Noord-Korea stelt geduld China op de proef

Met zijn derde kerntest stelt Noord-Korea het geduld van China op de proef. Beijing liet zijn groeiende ergernis over de koers van Pyongyang al blijken door na de Noord-Koreaanse raketproef in december met scherpere sancties van de Verenigde Naties in te stemmen. China zal zijn communistische buurland waarschijnlijk niet laten vallen, maar het lijkt de relatie opnieuw tegen het licht te houden nu Kim Jong Un een jaar in het zadel zit. De vraag is hoe lang China, onder de verse leiding van Xi Jinping, het irriterende gedrag van Noord-Korea nog kan velen.

"Misschien denkt Kim Jong Un dat Xi Jinping hem zijn gang laat gaan. Misschien staat hem een verrassing te wachten", zegt Richard Bush, directeur van het Centrum voor Noordoost-Aziatische beleidsstudies aan het Brookings Institution in Washington.

De eerste Chinese reactie is betrekkelijk mild en volgt bijna woord voor woord China's reacties op de eerste twee kernproeven van Noord-Korea, in 2006 en 2009. China is 'fel gekant' tegen de proef, maant alle partijen tot een rustig antwoord en roept op tot nieuw denucleariseringsoverleg.

Maar China voelt zich ook door Kim in zijn hemd gezet. Hoewel China het aantreden van Kim na het plotselinge overlijden van zijn vader Kim Jong Il in december 2011 verwelkomde en de hulp en investeringen op peil hield, heeft de jonge Noord-Koreaanse leider zich met zijn twee raketlanceringen en kernproef weinig gelegen laten liggen aan China's belangen om de rust en stabiliteit in de regio te bewaren. Noord-Korea kondigde de proef aan om tegen de ook door China gesteunde aanscherping van de VN-sancties te protesteren.

"China heeft hem een warm welkom gegeven en enige hulp. Maar wij zijn daarvoor niet bedankt. Ze gaan voetstoots uit van onze steun", zegt Jin Canrong, expert internationale aangelegenheden aan de Renmin Universiteit in Beijing. "China heeft geprobeerd dichter bij hem te komen, maar dit is niet gelukt. China is zeer teleurgesteld."

China beschouwt Noord-Korea ook als een belangrijke buffer tegen de Amerikaanse troepen in Zuid-Korea en Japan. Het is ook zeer beducht voor een ineenstorting van het regime, die zwermen vluchtelingen over de grens kan jagen. Beijing zal daarom Pyongyang niet aan zijn lot overlaten, ook niet als het Noord-Korea sterker onder druk zet om met zijn nucleaire provocaties op te houden en zijn falende economie te hervormen.

"China is in dit stadium niet bereid de steun aan Noord-Korea uit te schakelen", zegt Roger Cavazos, Noord-Korea-watcher aan het Nautilus Institute for Security and Sustainability.

Een van de grootste frustraties van Beijing is de kennelijke aarzeling van Noord-Korea om zijn economie te hervormen. Het netelige karakter van de verstandhouding tussen de twee landen is zichtbaar aan de ijskoude grensrivier de Yalu. Tientallen Noord-Koreaanse vrachtauto's stonden vorige week in de Chinese stad Dandong te wachten om de grens over te steken, volgeladen met balen rijst, flessen bakolie, dozen goedkope elektronica en andere dagelijkse gebruiksvoorwerpen die Noord-Korea zelf niet voor zijn bevolking van 24 miljoen mensen kan produceren.

Verder naar het zuiden in de rivier liggen de eilandjes Hwanggumphyong en Wihwa. Ze vormen een economische zone die twee jaar geleden met veel fanfare werd geopend. Maar achter de hekken ligt ongerepte sneeuw. Volgens bewoners van het gebied is er na de ceremoniële opening weinig meer gebeurd en is het werk aan een torenhoge brug die het gebied moest ontsluiten nagenoeg stil komen te liggen. Het stadsbestuur van Dandong heeft er nieuwe kantoren betrokken, maar de rest van de kantoortorens staat leeg.

Kim Jong Un zegt dat verbetering van de economie een speerpunt is van zijn beleid, maar analisten betwijfelen of hij ingrijpende hervormingen wil, omdat hij daardoor de controle kwijt kan raken waardoor zijn autoritaire bewind in gevaar kan komen.

"Hier gebeurt niets. Noord-Korea vindt het best om Chinese hulp op te strijken en wat handel te doen, maar zijn economie lijkt in het geheel niet te veranderen," zegt Qu, een zakenman in Dandong die handel drijft met Noord-Korea en niet zijn volledige naam wil noemen.

Door het gebrek aan activiteit valt aan de grens vooral het nieuwe hek op, dat is afgetopt met prikkeldraad en op sommige plekken dubbel is uitgevoerd, met een strook beton ertussen waarover bewakers hun rondes kunnen maken. Het ontzagwekkende hek moet vooral verhinderen dat mensen illegaal de grens oversteken, Noord-Koreanen die werk of voedsel zoeken in China of een vluchtweg naar Zuid-Korea. Het symboliseert ook de angst van China voor instabiliteit in Noord-Korea, een stalen omheining om de chaos te bedwingen.

China houdt Noord-Korea min of meer op de been. Het levert naar schatting een half miljoen ton olie per jaar aan het buurland, alsmede enorme hoeveelheden voedselhulp. Smokkel wordt oogluikend toegestaan en overvleugelt de officiële handel, terwijl Noord-Korea broodnodige valuta binnenkrijgt dankzij de duizenden Noord-Koreanen die in het noordoosten van China werken, alsook van duizenden Chinese toeristen en adviseurs die Noord-Korea komen bezoeken. Chinese bedrijven investeren ook in Chinese mijnen, hoewel veel bedrijven klagen over corruptie en gebrek aan respect voor gesloten contracten.

Onduidelijk is hoeveel invloed China heeft op Noord-Korea. Ondanks talrijke Chinese verzoeken weigert Pyongyang weer aan te schuiven bij het Zeslandenoverleg, de door China georganiseerde ontwapeningsbesprekingen waar Beijing zijn internationale prestige aan heeft verbonden. In een blijk van zijn toenemende ergernis gaf China onlangs Noord-Korea een veeg uit de pan, omdat het enorme bedragen aan zijn leger en raket- en kernprogramma besteedt in plaats van aan de economie. "Wij willen het betreffende land ook actief aanmoedigen zijn economie te ontwikkelen en de leefomstandigheden van de bevolking te verbeteren", zei woordvoerder Hong Lei van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken.

Chinese media hebben in commentaren gesuggereerd dat China zijn belangen niet ondergeschikt moet maken aan de wens om Noord-Korea stabiel te houden.

"Als Noord-Korea zich niet laat overreden en een derde kernproef houdt, moet het daar een hoge prijs voor betalen. De diverse soorten hulp die het van China krijgt zullen om goede redenen verlaagd moeten worden. Wij hopen dat de Chinese regering Noord-Korea vooraf zal waarschuwen, zodat het zich geen illusies maakt", schreef de Global Times, een nationalistisch blad dat dikwijls controversiële opvattingen ventileert, vorige week.

De jongste proef zal de nieuwe Chinese leiders vermoedelijk nog niet doen besluiten Noord-Korea het verder zelf maar uit te laten zoeken. Maar China zal er waarschijnlijk niet aan ontkomen om hardere maatregelen te treffen, aangezien het al hoog heeft ingezet door met verscherpte VN-sancties in te stemmen. En als Beijing daar toe overgaat, kan Noord-Korea niet zeggen dat het niet gewaarschuwd was.

Noord-Korea stelt geduld China op de proef (Foto: Novum)