Na feest wacht Zuid-Sudan grimmige werkelijkheid

Weinig mensen hielden het voor mogelijk, maar zaterdag is het eindelijk zo ver: de Zuid-Sudanezen krijgen hun eigen land. Aan deze gebeurtenis ging vijftig jaar burgeroorlog en onderdrukking, met meer dan twee miljoen doden als resultaat, vooraf.

Tientallen wereldleiders wonen de militaire parades en festiviteiten die zaterdag worden gehouden bij, maar na afloop van het feest moet het nieuwe land de grimmige werkelijkheid onder ogen zien. Zuid-Sudan zal een van de minst ontwikkelde landen ter wereld zijn, slechts vijftien procent van de bevolking kan lezen, en een nieuw gewapend conflict ligt op de loer.

De onafhankelijkheid van Zuid-Sudan werd mogelijk door een in 2005 gesloten vredesakkoord met de noordelijke helft van Sudan. In januari van dit jaar besloten de inwoners van het zuiden per referendum tot onafhankelijkheid. Voormalige rebellen brachten huilend hun stem uit.

In de hoofdstad Juba schalde het nieuwe volkslied van de Republiek van Zuid-Sudan deze week uit mobieltjes. Bij een druk kruispunt in het centrum van de stad hangt een bord met de tekst: 'Kogels en stemmen brachten ons onze zwaar verdiende onafhankelijkheid'.

De 30-jarige Albino Gaw is een voormalige kindsoldaat. Nu werkt hij als ambtenaar bij de rijksoverheid in Juba. Hij is opgetogen over de aanstaande onafhankelijkheid, maar ziet op tegen de enorme hoeveelheid werk die verzet zal moeten worden.

"Het zal een feestelijke dag zijn, maar de mensen verwachten meer dan wat we de afgelopen vijf jaar hebben gehad", zegt hij. "Er staat de regering een hoop werk te wachten. Anders zal alles bij het oude blijven."

Het aan de Nijl gelegen Juba was zes jaar geleden een oorlogsruïne. De in dat jaar beëindigde oorlog, die in 1983 begon, was de tweede burgeroorlog tussen het overwegend islamitische Arabische noorden en het zuiden, waar traditionele Afrikaanse religies en het christendom de overhand hebben. Tot de gasten van president Salva Kiir behoort zaterdag onder anderen de in het zuiden hoogst impopulaire Sudanese president Omar al-Bashir.

De vreugde over de onafhankelijkheid is groot, maar Zuid-Sudan is wel een land dat wordt getergd door problemen. Geweld, bijvoorbeeld in de vorm van gewelddadige veediefstallen of gevechten met rebellen, heeft dit jaar volgens de Verenigde Naties al aan bijna 2400 mensen het leven gekost. In het zuiden zijn zeven rebellengroepen actief. Dreigender nog zijn de confrontaties tussen militairen uit noord en zuid in de betwiste grensregio Abyei. In Zuid-Kordofan, een grensgebied in het noorden, woedt een strijd tussen het leger en strijders die uit zijn op aansluiting bij het zuiden.

Een belangrijke factor in de voortdurende onenigheid tussen het noorden en het zuiden vormt de olie die in het zuidelijk deel van het grensgebied in de bodem zit en die Zuid-Sudan dus kwijtraakt, al moet de ruwe olie nog altijd via pijpleidingen in het noorden worden geëxporteerd.

Ondanks de olierijkdom beschikt het zuiden, dat bijna zo groot is als Frankrijk, slechts over ongeveer vijftig kilometer verharde wegen. De regering heeft de buitenlandse gasten die zaterdag worden verwacht erop gewezen dat er in Juba geen geldautomaten zijn te vinden die creditcards accepteren. De meeste inwoners van Zuid-Sudan moeten rondkomen van een dollar per dag. De voorzieningen op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg zijn zeer karig.

"Cijfers als die in Zuid-Sudan krijg je alleen als er sprake is van jarenlange verwaarlozing", zegt Lise Grande, die aan het hoofd staat van de humanitaire operaties van de VN in het nieuwe land. "Dat is hun erfenis. Het is de prijs die deze mensen hebben betaald. Iemand die mijn dochter zou kunnen zijn heeft een grotere kans dat ze bij de geboorte overlijdt dan dat ze haar school afmaakt. Daarmee is alles wat je over Zuid-Sudan moet weten gezegd."

Toch is er volgens Zach Vertin van de in Brussel gevestigde Internationale Crisisgroep reden voor voorzichtig optimisme over de regering. Toen Zuid-Sudan zes jaar geleden een regering kreeg bestond die alleen uit de president en de vicepresident. Inmiddels zijn er 32 ministeries, zeventien regeringscommissies en tien regionale regeringen.

De jonge regering ziet zich voor een aantal enorme taken gesteld. Zo moet het te grote en nogal losgeslagen leger grondig worden gereorganiseerd en moet de volledig van olie afhankelijke economie op meer pijlers komen te rusten. Ook moet de regering bedenken hoe de macht het beste verdeeld kan worden onder de tientallen bevolkingsgroepen en militaire fracties, een begin maken met de ontwikkeling van het onderwijs en de gezondheidszorg en met de opbouw van de water- en elektriciteitsvoorziening voor de acht miljoen inwoners van het land.

Isaac Boyd van de Amerikaanse hulporganisatie Catholic Relief Services zegt dat het tientallen jaren zal duren voor er een wegennet is aangelegd dat ervoor zorgt dat afgelegen gemeenschappen een rol kunnen gaan spelen in de economie.

"De bevolking is voor 51 procent jonger dan 18 jaar, maar er zijn in het land maar een paar middelbare scholen", zegt Boyd. "Hulporganisaties doen wat ze kunnen, maar op de lange termijn moeten de mensen in Zuid-Sudan zelf voor een oplossing zorgen."

Volgens Grande is geen land in Afrika ooit met zulke grote en zware problemen van start gegaan als onafhankelijke staat als Zuid-Sudan nu. En dan heeft ze het niet eens over het gevaar van een nieuwe burgeroorlog met het noorden, dat sinds het vredesakkoord in 2005 werd gesloten nog nooit zo groot is geweest.

Sinds het noordelijke leger in mei Abyei innam zijn meer dan honderdduizend mensen hun huizen ontvlucht en activisten zijn bang voor een etnische zuivering in Zuid-Kordofan, met als slachtoffer het zwarte Nuba-volk.

De vijandelijkheden van de afgelopen maanden hebben de hoop dat de twee regeringen nog voor zaterdag een 'scheidingsovereenkomst' zouden sluiten over een aantal geschilpunten, zoals olierechten en de definitieve grens, de bodem ingeslagen.

Deze week werd een ontwerpgrondwet aangenomen op grond waarvan de president en het parlement, die in april 2010 werden gekozen, hun termijn van vijf jaar kunnen uitdienen. De oppositie, die een kleine minderheid vormt in het parlement, is niet blij met het ontwerp, dat tot de eerste democratische verkiezingen worden gehouden als interimgrondwet zal dienen. De arrestatie, donderdag, van enkele leden van de oppositie, vormt wellicht een voorproefje van wat nog komen gaat. De politici werden aangehouden nadat ze op een persconferentie hun bezwaren tegen de ontwerpgrondwet uiteen hadden gezet, zei de voorzitter van oppositiepartij SPLM-Democratische Verandering, Lam Akol.

Zaterdag zal de politiek even geen belangrijke rol spelen. Het is in het zuiden gebruikelijk dat er bij feestelijke gelegenheden vreugdeschoten worden gelost, maar volgens de minister van informatie zal dat dit keer niet het geval zijn. Als de 9e juli om middernacht aanbreekt zal slechts het geluid klinken van 'kerklokken, tromslagen en joelende vrouwen'.

Na feest wacht Zuid-Sudan grimmige werkelijkheid (Foto: Novum)