KenneDIE

Do you think she's swimming in your lies
Do you think it's all just murky green
Don't you think that she would realize
Yeah, do you think that she has never seen

Het verbaast me vaak dat ons collectieve geheugen zo kort reikt. Al eerder lamenteerde ik het gebrek aan onderwijs betreffende de recente geschiedenis, niet alleen op scholen maar ook in de media. Dan heb ik het niet over '1961 muur, 1968 Praag, 1986 Tsjernobyl, 1991 Sovjetunie en 2001 Euro', maar over een veel breder perspectief. Nieuwsfeitjes blijven hooguit enkele dagen of weken hangen, vervagen in de waas van gisteren, worden al snel “ik las ooit ergens dat”, alvorens ze weer iets later afgedaan worden met de dooddoener “Ja, ja! Bron?” Uiteindelijk lossen ze in ijle lucht op, of verworden slechts tot een mythe, één van de vele circulerende versies van hetzelfde verhaal. Zo'n beetje alles van de maanlanding tot het stichten van Rome valt onder laatstgenoemde.

Ik kwam van de week een samenvattend filmpje tegen over een olieramp in de Golf van Mexico, waarbij de beschermende blowout preventer van de honderden meters onder water liggend boorgat het had begeven. Per dag stroomden meer liters olie de zee in dan wie ook voor mogelijk had gehouden; met recht werd het de grootste milieuramp in de VS ooit genoemd. Er werd van alles geprobeerd: een beschermende kap werkte niet, chemicaliën die in het water gestrooid werden om de olie op te doen lossen bleken ontzettend schadelijk, er werd zelfs geprobeerd het gat te vullen door er afval in te storten. Uiteindelijk lukte het de oliemaatschappij na maanden en maanden van vruchteloze pogingen om het lek te dichten en begon de jarenlange schoonmaakbeurt. Wanneer dit alles gebeurde? In de zomer van 1979. Saillant detail is dat het bedrijf verantwoordelijk voor de ramp 31 jaar geleden, hetzelfde bedrijf is als bij het huidige lek.

'Cause when the seaweed sinks and the sun gets low
When the waves retire to the darkness below
I know, I know Ruby sees all

Maar niet alleen natuurrampen worden eng snel vergeten. Je zou kunnen stellen dat ik deze week een Amerikaanse sixties-special heb verzorgd in mijn vrije tijd, voor niemand anders dan mijzelf. Ik had een aantal documentaires en films gedow...-[red.: geKOCHT], die ik op mijn gemak heb bekeken. Hoewel ik de vier grote politieke moorden in dat decennium wel kan opnoemen, wist ik op JFK na namelijk eigenlijk heel weinig over diezelfde moorden. Het is vreemd te noemen hoe zelfs een legendarische man als Martin Luther King 42 jaar na zijn dood om nog slechts één speech wordt herinnerd. Op mijn werk probeerde ik in de pauze met diverse mensen een gesprek aan te knopen over mijn bevindingen, maar velen bleken niet eens weet van het bestaan van een Malcolm X of een RFK op de hoogte te zijn, noch kon mijn summiere uitleg hen enthousiasmeren zich erin te verdiepen. Dit, dat moet ik wel zeggen, op één van mijn collega's na, een vriendelijk meisje dat daarnaast ook moslim is, die beloofde de film Malcolm X te downloaden en er komende week commentaar op te geven.

Maar wat een jaar is dat geweest, 1968 – drie jaar na het bruut afslachten (in zijn éigen parochie, nota bene) van de leider van de black empowerment-beweging Malcolm X en vijf jaar na het koelbloedig vermoorden van Jack Kennedy, was de samenleving verre van het vrijheid-blijheid-hippie-beeld dat er tegenwoordig heerst van de sixties. Ja, er was een kleine minderheid die zich op die wijze manifesteerde en ja, dat was nieuw. De meerderheid van de VS viel echter in de jaren na de dood van Kennedy, het perfecte voorbeeld van de American Dream immers, in wanorde uiteen in een steeds hardere en dodelijkere samenleving. De zwarten verzetten zich heviger dan ooit, de WASPS waren bang voor álles, meer en meer mensen had their boys come home in a box, met al die politieke moorden groeide het wantrouwen richting de gevestigde orde en werd de politiek in toenemende mate afgedaan als een farce.

I can feel the pressure building high
You should see you're headed for a storm
Don't you see it building in the sky
Don't you think it's time to swim to shore

Toch was er begin '68 nog hoop voor eerlijkheid, vrede en compassie: dominee Martin Luther King en de Democratische senator en broer van JFK, Robert Kennedy, door velen liefkozend Bobby genoemd. Toen MLK in april eveneens beestachtig werd afgeslacht, gaf Bobby de dag erna een speech die in de gelijknamige film uit 2006 ten gehore wordt gebracht. Het is te lang om in z'n geheel aan te halen, maar hieronder vindt u een excerpt; het hele stuk is hier te vinden.

Wanneer je een man leert bang te zijn voor zijn medemens en hem te haten, wanneer je hem leert dat hij minder is vanwege zijn huidskleur of zijn geloof of het beleid dat hij nastreeft, wanneer je leert dat degenen die van je afwijken je vrijheid of je baan of je gezin zullen afpakken, dan moet je ook leren om anderen niet als medeburgers, maar als vijanden te confronteren, niet met samenwerking te worden begroet, maar te worden onderworpen en overwonnen.
We leren om naar onze broeders als vreemdelingen te kijken; mensen met wie we een stad, maar geen samenleving delen. We delen slechts nog een gemeenschappelijke angst, een gemeenschappelijke wens om ons van elkaar terug te trekken, alleen een gemeenschappelijke impuls onenigheden met geweld op te lossen.

Hiervoor hebben we geen definitieve antwoorden. Maar we weten wat we moeten doen. Het is het bereiken van ware gerechtigheid voor álle medeburgers. De vraag is niet welke programma's we moeten proberen vast te stellen. We moeten de ijdelheid van ons vals onderscheid tussen mensen erkennen en moeten proberen onszelf te beteren door anderen te helpen vooruit te komen. We moeten erkennen dat dit korte leven niet kan worden veredeld of verrijkt door haat of wraak. Onze levens op deze planeet zijn te kort en het werk dat gedaan moet worden te groot om deze geest [van destructie] nog langer te kunnen laten bloeien in dit land.

Natuurlijk kunnen wij dit alles niet oplossen met een programma, noch met een wet. Maar we kunnen onszelf er wellicht aan herinneren, al is het voor even, dat degenen die rondom ons wonen onze broeders zijn, dat ze datzelfde korte momentje dat leven is met ons delen, dat zij, net als wij niets willen dan de kans om te leven met een doel, met geluk, en daarbij zoveel mogelijk voldoening en tevredenheid vergaren. Deze band van een gemeenschappelijk doel en geloof zou ons zeker iets moeten beginnen te leren. We moeten zeker, op z'n minst, naar anderen rondom ons kunnen kijken als naasten, en we zouden toch zeker iets harder kunnen werken om de wonden die ons verdelen te helen en om in onze harten opnieuw broeders en landgenoten te worden.

Twee maanden later werd RFK op de dag dat hij glansrijk de voorverkiezingen in een aantal staten won in de race naar het presidentschap, in de keuken van een hotel in LA vermoord door een jonge Palestijnse man. Sirhan Sirhan is in de documentaire The Killing of America op beeld te zien als een verwarde, maar ogenschijnlijk oprechte en berouwvolle jonge christen, die niets liever wilde dan dat Kennedy nog zou leven en president zou worden, hem een engel en een messias noemde, en zich helemaal niets van het voorval kon herinneren. De grootschalige (o.a. LSD-) CIA-experimenten op tienduizenden psychiatrische patiënten in de jaren vijftig hebben de Amerikaanse veiligheidsdiensten veel geleerd over mind control en hersenspoeling. Sirhan had een week voor de moord nog in wilde krabbels in zijn dagboek geschreven: RFK MUST DIE!!!. Wat waarheid is, zullen we wel nooit weten. Wel zal hij naar alle waarschijnlijkheid in 2011 voor de veertiende keer om amnestie verzoeken.

RFK's rivaal (die hij glansrijk zou gaan verslaan volgens de immer stijgende peilingen) won vanzelfsprekend de voorverkiezing bij de Democraten. Ook de kandidaat die het in de race naar het Republikeinse kandidaatschap waarschijnlijk zou gaan winnen van Nixon, werd uitgeschakeld in een moordaanslag. Hij overleefde het, maar moest de rest van zijn leven in een rolstoel zitten. En hoe eerlijk, oprecht en vredelievend Richard Nixon was, kon de wereld zes jaar later bevinden toen hij na het Watergate-schandaal moest opstappen.

Turbulente tijden – na de dood van MLK braken in meer dan honderd steden (rassen)rellen uit, waarbij de politie en National Guard uiteindelijk zelfs 45.000 soldaten nodig had om wat in luttele dagen uitgroeide tot een halve burgeroorlog de kop in te drukken. Niet de If you're going to San Francisco, make sure to wear flowers in your hair­-beschilderde-Beatle-busjes-realiteit die bij de nieuwe generaties is blijven hangen. Het tegenovergestelde ervan. De protesten tegen Vietnam en ongelijkheid bleven tot in de jaren zeventig aanzwellen, toen outsourcing naar arme landen ook nog eens zorgde voor de grootste economische crisis in veertig jaar.

Met een collega besprak ik na mijn werk onder het genot van een biertje mijn aankomende vakantie naar Berlijn. Ik vertelde hem dat ik er eerder was geweest en dat het enorme verschil tussen oost en west me zo aansprak. “Verschil? Welk verschil? Er is haast geen verschil meer.” “Architectonisch?” “Alleen dat ja.” Hij vertelde dat hij in de jaren tachtig vaak van de BRD naar West-Berlijn was gereden, dwars door de DDR heen. “Om die snelweg stonden overal hoge hekken. Verder waren er bijna nergens afslagen. We waren een keer verdwaald en namen de verkeerde afslag, waarna er binnen tien seconden een patrouille-auto stopte om nors te vragen waarom we de afslag namen. Elke Westerse auto werd geregistreerd en gevolgd.”

Die realiteit (hoewel ze met de ambitieuze IT-projecten van de overheid langzaam ten tonele lijkt te verschijnen) is inderdaad een bijzonder grote verandering ten opzichte van twintig jaar later, iets dat mijn generatiegenoten ongetwijfeld ook nauwelijks kunnen bevatten. Zulke reële angst, zulk een realiteit, of het nu racisme in de VS, de Koude Oorlog en die in 'Nam, het IJzeren Gordijn en een dictatoriaal regime, we hebben het eenvoudigweg niet meegemaakt. Dus raakt het vergeten en blijven de stereotypen over. Reagan, Thatcher, Mama's and the Papa's, Elvis.

Als ik met mensen ouder dan ik praat over globaal gebeurtenissen tussen 1950 en 1995, is het bij alles wat ze zeggen (van beehives tot reizen met de bus vóór de strippenkaart) alsof er een andere, verloren wereld opengaat, een tijdperk dat voor ons noobs niet te bevatten is, ook niet met 100 afleveringen Andere Tijden, een Members Only-club waar ik te jong voor ben geacht. Een wereld die, hoe verder weg ze is, meer en meer is uitgestorven. En eigenlijk niet echt terug te halen – hooguit in geïnterpreteerde versies in film of boek. Om dit veel te lange stuk maar af te sluiten met de woorden van Cruijff:
(slis)
Da's jammer.

Cake - Ruby Sees All (Motorcade of Generosity, 1994)
Speech Robert F. Kennedy: hier te bekijken