Hoe goed gaat het met de mens?

Ons vertrouwen in de toekomst lijkt niet groter te zijn geworden. Maar staat de wereld er dan zo slecht voor? Of laat de tijdgeest ons in de steek?

Het afgelopen jaar hebben velen in mijn omgeving zich afgevraagd wat we van de toekomst kunnen verwachten. Het vertrouwen dat velen hadden in de duurzaamheid van onze instituties is geschokt door de Brexit, Donald Trump, de voortgaande opkomst van rechts-nationalisme. Waar wij eerder nog vertrouwen hadden in vrede en de internationale wereldorde, lijkt dat vertrouwen nu naïef. We zien Putin en Erdogan die steeds openlijker een andere visie op de wereld aanhangen, gebaseerd op een Realpolitik die leek te zijn achtergelaten in de 20^e eeuw.

Tot dusverre zeg ik volgens mij weinig nieuws.

Het verwart mij wanneer ik vervolgens lees dat het de afgelopen tijd op veel graadmeters alleen maar beter gaat. Kijk naar het fascinerende Our World In Data, een webpublicatie die wereldwijde data uit verschillende disciplines inzichtelijk maakt, van gezondheid tot economie. Waar je ook kijkt, de data vertellen een relatief consistent verhaal. De afgelopen decennia is het aantal oorlogen en slachtoffers van conflicten enorm gedaald. We zijn ongelooflijk veel gezonder geworden, enkele van de meest gevaarlijke ziekten zijn uitgeroeid, en de wereldwijde levensverwachting blijft groeien. Het aantal mensen dat in armoede leeft is gehalveerd sinds 2000 (!).

Ik kan nog zo even doorgaan, maar het beeld is duidelijk: bijna alles is nu beter dan vroeger.

Maar, als de mens het zo goed doet, zouden we nu niet in een tijd van relatief optimisme moeten leven? En als dat zo is, hoe kan het dan dat zoveel mensen dat optimisme niet voelen? Waarom horen we zo vaak dat we in een ‘steeds gevaarlijker’ en ‘instabieler’ wereld leven? Denk bijvoorbeeld aan miljardairs uit Silicon Valley die luxueuze nucleaire bunkers laten bouwen voor het geval een oorlog uitbreekt. De tijdgeest (onze volkspsychologie, zo u wilt) lijkt simpelweg niet de statistieken te volgen.

Nu reist de vraag: hoe kan het dat onze tijdgeest de feiten negeert? Het lijkt mij dat er grofweg drie mogelijkheden zijn:

1. Mijn analyse van de tijdgeest klopt niet, en we zijn eigenlijk optimistischer dan ik vermoed.
2. De tijdgeest reageert niet op feiten, maar bestaat relatief onafhankelijk van de ‘tastbare’ wereld. Bijvoorbeeld: een statistiek over het dalende aantal slachtoffers van conflicten zegt niets over hoe veilig we ons voelen.
3. Het zijn júíst de positieve ontwikkelingen die onzekerheid creëren. De ogenschijnlijk positieve ontwikkelingen die de statistieken laten zien, vormen eigenlijk de condities voor instabiliteit. Die instabiliteit uit zich in een gevoel van onzekerheid.

Deze opties zijn pure speculatie. Ik heb dan ook geen antwoord op deze vraag. Toch vind ik het interessant om hem te stellen, en af te wachten of dit resoneert bij de lezer. Als dat zo is dan lijkt het me goede reden om kritisch te zijn op hoe wij omgaan met toenemende gevoelens van instabiliteit en onveiligheid. De tijdgeest is namelijk een eigen realiteit met directe causale impact. Wie zich onveilig voelt zal daar ook naar handelen, of dit nu terecht is of niet.

Deze column werd geschreven door Yourai van schrijverscollectief Kaf.