Zwarte Piet, of niet?

De pepernoten liggen koud in de winkels of de discussie over de wel of niet discriminerende functie van Zwarte Piet laait weer op. Foto’s met als onderschrift: ‘Blijf met je poten van onze Zwarte Piet af!’ , foto’s van gekleurde Pieten die er uit zien als een soort Teletubbies. Felle discussies. Ik besluit om me in het te verdiepen. Onder de foto van ‘kom niet aan onze Zwarte Piet’ staat het zinnetje: geen discussie mogelijk. Dat is de reden, waarom ik de foto niet deel op mijn eigen pagina. Iedereen mag een mening hebben en die mening ook geven.

Ruim een derde van de Amsterdammers kan zich voorstellen dat Zwarte Piet als discriminerend wordt ervaren door andere mensen. Dat blijkt uit het onderzoek ‘Hoe denken Amsterdammers over Zwarte Piet?' dat is uitgevoerd door Bureau Onderzoek en Statistiek (O+S) van de gemeente Amsterdam. De resultaten laten zien dat er over Zwarte Piet in Amsterdam verschillend wordt gedacht. Een kwart van de Surinaamse Amsterdammers voelt zich gediscrimineerd, terwijl dit van de Ghanezen 14% is, zo staat in de samenvatting en conclusie van het onderzoek. Autochtone Amsterdammers voelen zich niet gediscrimineerd en ook Amsterdammers met een Turkse en Marokkaanse achtergrond ervaren dit niet.

Er zijn veel versies in omloop over de rol van Zwarte Piet. Was hij nou een knecht, slaaf, logistiek manager, Moor, of is hij gewoon zwart van het roet? Voor wie het interessant vindt, deze linkjes vond ik op Wikipedia over de oorsprong van de Moren en over Zwarte Piet:

http://nl.wikipedia.org/wiki/Moren

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zwarte_Piet

Ik vind de onderzoeksresultaten best verrassend. Want de Zwarte Piet-versie die toch het meest wordt geloofd, is die van een Spaanse bisschop die in Turkije woonde en op latere leeftijd gevlucht is naar Spanje. Hij werd internationaal beroemd omdat hij destijds zeer onorthodox zwarte, Afrikaanse kindslaven bevrijdde van de slavenschepen die de haven aandienden. en ze als knecht in dienst nam. De betaalde baan 'knecht' gaf deze kindslaven een onafhankelijke, zelfstandige status. Het is hierdoor, dat Sinterklaas als kindervriend door het leven gaat en zijn zwarte knechten zijn dus oorspronkelijk bedoeld als symbool tégen slavernij en onderdrukking. Dus waar hebben we het over?

Een ander verhaal vertelt dat Sinterklaas mensen in dienst had die afkomstig waren uit Marokko. Deze knechten waren de zogenaamde Moren. Dit waren absoluut geen slaven, maar een soort van gastarbeiders, zeg maar. Zij reisden door Europa op zoek naar werk. En uit het onderzoek komt juist naar voren dat Marokkanen geen problemen hebben met Zwarte Pieten. Sterker nog, mijn man werkt jaarlijks als Sinterklaas bij de Sinterklaascentrale van Amsterdam en veel Marokkanen verdienen daar een centje bij als Zwarte Piet.

De Surinaamse bevolking associeert Zwarte Piet met de slavernij die in de Nederlandse koloniën in 1863 werd afgeschaft, nu zo’n 150 jaar geleden. Eén van de verhalen over de herkomst van Zwarte Piet gaat inderdaad over Sinterklaas die een slaaf zou hebben vrijgekocht. Deze vrijgekochte slaaf hielp de Goedheiligman met zijn liefdadigheidswerk; het geven van cadeaus aan minderbedeelde gezinnen. Mócht er dus al een link zijn met de slavernij, dan is het een positieve link: Sinterklaas heeft de man vrijgekocht, dus deze bleef uit vrije wil werken voor Sinterklaas.  

Na de Decembermoorden in 1982 werden Desi Bouterse en zijn mannen niet vervolgd en er werd geen onderzoek ingesteld. Dit leidde tot verdeeldheid binnen Suriname, want een deel vond dat het nodig was om een onafhankelijk onderzoek in te stellen en dat de schuldigen vervolgd moesten worden om de situatie te verbeteren. Maar anderen zagen deze vreselijke gebeurtenis als een ‘afgesloten hoofdstuk’ en vonden dat Suriname vooruit moest kijken en niet achterom. Gek genoeg wordt er nog wél vaak achterom gekeken als het om de slavernij gaat. Ook dit hoofdstuk is allang afgesloten en ligt zelfs al vele generaties achter ons.

Al is Piet dan nog steeds zwart, rond  zijn imago is veel veranderd. Vroeger werd Zwarte Piet als een soort boeman gebruikt. Ook kinderboekjes gingen alleen maar over brave, ijverige en oplettende kinderen. Neem een boek als ‘Ot en Sien.’ Pas later deden boeken de intree waarin kinderen ook lekker stout waren. ‘Jip en Janneke’ is daar een goed voorbeeld van. De rol van Zwarte Piet was vroeger het bang maken van kinderen. Hij hield een roe in zijn hand waarmee kinderen een pak slaag zouden krijgen als ze niet braaf waren en de zak werd niet alleen gebruikt om lekkernijen uit te halen en die rond te strooien, maar ook om stoute kinderen die hun prak niet opaten in te stoppen en mee te nemen naar Spanje. Met de pedagogische inzichten van nu is ook de rol van Piet veranderd. In de kinderprogramma’s op tv zie je dat Zwarte Piet degene is die de boel runt (Hoofdpiet) en Sinterklaas luistert ook vaak naar de goede raad van zijn rechterhand. Ook de andere Pieten hebben ieder een eigen rol. De Zwarte Piet van nu is slim, grappig en wordt allang niet meer neergezet als een sullig figuur.

Het Sinterklaasfeest is een kinderfeest. En nu, over de hoofden van de kinderen heen, voeren wij als volwassenen al jarenlang deze discussie. Kinderen zién van elkaar niet eens wat voor huidskleur de ander heeft. Ik werk al jarenlang met kinderen en wij kunnen er als volwassenen een voorbeeld aan nemen hoe onbevooroordeeld zij zijn. Is iemand aardig? Leuk, dan wil ik er mee spelen. Is iemand niet aardig? Dan ga ik er niet mee spelen. Simpel. Wij volwassenen maken alles zo complex. Kinderen stigmatiseren niet, dat doen wij, de volwassenen. En mensen die zeggen dat hun kinderen wel degelijk vinden dat een Zwarte Piet niet kan, die moeten maar eens nadenken over hun eigen projectie op hun kind. Want: hoe zou je het aan kinderen verklaren, als er bijvoorbeeld met ingang van volgend jaar alleen nog maar gekleurde Pieten rond zouden lopen? Dat is voor kinderen toch niet te bevatten? Kinderen geloven meestal tot ze een jaar of zes, zeven zijn in Sinterklaas. Dat Sinterklaas Zwarte Pieten bij zich heeft, is compleet geloofwaardig. Zoals ook op Wikipedia te lezen valt: de reden waarom Zwarte Piet zwart is, wordt ook vaak verklaard als zijnde dat hij van oorsprong een schoorsteenveger was, en daarom zwart. Of omdat hij door de schoorsteen kruipt om de cadeautjes bij de open haard te leggen. Een compleet geloofwaardig verhaal voor kinderen. Wij hadden geen schoorsteen, dus mijn kinderen zetten hun schoenen altijd op de mat, want Zwarte Piet gooide bij ons de cadeautjes vast door de brievenbus. Ze vroegen zich echt niet af of die grote Duplo-doos wel door de brievenbus had gepast…

De kleding van Zwarte Piet wekt bij kinderen geen enkele associatie op met welke kleurling dan ook. Zoals ze rondrennen in hun pagepakjes, het is toch duidelijk dat dit een afbeelding is van een ander tijdsbeeld? Net zo min als dat kinderen vragen waarom Zwarte Piet zwart is, heb ik toen ik als juf op een basisschool nooit de vraag gekregen waarom Zwarte Piet dit soort kleding draagt in plaats van een hoody en een spijkerbroek. Kinderen nemen de dingen zoals ze zijn.

Maar goed. Terug naar het onderzoek. Ruim een derde van de Amsterdammers kan zich dus voorstellen dat Zwarte Piet als discriminerend wordt ervaren door andere mensen. Maar tweederde dus niet. De meerderheid beslist. En dat is nou precies de reden waarom deze discussie elk jaar de kop opsteekt. Als mensen een discussie winnen, dan hoor je ze niet meer. Maar als ze de discussie niét winnen, dan blijkt het razend moeilijk om je daar bij neer te leggen.

Ik verheug me elk jaar weer op Sinterklaas. Die koppies van die kinderen op mijn werk... Ik voel hun blije spanning. En daar komen ze! 'Sinterklaasje, kom maar binnen met je knecht, want we zitten allemaal even recht!'