Klopt het wat ik denk, of...

Het lijkt de afgelopen weken alleen maar kommer en kwel te zijn met mijn verhalen. Doden, zieken, en dat in een tijdsbestek van een paar weken, terwijl het aantal opgedane nare ervaringen niet zou misstaan als ze over een heel jaar waren uitgesmeerd. En dan nog zou 2014 in mijn herinnering als rampjaar te boek worden gesteld. Ach, dat is het leven, denk ik maar. Gebeurtenissen gaan als soort vaak op een prop zitten. Ook wiskundig is dat een geaccepteerd fenomeen. Dus hoop ik op een hele reut blije toestanden, ergens in de komende tijd. Van eentje weet ik al dat-ie er aan komt, dus wie weet... En verder hebben we natuurlijk geweldig mooi weer, met een vroeg voorjaar. Het gebeurt me dan ook geregeld dat ik het door mij zo gehate schilderen van mijn paleis even onderbreek voor een rit op de Honda. Dat geeft de zwerver weer moed.

Genoeg gezijspoord, op naar het onderwerp. Het is iets dat al jaren door mijn kop zwerft, en ik ga het nu in woorden neerschrijven. En dat is het verschil in ontkerkelijking tussen roomsen en protestanten. Oké, ik ken ook het deftige woord voor dit verschijnsel, hier komt het: secularisatie. In dit land zijn we kampioenen op dit gebied; nergens ter wereld heeft de ontkerkelijking zo snel en zo massaal toegeslagen als hier. Alleen, ik heb in de loop van heel wat jaren toch wat opmerkelijke verschillen bespeurd in de beleving van dit fenomeen.

O, laten we, voordat de door mij zo gewenste discussie onder dit verhaal losbarst, even iets afspreken. We gaan NIET op de Dawkins toer. Ik wil dus GEEN smalend en neerbuigend gehakketak tussen lui die het licht van het rabiate atheïsme hebben gezien en zich, moreel en intellectueel superieur als ze zich wanen, genoodzaakt voelen om eens lekker te gaan afgeven op die idioten die nog steeds aan een God geloven. Dat wil ik niet, het past hier niet, zoals u aanstonds gaat zien. Het gaat hier namelijk om de aanleiding, zeker niet om het resultaat.

Ondanks het feit dat we van protestantse origine zijn hebben we als gezin nooit restricties aangebracht bij de keuze van onze vrienden. Sterker nog, vaak kwamen we er na jaren pas achter welke kerkelijke of onkerkelijke achtergrond onze vrienden hebben of hadden. Het is dus een zootje ongeregeld, die club mensen die wij als vriend genieten. De dingen die ons aantrekken zijn empathie, medemenselijkheid, saamhorigheid, kennis, humor, dat soort dingen. En die zijn als eigenschap gelukkig niet aan een of andere kerkelijke of onkerkelijke denominatie voorbehouden. Ook het stemgedrag van ons kroost vertoont forse verschillen, van behoorlijk links tot fiks rechts, en dan ook nog met flinke verschuivingen over de jaren en verkiezingsronden. Dat kan en mag allemaal, de politieke en maatschappelijke waarheid ligt zoals gewoonlijk in het midden, maar dat midden zit nooit in het programma van een bepaalde partij opgeslagen. Iedere partij heeft programmapunten waarbij je goedkeurend knikt dan wel afkeurend fronst. En je stemgedrag is altijd een afweging van voors en tegens, tenminste dat hoop ik wel, anders ben je ooit gestopt met nadenken.

Een voordeel van de seniore leeftijd bereiken is dat je kunt putten uit je eigen ervaringen, op allerlei gebied. Je hebt zelf de ontwikkelingen intensief beleefd en buiten je eigen deur ook het een en ander zien gebeuren. Vooral wanneer je een baan hebt die intensief contact met mensen van allerhande pluimage mogelijk maakt, heb je iets om op terug te grijpen. De ontkerkelijking is daarbij een onderwerp waarover ik heel wat ervaringen heb opgedaan, thuis en overal om me heen. En dan ze ik toch heel opmerkelijke verschillen tussen roomsen en protestanten. Let wel: ik praat hier niet over extremen, maar over gemiddelden.

Natuurlijk zien we overal om ons heen dat kerken worden gesloten. Het zijn grote gebouwen, vaak beeldbepalend in een buurt, maar tegelijkertijd zijn er veel mensen nodig om zo’n gebouw in stand te houden. Het is duur, moeilijk warm te stoken met die paar uur per week dat het voor het oorspronkelijke doel wordt gebruikt, dus als het aantal mensen slinkt dat daarvoor wil opdraaien, ja, dan moeten we wat. Soms wordt er een andere bestemming gevonden, maar vaak gaat het gebouw gewoon plat. Jammer maar helaas. Ook de mensen die vroeger naar die kerk gingen maar er niet meer heengaan vinden het jammer. Maar ach, op de een of andere manier is hun interesse qua zondagsbeleving toch wat veranderd. In protestantse families gaat dat vrij geleidelijk – de oude garde blijft trouw, de jongere generatie gaat in het begin van hun zelfstandigheid nog wel ter kerke, maar dat neemt gaandeweg af. Totdat de kerstdienst als enige overblijft. Lekker massaal die mooie oude liederen meezingen. Feel good, kortom. En traditie.

De houding ten opzichte van de kerk is alleen wat afgevlakt. Ach, de zondag is zo kostbaar, ook al qua slaap, en we hebben nog zoveel te doen met het gezin. Reken maar dat we vaker gingen als de dag wat langer was. En nee, vijandigheid is er eigenlijk niet zo veel. De belangstelling is verminderd, de druk om toch vooral geen eredienst te missen is ook minder geworden. De kerk als instituut wordt nog steeds gewaardeerd, maar dan van een afstandje. Ik denk dat heel veel iestisten van protestantse origine zijn.

Ik had altijd het idee dat eenzelfde proces bij de katholieken gaande is. De verzuiling heb ik alleen in het laatste staartje meegemaakt. In de jaren 50 begon mijn vader als zwaar protestant een aannemersbedrijf, en vrijwel meteen had hij veel roomse klanten. Dus met de scheiding naar godsdienst liep het ook toen al niet zo hoog.Tenminste, niet in de bouw, want de roomse bakker in onze straat had alleen maar roomse klantjes. In het dorp hadden we een echt roomse boer die we Boer Naas noemden. Naar het gedicht van Guido Gezelle. Een klein, schraal manneke, maar in zijn hoofd was alles heel best in orde. Het zal zo’n dertig jaar geleden zijn dat hij zijn grieven over zijn kerk uitsprak in een gesprek met mij. Hij was toen al bijna tachtig jaar oud, maar nog glashelder. Hij vertelde dat hij als kind al dagelijks naar de vroegmis werd meegesleept, in de kerk op een tweetal kilometers van hun boerderij. Op zondag twee keer, ook nog naar de hoogmis. Dat ging tientallen jaren zo door, want meneer pastoor vertelde honderden keren dat je alleen zo in de hemel kon komen. Ik zie Boer Naas nog zijn hoofd schudden. Zijn zoon zat nu op de boerderij, hijzelf woonde ernaast in een bungalow. Inmiddels stond de nieuwe kerk pal naast hun boerderij, maar zoonlief ging alleen op de zaterdagavond effe naar de mis, terwijl hij toch als lichtend voorbeeld voor de gemeente werd aangehaald door meneer pastoor. Naas zei: joh, ik ben mijn hele leven belazerd, en dat doet verschrikkelijk zeer!

Dat verhaal van Naas stond heel lang een beetje op zichzelf in mijn hoofd. Pas later kwamen alle verhalen los over misbruik door de clerus. Als columnist ga je daar dan toch wat verder op in. Heel recent overkwam het ons dat iemand bij een plechtigheid een gebed wilde uitspreken, en dat een paar mensen spinnijdig wegliepen uit de zaal. Ik heb ze later gevraagd naar de oorzaak, en toen kwam eruit dat ze rooms waren opgevoed, maar dat ze nu helemaal niets meer met godsdienst te maken wilden hebben. Ze hadden heel definitief afscheid genomen van alles wat maar naar religie rook. Doorvragen bij anderen leerde mij hetzelfde. Dus geen verminderde belangstelling, lui in bed blijven liggen als de klok luidt, nee, keiharde afwijzing. Dus geen agnosten maar echte atheïsten. Ik hoorde zelfs iemand zeggen: Ze hebben me mijn God afgenomen.

Wij hadden thuis een spreekwoord: de een mag een paard stelen, de ander mag niet eens over het hek kijken. Dat geldt in zeer grote mate natuurlijk voor kerkelijke machthebbers. Die moeten van totaal onbesproken gedrag zijn. En dan mag er een halve heilige als Frans van der Lugt zijn hele leven lang aan Syrië wijden, als in dezelfde maand openbaar wordt dat een pas overleden bisschop in de jaren vijftig ook zijn tengels niet kon thuishouden, dan overheerst het laatste bericht. Jammer voor Frans, maar helaas al te waar. Ik wens de nieuwe paus heel veel sterkte. En wijsheid. En geduld.

Klopt mijn idee? Heel globaal en algemeen bezien: ingeslopen agnostiek aan de protestantse kant, atheïsme gebaseerd op woede en afschuw aan de roomse kant?