fallout
And Saint Peter calls us all out
We'll just drop our agendas and adjourn

You will all go directly to your respective Valhallas
Go directly, do not pass Go, do not collect two hundred dollahs

And we will all go together when we go
Every Hottentot and every Eskimo
When the air becomes uranious
We will all go simultaneous
Yes, we all will go together
When we all go together
Yes we all will go together when we go

The Slim Gaillard Quartette – Atomic Cocktail (1946):

It's the drink that you don't pour
When you take one sip you won't need anymore
You're small as a beetle or big as a whale –
BOOM – Atomic Cocktail

Splashes ice all around the place
When you see it coming, grab your suitcase
It'll send you through the skies like airmail – 
BOOM – Atomic Cocktail

You push a button, turn a dial
Your work is done for miles and miles
When it hits it's bound to shake 
'Cause it feels just like an earthquake

The Golden Gate Quartet – Atom and Evil (1947):

Now brothers and sisters, I’m troubled to say
Brother Atom is gone astray

This is the story of Atom and Evil
Their courtship is causin’ a great upheaval
Now Atom was a sweet young innocent thing
Until the night that Miss Evil took him under her wing

Now Atom was an honest, hard workin’ man
He wanted to help out the human clan
But Evil got him drunk on prejudice and hate
And she taught him how to gamble with Humanity’s fate (So true!)

I’m talkin’ ‘bout Atom, and Evil, Atom and Evil
If you don’t break up that romance soon
We’ll all fall down and go boom, boom, boom!

Now if Evil gets Atom, ‘twill be such a shame
Because a-plenty of big shots are playin’ that dame
Now his sleep will be troubled, and his life will be cursed
Lord, if Atom plays with evil, Jack, he won’t be the first! (So true!)

Now Atom is a youngster and pretty hard to handle
But we better step in and stop that scandal
Because if Atom and Evil should ever be wed
Lord, then darn near all of us are goin’ to be dead! (So true!)

Atom and Evil, Atom and Evil
If you don’t break up that romance soon
We’ll all fall down and go boom, boom, (boom), boom!
We’re sitting on the edge of doom (doom) (doom) (doom) doom!

Dude Martin and His Roundup Gang - Atom Bomb Baby (1948):

She’s a red headed atom bomb baby, a fortified block bustin’ gal
When she aims at a target it’s just too bad
Because her concentrated action drives a sane man mad!

She’s used her TNT tactics to bring a man down to her size
It would take a secret weapon or a Superman to harness her energy
There’s no if, no or maybe, this atom bomb baby made a total wreck out of me!

She’s a jet propelled atom bomb baby, a supercharged uranium gal
Once she strikes her objective and turns on the juice
Ten will get you 50 if you ever get loose

Amos Milburn – Atomic Baby (1950):

I love my baby, she makes me oh so blue (2x)
She keeps me so worried, that I call her U 92
She's got a high potential and a low resistance point (2x)
I have to be so careful, that gal might blow up the joint

Yeah, she heats my room, she lights my light
She starts my motor and it runs all night
She's my atomic baby, yeah, she's my atomic baby
She's my atomic baby and I have to handle her with care

They can build them small, they can build them large
But they can't build a motor that will stand a charge
With my atomic baby, she's my atomic baby
She's my atomic baby and I have to handle her with care

Yeah, she's a little bitty mama who needs a whole lot of room
She's a little bitty mama that needs a whole lot of room
She can ignite your rockets and lead you onto the moon