Heelverhaal.nl showt zijn levenswerk
Ik had er genoeg van. Ik boekte - in afwachting van een vette klant die eraan zat te komen vond ik dat het er wel af kon - een vakantie voor het hele gezin naar LA. Mijn vriendin zag het abfab-gehalte van deze actie buitengewoon zitten; ze was allang bij dat ik eindelijk eens op vakantie wilde.
Het was kort na een verijdelde aanslag op Engelse vliegtuigen die naar de VS zouden vliegen. Eigenlijk moet ik typen: het was kort nadat de kranten en tv-stations berichtten dat er in London en Pakistan een stel stakkers waren gearresteerd, die volgens geheime diensten van zins waren om met vloeibare explosieven transatlantische vluchten op te blazen. Want dat hadden de oeverloze verhandelingen van Heelverhaal.nl bij mij teweeggebracht: ik twijfelde inmiddels aan alles. Geheime diensten houden denkelijk vooral de waarheid geheim, dus als bron lijken ze me niet erg betrouwbaar. Niettemin geloven we klakkeloos wat geheime diensten openbaren. Nogal paradoxaal.
In het vliegtuig hield de baby zich wonderbaarlijk goed; volgens mij kun je haar nog op stage bij een fakir doen en ze blijft nog gelukzalig in de rondte lachen op haar spijkerbedje. Met ons zoontje van vijf deed ik telepathiespelletjes om mijn vriendin te verbazen. Zij mocht een categorie noemen (getal, kleur, kledingstuk) en wij raadden om beurten wat de ander in gedachten had. Hoe verbaasd mijn vriendin ook was over het succespercentage, wij vonden het zelf heel gewoon.
Toen iedereen sliep peinsde ik verder over de wereld en haar bewoners. Vooral het idee van populaire en minder populaire concepten hield me bezig. Blair en Bush konden de wereld wijsmaken dat Sadam Hoessein massavernietigingswapens had; niet omdat hij ze had, maar omdat wij dat wilden geloven. Kinderen die hun ouders naar de Bart Smit zien gaan en de inhoud van die gele tassen over hun schoenen zien uitstorten, blijven in Sinterklaas geloven; je slacht toch niet de kip die de gouden eieren legt?
Massavernietiging was sinds de doden van 11/9 ook echt een tastbaar concept; dichtbij, voelbaar, eng. Zouden Blair en Bush dan de twee bad guys zijn? Populair concept. Maar onwaarschijnlijk. Bush zelf werd op 11/9/2001 bizar lang heen en weer gevlogen, kriskras over het land heen, voor hij van die lagere school in het Zuiden eindelijk 'het commando' kon overnemen in Washington. Wat had Heelverhaal.nl gezegd? "Zolang je mensen als hoofdpersoon blijft zien, kom je niet verder dan een Tom&Jerry werkelijkheid." Plato's holbewoners.
Ik probeerde het. Bush is geen bad guy, Bin Laden niet, Saddam niet, Rumsfeld niet. Puppets on a string. Maar wie hield de touwtjes vast?
Niet wie, maar wat.
Ik kon het Heelverhaal.nl zo horen zeggen.
Het nare van de wereld van nu is, is dat we de chaostheorie hebben ontdekt. Zoals tijd nog niet relatief was voordat Einstein zich ertegenaan ging bemoeien, zo was onze wereld nog lineair en voorspelbaar voor we ontdekten hoe systemen zich werkelijk gedragen. We kennen het weer als een chaotisch systeem: vlinder Tokyo, storm New York blablabla. Maar ook het menselijk systeem is chaotisch, net als een groot bedrijf. Plannen maken, een koers uizetten, je kunt het allemaal best doen, maar ga niet zitten hopen op een resultaat, want als je A doet om B te bereiken gebeurt X, en reageer je in blinde paniek met Y om Z dan op zijn minst te voorkomen, dan gebeurt - out of the blue - toch opeens B.
En zo is het ook met de wereld. Het kriebelt een beetje dat de Gore-Bush en Bush-Kerry verkiezingen via hertellingen en zo beslecht werden; dit jaar gebeurde hetzelfde in Mexico, waar het hoogste gerechtshof concludeerde 'dat er weliswaar onregelmatigheden waren geconstateerd', maar dat Calderon toch terecht gewonnen had van Obrador. Ook in Zweden houden links en rechts elkaar griezelig perfect in balans, net als bij ons in Nederland (volgens de peilingen).
Een bijna perfect evenwicht, dat het wezen van de democratie volslagen ondermijnt: als het volk niet rechts of linksaf wil, wat heeft het dan nog te zeggen? Het is opvallend in lijn met de chaostheorie dat het optuigen van een heel systeem om de burger te laten beslissen er uiteindelijk toe leidt, dat rechters in lange zwarte jurken uiteindelijk de knoop doorhakken en bepalen wie er mag gaan regeren.
Complexe systemen streven naar evenwicht, absorberen fouten en blijven toch altijd onderweg. Het melkwegstelsel, het klimaat, de democratie, het menselijk organisme: ga maar na. Je wordt ouder, maar blijft toch jezelf. Fortuyn zette het bestel op zijn kop, maar werd geabsorbeerd (nou ja, bruut afgeknald); de politiek bleef zichzelf, maar schoof wel een stuk naar rechts op.
Onze atmosfeer absorbeert CO2 en cfk's prima, maar het wordt wel warmer. En het melkwegstelsel blijft ons omhullen, al sjezen we intussen keihard richting - eh, nou ja, ergens heen.
Ik begon te vermoeden dat een eenvoudig goodguy-badguy perspectiefje mij het zicht op de volle omvang van Heelverhaal.nl's missie zou ontnemen. Er stond iets te gebeuren, en we zouden er mee leren leven. Ingrijpen heeft - althans volgend de chaotische wetmatigheid - hoogstwaarschijnlijk toch geen zin.
Die gedacht stelde me een beetje gerust, en ik richtte me verder op de muziek in mijn mp3 speler. Drie gig geheugen, maar er staan maar een handjevol nummers op. Zonde van al die ongebruikte power... Grid computing zou zich niet op pc's moeten richten, maar op al die terrabytes aan ongebruikte geheugenruimte in camera's, iPods, kopieerapparaten en magnetrons.
Nadat we de jetlag bestreden hadden in een hotel, huurde ik een camper. Ik liet de secretaresse van Heelverhaal.nl naar hem sms-en dat ik in de buurt was. Later belde ze me: er stond een gehuurde auto voor me klaar op de campus, en daarmee kon ik naar Heelverhaal.nl. Ze had alleen geen flauw idee waar die uithing.
Dat had het navigatiesysteem van de huurauto kennelijk wel. Heelverhaals's echte naam was de enige keuze bij My Locations. Daarna drukte ik op 'go'. Het werd een tocht van meer dan tien uur. De Japanner reed zuinig, ik hoefde maar één keer te tanken. Toen het donker werd begon ik vanzelf midden op de weg te rijden, zo moe was ik; als er een tegenligger kwam, moest ik paniekerig weer naar de rechter weghelft, wat me dan hartkloppingen en prikkend zweet bezorgde. Uiteindelijk zette ik de auto aan de kant en sliep een uurtje. Gek genoeg droomde ik dat ik een Romein was: ik lag druiven en kip te eten op een marmeren bank, met een witte toga over mijn schouder geknoopt. Bij het volgende tankstation kocht ik koffie. En door maar weer.
Het was bijna licht toen ik eindelijk ergens aankwam. Er zwaaiden slagbomen open en ik werd doorgewuifd, een ritueel dat zich drie keer herhaalde. Het leek een soort gevangenis. Bij elke slagboom werden de borden strenger: "UCLA / Stanford University field lab. No admission." Het tweede bord: "Do not enter. Trespassers will be prosecuted." Het derde bord: "Warning. Armed guards with instruction to shoot at intruders."
Maar mijn komst was kennelijk aangekondigd, want niemand schoot op me.
In de ochtendschemer kon ik de contouren van een enorm bouwwerk in de vorm van een halve bol onderscheiden. Zoiets als Globen in Stockholm of de koepelgevangenis in Breda, maar dan een keer of drie zo groot. De weg voerde erheen, en eindigde in een klein parkeerplaatsje. Daar zag ik Heelverhaal.nl staan.
"Tijl! Dat je me nou helemaal op mijn werk komt stalken!"
Hij gaf me een hand.
"Leg alle elektronische spullen maar in de auto, dan geef ik je een rondleiding door mijn levenswerk. Camera's, mp3tjes, mobieltje. 't Zal echt niet uit je auto gejat worden. Deze plek is beter beschermd dan Fort Knox. En bijna net zo goed als Guantanamo Bay."
Hij legde een hand op mijn schouder en voerde me door een sluis waar we gefouilleerd werden naar een zware branddeur. "Na jou."
Ik weet niet wat gevaarlijker is: de geheimhouding schenden die ik Heelverhaal.nl beloofd heb, of alleen met zijn geheim blijven lopen. Ik vermoed het laatste, vandaar dat ik het er maar ingooi. Er zullen toch betrekkelijk weinig mensen zijn die het kunnen geloven.
Als ik het niet zelf had gezien, had ik het ook niet geloofd. Toen de deur openschoof, gaf die mij het zicht op een compleet dorp. Er waren kappers, bakkers, groentezaken, beveiligingscamera's, een bank, een speeltuin, openbare toiletten en een heleboel hutjes. Ik zag zelfs een kerkhof. Er waren alleen geen mensen. Toch was het dorp bewoond. Door apen.
"Ze zien ons niet," zei Heelverhaal.nl.
We keken kennelijk door spiegelglas.
Er zaten apen achter kassa's, achter computers, achter balies; er waren apen die naar monitoren van beveiligingscamera's zaten te turen; er werd gepind, er werd afgerekend, ik zag zelfs een schoolklasje van jonge aapjes naar een schoolmeesteraap luisteren.
"Apen?" Het was het enige woord wat ik kon uitbrengen.
"Chimpansees en externe intelligentie. Het is moeilijk te zeggen wie er zo slim is om dit zelforganiserend systeem op te tuigen, de chimps of de overtollige rekenkracht van alle elektronische apparatuur. Maar samen brengen ze het er heel keurig vanaf. Het punt is alleen dat men deze biotoop te beperkt vindt. Ze praten over uitbreken. Daarom moest ik zo snel hierheen."
"Apen praten?"
"Ze typen. Onderling gebruiken ze ook gebarentaal, maar dat gaat alleen over mandarijnen en seks zeg maar. Maar het grootste deel van de communicatie gaat via schermpjes. Mail, sms, maar ook displays van andere apparaten. Overal verschijnen berichtjes van de ene chimp aan de andere. Mijn medewerkers en de studenten zien alleen de berichten; jij bent de eerste die de chimps ziet. Ik vertel de laboranten dat ik een virtuele maatschappij heb gebouwd met een zelfhelend principe erin. Puur software dus. Maar het zijn echte proefdieren zoals je kunt zien. Elke individuele chimpansee is intelligent geworden door te lenen van het collectieve bewustzijn, dat door intelligente apparaten wordt gevoed. Begin je het te begrijpen?"
Nee. Ik begreep er niks van en ik voelde me misselijk. Dit was vele malen erger dan de slechtste Bondfilm. Intelligente apen, apparaten met een bewustzijn; wat had die gek in elkaar geknutseld?
"Zo gauw jij hier naar binnen stapt, zou jij ook in het netwerk zitten. Je zou zelfs heel wat intelligentie toevoegen, want mensen zijn slimmer dan chimpansees, die qua intelligentie nooit verder komt dan een kind van zes ongeveer. Op eigen kracht dan."
"Je speelt voor God!"
"Het ligt er een beetje aan hoe je God ziet. Als je bedoelt een onderliggend concept, dat gebeurtenissen initieert maar niet zelf stuurt, zoals God vaak wordt neergezet door dominees en zo, dan ben ik voor deze chimps inderdaad een soort God. Wat gaan ze doen? Oorlog? Hoe regelen ze geboortebeperking? Komt er democratie, en wat willen de partijen dan? Of staat er een dictator op, een soort Fidel Castro? Ik weet het niet. Ik heb de voorwaarden van deze biotoop gecreëeerd, maar kan onmogelijk voorspellen wat er gebeurt. Dat ze de wijde wereld in willen is bijvoorbeeld een minder prettig gevolg. Als ik echt een alles regelende God was, dan had ik dat willen voorkomen. Maar dat is me niet gelukt."
"Wat? Zijn er apen ontsnapt?"
"Dat niet. Maar er is wel bewustzijn gelekt. Althans, dat beweren de dames en heren hierbinnen. Ze claimen dat er interferentie is tussen wat zij noemen 'vreemd bewustzijn van buiten' en hun eigen intelligentie. Zij weten natuurlijk niet dat er buiten deze halve bol nog een grotere wereld is, met nog veel meer chimpansees in dierentuinen en laboratoria en in de bossen van Indonesië en zo, die helemaal niet kunnen typen. Het zou interessant zijn om zo'n 'buiten-aap' eens hier naar binnen te brengen: zou hij meteen op hetzelfde niveau meedraaien, ook al heeft hij de geleidelijke groei van de intelligentie niet meegemaakt... Als hij meteen mee zou kunnen doen, heeft dat natuurlijk grote paradigmatische consequenties."
Ik ergerde me opeens enorm aan hem. "We zouden jou eigenlijk in die koepel moet flikkeren, met je paradigmatische consequenties en al."
Heelverhaal.nl glimlachte minzaam. "Als er een ingang zou zijn, is er ook een uitgang."
