Batman, Hobbes en vuurwapens
Christopher Nolan maakt in zijn Batman-trilogie volop gebruik van Thomas Hobbes. Zo wil ‘slechte man’ Bane in de film ‘The Dark Knight Rises’ de stad Gotham van de aardbodem wegvagen. Daartoe sluit hij allereerst alle politiemannen van de stad op onder de grond en roept vervolgens de burger op zelf het gezag te nemen. Bane is, in de woorden van Hobbes, uit op 'de oorlog van allen tegen allen'. Dat nu juist tijdens de première van deze film in de bioscoop van Aurora (VS) een schietpartij heeft plaatsgevonden is ironisch.
Volgens de Hobbesiaanse gedachte is geweld heel gewoon in een samenleving zonder staat of waar de staat zeer zwak is. Ieder mens probeert immers zijn eigen doelen na te streven en geweld kan een middel zijn om deze doelen te bereiken. Door geweld te gebruiken kan men zich verrijken zonder zelf arbeid te hoeven verrichten. In een samenleving zonder staat loopt men dus continue het gevaar dat anderen zich met geweld meester maken van hun producten, of dat anderen ze tot slaaf willen maken of zelfs doden. Kortom, een samenleving zonder staat is een samenleving waar iedereen elkaar de hersenpan inslaat - de oorlog van allen tegen allen - om voedsel of een iPad te bemachtigen.
Daarom zou een samenleving er volgens Hobbes beter aan doen zich te scharen onder een staat, waarbij de samenleving afstand doet van het recht op gebruik van geweld. Dit recht op gebruik van geweld wordt overgedragen aan de staat waardoor deze over een geweldsmonopolie beschikt. De staat delegeert het toepassen van geweld vervolgens aan een autoriteit om de orde in de samenleving te handhaven en zo een oorlog van allen tegen allen te voorkomen.
Of deze theorieën geheel opgaan valt te bediscussiëren. Menig anarchist zal er anders over denken. Maar een stuitend voorbeeld van filosoof Hans Achterhuis in zijn boek 'Met alle geweld' (2008) spreekt toch wel zeer tot de verbeelding. Een staking van de politie in Montréal in de jaren zestig zou aan het einde van de dag hebben geleid tot zes bankovervallen, een honderdtal geplunderde winkels, twaalf aangestoken branden, ontelbaar gesneuvelde ruiten en voor zeker drie miljoen dollar aan schade.
De schietpartij in Aurora is aan het gedachtegoed van Hobbes gelieerd in de origine van het recht op wapenbezit. Want waarom mogen Amerikanen zo vrij wapens bezitten? Het Tweede Amendement - dat Amerikanen dit recht geeft - van de VS is van origine bedoeld om boeren en handelaren snel te kunnen bewapenen in een situatie waar de Britten zouden terugkeren. Maar denk ook aan de uitgestrektheid van een land als de VS. De afstanden die autoriteiten moeten overbruggen om de leden van een samenleving te hulp te schieten zijn een stuk groter dan in Nederland. De aanrijdtijd van maximaal vijftien, die de politie in Nederland handhaaft, is in sommige gebieden van de VS nauwelijks waar te maken. Wat nu als de bevoegde autoriteit met haar geweldsmonopolie niet in staat is jouw veiligheid te garanderen? Moet je in een dergelijke situatie, wanneer je dus op een verlaten deel van deze aardkloot leeft, de mogelijkheid hebben om jezelf te kunnen verdedigen? Mag dit met een vuurwapen? Een ding moet duidelijk zijn: het monopolie van de staat kan in landen als de VS, maar tot op zekere hoogte worden gehandhaafd. Daarom is het geen verrassing dat het wapenbezit an sich in Amerika niet zo snel onderwerp van discussie is. Ook wanneer iemand tracht een complete bioscoopzaal af te slachten.
Dergelijke slachtpartijen komen in de VS echter dagelijks voor. Documentairemaker Michael Moore zegt zelfs in een opiniestuk dat er in de VS elke dag twee schietincidenten zoals Aurora plaatsvinden. Wij als Nederlanders kunnen ons daar weinig bij voorstellen – stelt u zich toch voor: elke dag twee keer een Alphen aan den Rijn-incident - en velen van ons denken: schaf dat legale bezit van die wapens toch af. Maar Amerikanen zeggen ‘Guns don’t kill people, people do’.
In landen als Canada en Zwitserland heeft men ook het recht op wapenbezit. In Zwitserland heeft men het op twee na hoogste aantal wapens per hoofd van de bevolking ter wereld. Het moordpercentage is echter zeer laag. Ook de Canadees heeft een hoop wapens en het jaarlijks aantal moorden met wapens ligt daar rond de tweehonderd. Wanneer men het vanuit deze hoek beziet klinkt het adagium van de Amerikanen een stuk minder naïef. Men zou kunnen stellen dat bij een eventueel afschaffen of aan banden leggen van vrij wapenbezit in de VS de middelen worden afgenomen, maar het daadwerkelijke probleem niet wordt opgelost.
De Hobbesiaanse filosofie heeft in die zin dan ook een aantal tekortkomingen wanneer deze wordt toegepast op bepaalde samenlevingen en staten. Het ontbreken van, of de zeer zwakke aanwezigheid in bepaalde gebieden van staatsautoriteiten, die over een geweldsmonopolie beschikken, leidt niet altijd tot grenzeloos geweld in deze gebieden. U kunt natuurlijk hierop reageren en zeggen: ‘maar hoe kan er nu een oorlog van allen tegen allen ontstaan als er bijna geen mensen wonen’. Dan wil ik u echter verwijzen naar de toestand in de rurale gebieden van Zuid Afrika.
Ook het feit dat het legaal beschikken over middelen om geweld toe te passen niet altijd leidt tot meer geweld, lijkt Hobbes’ gedachtegang te ontkrachten. Door wapenbezit toe te staan heft de staat in feite een deel van zijn geweldsmonopolie op, maar ook dit blijkt niet direct te leiden tot die oorlog van allen tegen allen.
Het vraagstuk over vrij wapenbezit is dus complexer dan wij in Nederland – waar altijd wel ergens een agent op een kwartier afstand achter een bureau zit – kunnen bevatten. Daarom komen wij Nederlanders bij het bedenken van fictieve stripboekhelden ook niet veel verder dan Dirk Jan.
