Richting dood
Dit wordt een moeilijke column. Er zijn een paar zaken die ons als Nederlanders terecht bezighouden, maar die zo op het oog niet meteen met elkaar te maken hebben. Nee, nu nog niet. En dat zou zo moeten blijven. Betrekken we evenwel het menselijk gedrag en de denkwijze van de mens in de discussie, dan moeten we nu verder gaan denken. En praten. En verhitte discussies voeren. En heel veel nadenken. Hopelijk gevolgd door de juiste besluiten. Maar ik vrees.
We hadden een soort van explosie bij Pauw: Staatssecretaris Martin van Rijn die wordt geconfronteerd met een vriend van zijn vader die een boekje open doet over de deplorabele toestanden in het verzorgingstehuis waar de demente moeder van de stas wordt verpleegd. Met name ging het ook over beschamende taferelen met zijn eigen moeder. Een paar dagen erna kwam Heleen Dupuys langs, Eerste Kamerlid van de VVD en voorzitter van de RvC van de verpleegclub waarover het hier ging. Wat zij te melden had was ontluisterend. En werd in brede kring ook als zodanig opgevat. Je kunt in dit verband niet denigrerend praten over beeldvorming, en over een paar gouden onderscheidingen die deze verpleegclub behaalde. Die oude baas van een paar dagen eerder werd terecht geloofd, terwijl zij stilzwijgend werd afgeserveerd. Met arrogantie kom je er hier niet.
Er was over deze gebeurtenis heel wat te lezen in de media. Jan Slagter van MAX begon een meldpunt dat een onvoorstelbaar resultaat liet zien. De schande van slechte verzorging is veel wijder verspreid dan sommigen ons willen doen geloven. De jaarwinst van de onderhavige verpleegclub werd ook even genoemd: 2,8 miljoen, dat zijn 56 volwaardige verpleegkundigen. Dan denk je: als die waren aangesteld was dit hoogstwaarschijnlijk niet gebeurd. En die directeur die bijna 2,4 ton salaris opstrijkt, kan dat niet minder? Slagter belooft onder de vleugels van “MAX maakt mogelijk'' een verpleeghuis te starten om te bewijzen dat het met de huidige budgetten echt wel netjes en goed kan. Komende week komt er een kamerdebat over deze kwestie, waarschijnlijk voorafgegaan door een bezoek van een aantal politici aan PAUW. Er komen heel veel flinke woorden, er moet weer eens 'keihard worden ingegrepen', reken maar. SP en PVV zullen het hardst toeteren, misschien wel volkomen terecht, maar omdat die toeteren gaan de anderen dwarsliggen. En afzwakken.
De pijnpunten zijn hier wel bekend. Het winstprincipe is niet geschikt voor de zorg, dat staat inmiddels wel vast. Denk maar aan die 2,8 miljoen winst, als er geen winst hoeft te worden gemaakt zijn die ruim 50 verpleegkundigen er gewoon, en dan gebeurt er minder narigheid. En die krankzinnige formulierendrift moet hard worden ingedamd. Zowel hier als in het onderwijs. Inspectie, directie, verzekeraars, iedereen die met de zorg te maken heeft eist bewijs op papier, en omdat een dag maar 24 uur telt moet de zorg dan maar minder. En managers moeten allemaal weg, misschien op de top 1% na. Iedere leidinggevende moet doorkneed zijn in het zorgvak, zowel theoretisch als praktisch. Dat gelul van managers over werkvloer en targets, zonder ooit rekening te houden met het feit dat je werkt met mensen hebben we al veel te lang moeten aanhoren. O ja, gebruik van het managersjargon verdient de doodstraf. En als laatste: de directeur rijdt in een Fiat Panda. Of een Aygo, of een C1. Als hij zijn werk goed doet is hij een groot deel van zijn tijd in het huis te vinden, niet in zijn hok, dus veel zal hij niet rijden. En met zijn salaris van maximaal een ton en twee opgroeiende pubers in huis is dat duur genoeg.
De materie is dus buitengewoon complex. Er zijn zo ontzettend veel dingen die moeten worden meegewogen, waarbij de betaalbaarheid van de zorg nog steeds het grootste pijnpunt is. Vast staat in ieder geval voor ieder weldenkend mens dat onze ouderen een goed en waardig leven moeten hebben, dement of niet. We zijn geen onmensen, dus dat MOET. Incidenten moeten worden vermeden, of verkleind tot bespreekbare incidentjes. Die absoluut niet onder een mat mogen worden geveegd.
Zijn we het eens? Het plaatje is min of meer compleet? Helemaal niet. Parallel aan de ellende in de zorg loopt nog een ander verschijnsel in onze samenleving, en dat is de euthanasie. En hoe je het ook gaat regelen, die twee komen ooit samen. Op een manier die we nu nog niet kunnen dromen, maar die ons niet zal bevallen. We waren in 2001 het eerste land ter wereld dat de euthanasie in een wet regelde. Het beeld dat we daarbij hadden, en dat de praktijk van alledag weerspiegelde was uitzichtloos lijden, bijvoorbeeld bij gevallen van terminale kanker. We kenden palliatieve sedatie, maar toen kwam het wettelijk recht van lijders om in uiterste instantie en onder strikte voorwaarden en toezicht een eind aan het lijden te maken. Vooronderstelling in de wet is een vertrouwensrelatie met de huisarts, maar dat liep al meteen spaak. Er zijn heel veel mensen die zelden hun huisarts zien, of die juist zijn verhuisd. Of die hun huisarts niet kunnen luchten of zien. Noem maar op, er zijn legio mogelijkheden waardoor die vertrouwensrelatie er gewoon niet is. Om het handelen van artsen in deze goed te controleren werden in het land vijf toetsingscommissies opgericht, die alle aangemelde gevallen van euthanasie aan de wet spiegelen.
Theo Boer is hoogleraar ethiek aan de RUG en tot voor kort lid van een van de toetsingscommissies. Hij stapte eruit en heeft op persoonlijke titel een brief geschreven die op didoc.be te lezen is onder de titel “Euthanasie: een opmerkelijke stap terug”. Hij beschrijft de verschuiving die heeft plaatsgevonden in onze attitude ten aanzien van euthanasie. De wet was bedoeld om een vrij zeldzaam voorkomend verschijnsel in goede, wettelijke banen te leiden, ervan uitgaand dat het hier uitsluitend om mensen ging die uitzichtloos leden, met name terminale kankerpatiënten. In het begin klopte dit ook: in het jaar 2002 was het aantal gevallen van euthanasie nog geen 2000.
Maar dit werd heel snel veel meer; men verwacht op goede gronden dat dit jaar het aantal van 6000 gevallen wordt overschreden. Maar daarnaast is er een ander, bedenkelijk patroon waarneembaar, en dat is de soort patiënten die deze ultieme stap nemen. Waren ze er eerst vrijwel niet, nu zijn er vele mensen met een psychiatrische aandoening, mensen die een zwaar verlies hebben geleden in de persoonlijke sfeer, eenzaam zijn, oud zijn. Vaak is er vrijwel geen fysieke grond voor het denken over deze stap. Sommigen zouden nog tientallen jaren kunnen leven. Tegelijkertijd is de houding tegenover de dood aan een sterke verandering onderhevig; van een uiterste, definitieve stap begint men euthanasie als een recht op de dood te zien, dat onder grote pressie door patiënt en naaste familie aan de behandelend arts wordt opgedrukt. Als de arts niet wil meewerken is daar de NVVE die ambulante euthanasieartsen beschikbaar heeft. Er zijn voor deze lieden slechts twee opties: wegzenden of een dodend middel toedienen, en dat na slechts enkele contacten met de arts. En de NVVE wil nog een heel stuk verder gaan: als die lieden hun zin krijgen is er straks een dodend middel beschikbaar voor iedereen boven de 70 jaar. Ik ben 66 en de rillingen lopen over mijn rug als ik die optie overdenk.
Ik ben van christelijke komaf en zie de dood nog steeds met vreze tegemoet. Er zijn duizenden uitdrukkingen in onze taal en in alle andere talen die dit gevoel onderschrijven. Doodsangst, dodelijk, doodsnood. Een tekst uit het boek Job. De duivel zegt het, maar waar is het wel degelijk: 'huid voor huid, en al wat iemand heeft, dat zal hij geven voor zijn leven.' Als men als seculier persoon twijfels heeft aan dit gevoelen, is er aanleiding om daar toch nog eens lang en intensief over na te denken. De stelling dat de dood bij het leven hoort is een veelgebruikte platitude, maar die voldoet niet voor mij en voor vele miljoenen anderen.
Nee, voor ons hoort de plicht voorop te staan oudere en hulpbehoevende mensen ten koste van vrijwel alles terzijde te staan en een waardig en comfortabel leven te bieden. Als we daaraan gaan prutsen door euthanasie als een optie te beschouwen, ontmenselijken we onszelf. Wat bedoel je nou precies, Gramps? Goed, ik krab het verguldsel en de suiker van de pil af en geef u de ellende hiervan in begrijpelijk Nederlands te lezen. En reken maar dat het bitter zal klinken.
– er is een groot financieel probleem in de zorg dat maar heel moeilijk kan worden opgelost
- er is heel veel ellende in verzorgingshuizen, vooral met demente bejaarden.
- de naaste familie heeft nu al een grote stem in het kapittel, samen met de patiënt
- de demente mens die vaak niet in staat is zijn wens door te geven betekent een groot probleem in deze zaak
- nu is het de naaste familie die zich ermee inlaat, maar hoe houd je anderen buiten de deur? Kun je altijd bewijzen dat er niet iemand aan het souffleren is geweest?
- euthanasie is een definitief einde, en al ontkennen we dat in alle toonaarden, het is goedkoop, voor de zorg, voor de verzekeraar, voor de meeste betrokkenen
- de wollige termen en psychologische/medische lariekoek liggen al lang klaar voor gebruik. Kom me niet aan met de dooddoener dat de mens niet in staat is tot allerhande rottigheid.
We kennen uit de USA de verhalen, met name in verkiezingstijd dat wij onze bejaarden vermoorden. Nou, daar maakten we korte metten mee. Stelletje prutsers daar, hysterisch gezwam, onkunde, ontoelaatbaar extrapoleren, belediging, noem maar op, ik heb van alles gelezen. Je zou ook kunnen denken dat iemand daar, als is het dan op zeer foute gronden, een bepaald aspect uit onze praktijk heeft uitvergroot en zo tot conclusies kwam die wij niet kunnen en willen accepteren. Als er 5% waarheid in zat was het mijns inziens toch iets om serieus over na te denken.
Nee, voor mij staat één ding muurvast: in het denken over onze bejaardenzorg en alle andere zorg staat onze zorgplicht absoluut voorop, anders verliezen we het kostbaarste wat we hebben, namelijk onze menselijkheid. En de optie die euthanasie lijkt te zijn dient met alle kracht buiten de discussie te worden gehouden. Het mag onder geen beding gebeuren dat een oud, behoeftig mensenkind door ons aller nalatigheid zo in het nauw komt dat euthanasie een optie lijkt te zijn. Tot onze schande.
